بخشی از مقاله
چکیده
معماری اقلیمی گیلان ، یک معماری برونگرا که اقلیم و طبیعت بیشترین تاثیر را بر روی آن گذاشته است . هدف از این پژوهش بازشناسی و بررسی راهکارهای بکار برده در معماری اقلیمی گیلان در بخش جلگه ای می باشد .
از این رو با تحلیل و بررسی معماری سنتی خانه رفیعی که یک نمونه بارز از معماری جلگه ای اقلیم معتدل و مرطوب می باشد ، به ارزیابی عناصر کالبدی ، فضایی و روشهای اجرایی و چگونگی استفاده از منابع طبیعی برای مقابله با گرما وسرما و نهایتاً رسیدن به نقطه ی آسایش حرارتی ،از نظر هماهنگی با اقلیم پرداخته شده است .
مقاله حاضر بر اساس مطالعات میدانی و کتابخانه ای از روش توصیفی - تحلیلی استفاده شده است ، که پس از توصیف و تحلیل معماری خانه رفیعی ، اقدام به وزن دهی عناصر و فضاهای اقلیمی شناسایی شده ، با استفاده از ساختار سلسله مراتبی AHP به منظور رسیدن به حفظ انرژی از نظر درست مصرف کردن از منابع طبیعی در بنا در فصول گرم و سرد انجام داده و در پایان با استفاده از نرم افزار EXPERT CHOICE با توجه به شاخص های ارزیابی معماری اقلیمی ، معیارها رتبه بندی شده است .
بر اساس نتایج بدست آمده از تحلیل و بررسی های انجام گرفته ، میزان انرژی مصرفی خانه رفیعی که به صورت معماری اقلیمی و با مصالح بومی ساخته شده است ، کاهش چشمگیری در مصرف انرژی برای سرمایش و گرمایش پیدا کرده است ، بطوری که همه عناصر اقلیمی بکار برده شده مانند ایوان ، بام شیبدار، تلار ، غلامگرد ، فاکن و غیره در این بنا به نوعی در تأمین انرژی طبیعی در فصول گرم و سرد سال موثر می باشند و با نتایج بدست آمده از مقایسه ی زوجی سلسله مراتبی AHP ، ایوان بیشترین امتیاز را در استفاده از منابع طبیعی برای سرمایش و گرمایش بنای مورد نظر به دست آورده است .
-1مقدمه
کشور ما ایران دارای چندین نوع اقلیم و آب و هوا می باشد که به دلیل تفاوت های اقلیمی و آب و هوایی ، معماری بناها نیز در هر اقلیم و منطقه متفاوت می باشد . شرایط اقلیمی نقش تعیین کننده ای در شکل گیری ویژگی های معماری بومی دارد . معماری و اقلیم دو چیز جدایی ناپذیر از یکدیگر می باشند که معماری سنتی هر منطقه از اقلیم ، بیان کننده آن می باشد .
معماری سنتی گیلان نیز بر اساس عوامل اقلیمی ، معیشتی مختلف ، متفاوت با سایر نقاط کشور شکل گرفته است ؛ به طوری است که این تفاوت ها در شگردهای به کار رفته در ساخت و ساز ، نوع پلان ،نوع استقرار بنا، نوع مصالح و غیره نمایان می باشد ، از سوی دیگر شکل گیری معماری این منطقه در جهت حفظ آسایش ساکنان و بهره گیری از منابع طبیعی به وجود آمده است . به طوری که می تواند در مسئله بهینه سازی مصرف انرژی ، برای سرمایش و گرمایش ساختمان ماثر واقع گردد .
در این تحقیق طراحی خانه رفیعی ها در اقلیم جلگه ای استان گیلان مورد بررسی قرار گرفته است . این ارزیابی ها چگونگی ساختار معماری را در استفاده از انرژی های طبیعی مورد تحلیل قرار می دهد . با تحلیل و عملکرد فضاهای داخلی و عناصر کالبدی تشکیل دهنده ی معماری بنای اقلیمی مورد نظر ، در بخش جلگه ای می تواند به این سوال اندیشیده شود که آیا این نوع معماری می تواند باعث کاهش همه جانبه مصرف انرژی و استفاده ی درست از انرژی های طبیعی در سرمایش و گرمایش محیط داخلی ، تاثیر گذار باشد . که این تحقیق برای رسیدن به هدف مورد نظر با طرح دو فرضیه انجام می گردد:
فرضیه ی اول : عوامل اقلیمی به کار رفته در معماری بناها که مبتنی بر تجربیات پیشینیان ما بوده است، هماهنگ با محیط در جهت درست مصرف کردن از انرژی های طبیعی و به حداقل رساندن انرژی های فسیلی می باشد .
فرضیه دوم : معماری سنتی گیلان پاسخگوی نیازهای مردم در جهت رسیدن به آسایش حرارتی در فصول گرم و سرد سال می باشد .
برای بررسی احکام و اصول طراحی عناصر معماری و سایر فضاهای مرتبط با هدف خودکفایی برای مقابله با گرما و سرما در بنای مورد نظر در اقلیم جلگه ای استان، از روش توصیفی تحلیلی استفاده شده و که اطلاعات مورد نیاز از شیوه کتابخانه ای و میدانی به دست آمده است . در این روش به تحلیل و بررسی عملکرد ساختار کالبدی و فضایی پرداخته و ضمن بیان عملکرد ها از جز تا کل اقدام به وزن دهی آنها با استفاده از تکنیک سلسله مراتبی AHP پرداخته و در نهایت نتیجه گیری شده است.
-2 پیشینه ی تحقیق
1-2 جغرافیای طبیعی و اقلیم استان گیلان
استان گیلان از استان های شمال کشور با مساحت 14711 کیلومتر مربع در میان رشته کوه البرز، حاشیه جنوبی و کوههای تالش، حاشیه غربی استان جای گرفته است .این دیواره عظیم جلگه های ساحلی را از فلات مرکزی ایران جدا می سازد . جلگه ی گیلان که پایین تر از سطح دریای آزاد واقع شده است ، در شمال شرق و غرب استان به شکل نوار باریک ساحلی و کم عرض در می آید و بخش میانی آن در جنوب مرداب انزلی و دلتای پر وسعت سفید رود بسیار عریض است . تجمیع بخار آب در سمت شمال رشته کوه البرز ، موجب ریزش های جوی زیاد و افزایش چشمگیر رطوبت هوا در این بخش شده است . بنابراین استان از نظر آب و هوا به سه قسمت متمایز تقسیم می شود :
الف - نواحی سرد و مرطوب شامل مناطق مرتفع کوهستانی البرز شمالی
ب - نواحی معتدل و مرطوب شامل کوهپایه های البرز شمالی وتالش شرقی و جلگه های مشرف به دریا
ج - نواحی سرد و نیمه خشک شامل مناطق مرتفع کوهستانی البرز جنوبی
2-2پهنه بندی معماری اقلیمی
با توجه به اطلاعات جغرافیایی و اقلیمی استان و با استناد به اطلاعات محلی گردآوری شده و از نظر شگردهای طراحی همساز با اقلیم، می توان استان را از لحاظ اقلیمی به سه پهنه معماری ، پهنه جلگه ای کوهپایه ای ، پهنه ی کوهستانی مرطوب ، پهنه کوهستانی نیمه خشک تقسیم کرد . آنچه که معماری پهنه های مختلف این منطقه را از یکدیگر متمایز کرده است ، شکل ظاهری بنا از نظر نوع کرسی چینی ، شیب سقف و مصالح ، نسبت فضاهای باز ، نیمه باز به فضاهای بسته و سازمان فضایی بخش مسکونی خانه است. این تفاوت ها ناشی از جغرافیا و اقلیم بوده است .
3-2پهنه جلگه ای / کوهپایه ای
پهنه جلگه ای / کوهپایه ای ، از دو بخش جلگه ای و کوهپایه ای تشکیل شده است . بخش جلگه ای شامل زمینهای همواری است که به علت تغییر شرایط آب و هوایی ، عقب نشینی دریای مازندران و تراکم آبروفت رود سفید با ارتفاعی کمتر از 100 متر از سطح دریا شکل گرفته است . بخش کوهپایه ای دارای ارتفاعی بین 100 تا 600 متر از سطح دریا می باشد . در این پهنه ، حدود 2 تا 4 ماه از سال نیاز به کوران هوا برای تعدیل شرایط داخلی و 6 ماه از سال نیاز به سایه وجود دارد .
این پهنه دارای تابستان بسیار گرم است ، که با استفاده از کوران هوا قابل کنترل می باشد . بارش باران در این پهنه زیاد بوده و تا 2000 میلی متر در سال نیز می رسد و در فصول سرد با باد همراه شده و باعث کج باران می شود . در سردترین ایام ، 6 ماه از سال شب ها و حدود 2تا 3 ماه روزها باید ساختمان را گرم نمود .
4-2 معماری گیلان:
ویژگیهای معماری اقلیمی خاص گیلان که از مهمترین آنها بارندگی دائمی و رطوبت نسبی بالا را می توان ذکر کرد ، به همین دلیل ساختمان ها در این منطقه در جهت کنترل شرایط محیطی در برابر عوامل اقلیمی نامطلوب و افزایش آسودگی ساکنین جهت ایجاد فضایی مطلوب زندگی طراحی شده اند
یکی از متداول ترین روش های اقلیمی در جهت رسیدن به آسایش محیطی در این منطقه ، بکارگیری جریان باد و هوا جهت تهویه هوای ساختمان می باشد ، که این روش باعث کاهش رطوبت بیش از حد بنا صورت می گیرد . به این ترتیب ساختمان ها در این اقلیم تا حد ممکن در ارتفاع و بلند و از دو یا چهار طرف باز و به صورت برونگرا احداث می شود. همچنین جهت گیری ساختمانها در این منطقه به منظور استفاده از بادهای مطلوب در تابستان و کاهش اثر بادهای نامطلوب و همچنین استفاده از نور مطلوب آفتاب ، در راستای شرقی - غربی می باشد . فرم سقف ها در این منطقه از شرایط اقلیمی خاص به صورت شیبدار - دو یا چهار شیبه زیاد - در جهت هدایت آب باران به خارج از ساختمان شکل گرفته اند .
با توجه به بالا بودن آبهای سطحی در این منطقه ، به دلیل نزدیکی به دریا و همچنین رطوبت زیاد هوا ، امکان نفوذ رطوبت از سطح زمین به کف ساختمان وجود دارد
