بخشی از مقاله
چکیده
در تحقیق حاضر، تاقدیس سلخ در بخش غربی جزیره قشم توسط دو پارامتر مورفومتری تاقدیس، شامل سطوح مثلثی و دره های - ساغری - مورد بررسی و اندازه گیری قرار گرفته است. . به طور کلی نتایج نشان می دهد که میزان فعالیت تکتونیکی در یال شمالی تاقدیس در هر دو پارامتر بیشتر است.
-1مقدمه
بررسی کمی لندفرمها در بازسازی تاریخچهی تکتونیک و درک تکامل لندفرمهای مربوط به مناطق تکتونیکی فعال ابزاری بسیار مناسب است
برخی از شاخصهای ژئومورفولوژیک به عنوان ابزارهای اساسی برای تشخیص تغییر شکلهای سریع تکتونیکی، به طور وسیع مورد استفاده قرار گرفتهاند. تاکنون شاخصهای ژئومورفولوژیک زیادی مانند سطوح مثلثی شکل، شیب نیمرخ طولی رودخانه - شاخص - k، نسبت فاصلهبندی شبکه زهکشی، نسبت پهنای کف دره به ارتفاع دره، عدم تقارن حوضه زهکشی و... به عنوان ابزارهای مهمی جهت تشخیص تکتونیکهای فعال توسط محققان مختلف مورد استفاده قرار گرفته است که در زیر به تعدادی از آنها اشاره میکنیم:
بررسیهای سینق و جین - - 2009 بر روی کوه موهند در شمالغرب هیمالیا با استفاده از شاخصهای k ، تراکم زهکشی، منحنی هیپسومتری، نسبت پهنای دره به ارتفاع دره - - vf و تقارن حوضه زهکشی نشان داد که افزایش شیب موجب افزایش تعداد آبراهههای درجه یک و افزایش شاخص k میشود و همچنین جبهه کوهستانی مورد مطالعه از نظر تکتونیک فعال میباشد.
گوارنیری و پیروتا - - 2008 برای تداوم میزان بالاآمدگی و فعالیتهای تکتونیکی کواترنر در جنوبشرق سیلیس ایتالیا از شاخصهای عدم تقارن حوضه، SL، انتگرال هیپسومتری و نسبت انشعابات استفاده کردهاند. همدونی و همکاران - - 2008 با استفاده از شاخصهای SL ، انتگرال هیپسومتری، VF، سینوسیته جبهه کوهستان و شیب حوضه، چهار کلاس فعالیت تکتونیکی - - lat کم، متوسط، زیاد و بسیارزیاد را برای جنوب غرب اسپانیا تعریف نمودند.
در ایران نیز محققان زیادی بررسی کمی لندفرمها و تکتونیک فعال را براساس شواهد و شاخصهای مختلف مورد یررسی قرار دادهاند. مقصودی و همکاران - - 1390 تکتونیک فعال حوضه کفرآور را با استفاده از شاخصهای ژئومورفیک و شواهد ژئومورفولوژیکی مورد بررسی قرار دادهاند و نتایج تحقیق نشان میدهد مقادیر به دست آمده از شاخصهای ژئومورفیک و بررسی شواهد ژئومورفولوژیکی حاکی از فعالبودن نئوتکتونیک در حوضه میباشد و حوضه براساس طبقه بندی شاخصLAT در کلاس یک قرار میگیرد که نشاندهنده فعالیتهای نئوتکتونیکی شدید در حوضه میباشد، مقادیر کمی به دست آمده از شاخصهای ژئومورفیک توسط شواهد ژئومورفولوژیکی منطقه تایید میگردد.
بهرامی و همکاران - - 1392 برای تحلیل تکتونیک فعال طاقدیس گلیان از شاخصهای سطوح مثلثی شکل، درههای ساغری و نسبت فاصلهبندی استفاده کردهاند و به طور کلی بررسی شاخصهای ژئومورفولوژیک در تاقدیس گلیان نشان میدهد که اولا تاقدیس از نظر تکتونیکی فعال بوده و ثانیا میزان فعالیتهای تکتونیکی از جنوبشرق تاقدیس به سمت شمالغرب آن افزایش یافته است.
همجنین در تحقیق دیگر توسط گورابی و کیارستمی - - 1394 با عنوان ارزیابی زمین ساخت حوضههای آبریز با استفاده از اختصاصات ژئومورفولوژیک در قالب الگوی TecDEM مطالعه موردی حوضه آبریز رودک در شمال شرق تهران نتایج بررسی و تجزیه و تحلیل عناصر ساختاری مورفوتکتونیکی استخراج شده مانند نیمرخ طولی رودخانه، جهتهای جریان، مورفولوژی حوضه آبریز، نقطههای عطف و تغییر شیب، منحنیهای هیپسومتری و مقدار کشیدگی و چولگی آن که حاصل کنش و واکنش نیرویهای زمینساختی است، بیان کننده تغییرات مورفوتکتونیکی فعال حوضه و کنونی آن است.
گورابی و امامی - - 1396 تاثیرات نوزمین-ساخت بر تغییرات مورفولوژیک حوضههای زهکشی سواحل مکران را براساس شاخصهای شکل حوضه، پیچناکی رودخانه و .. بررسی نموده اند و در کل به این نتیجه دست یافتهاند که فعالیت نسبی تکتونیک در منطقه از غرب به شرق افزایش مییابد. در تحقیق حاضر، تاقدیس سلخ در بخش غربی جزیره قشم توسط دو پارامتر مورفومتری تاقدیس، شامل سطوح مثلثی و درههای - ساغری - مورد بررسی و اندازهگیری قرار گرفته است
به طور کلی نتایج نشان میدهد که میزان فعالیت تکتونیکی در یال شمالی تاقدیس در هر دو پارامتر بیشتر است.
1-1 محدوده موردمطالعه
در خلیجفارس 21 جزیره مسکونی و 21 جزیره غیرمسکونی وجود دارد که این 42 جزیره ذکرشده مربوط به ایران بوده وگرنه جزایر زیادی علاوه براین ، در محدوده سیاسی کشورهای دیگر خلیجفارس مثل امارات متحده عربی، بحرین، قطر ، عربستان سعودی و عمان وجود دارند. قشم بزرگترین جزیره مسکونی ایران و خلیج فارس میباشد که در تنگه هرمز واقع شده است. تاقدیس سلخ در محدوده غرب جزیره قشم واقع شده و در محدوده ژئوپارک قرار دارد. تاقدیس سلخ در مرتفعترین منطقه جزیره قشم واقع شده و مساحت آن 226کیلومتر مربع میباشد. حداکثر ارتفاع تاقدیس در محور تاقدیس با 383 متر و حداقل ارتفاع در فرود محوری یال شمالی و جنوبی تاقدیس و نزدیک محدوده آبهای خلیجفارس با 0متر میباشد - شکل. - 1
شکل.1 موقعیت منطقه موردمطالعه
-2مواد و روشها
دادههای مورد استفاده در این تحقیق شامل نقشههای زمینشناسی 1:100000 منطقه به منظور شناسایی گسلها، دادههای مدل رقومی ارتفاعی 30DEM - متر منطقه - برای تهیهی نقشهی موقعیت منطقه و اطلاعات تصاویر ماهوارهی لندست و تصاویر Google earth برای اندازهگیری شاخصها و ارزیابی شواهد تکتونیکی منطقه میباشد. با کمک دادههای ذکر شده و نرمافزارهای GIS و Google earth پارامترهای مورفومتری تاقدیس که شامل دو پارامتر اصلی سطوح مثلثی، درههای ساغری تاقدیس میباشد، محاسبه گردیده است - جدول . - 1
جدول .1 شاخصهای مورد استفاده
برای محاسبهی وضعیت مورفوتکتونیک منطقه، در مرحلهی اول پارامترهای مربوطه، در دو یال شمالی و جنوبی که شامل سطوح مثلثی و دره-های ساغری است به صورت جداگانه محاسبه گردید؛ برای این منظور از نرمافزار Google earth استفاده شده است. به این ترتیب در نرمافزار Google earth مرزهای مربوطه ترسیم شد، شیب سطوح مثلثها، طول قائدهی مثلثها، بیشینهی عرض و عرض خروجی درههای ساغری ترسیم و محاسبات مربوطه صورت پذیرفت. شاخصهای بهدست آمده در نهایت مورد ارزیابی قرار گرفتند - شکل. - 2
شکل.2 موقعیت و تعداد سطوح مثلثی شکل و درههای ساغری
-3نتایج و یافته ها
سطوح مثلثی اشکال خاصی هستند که در پیشانی کوهستان، پرتگاههای گسلی و یالهای چینخوردگیها تشکیل میشوند. بهوجود آمدن این پدیدهها نتیجهی تکتونیک فعال در یک منطقه است که به صورت برخاستگی و بالا آمدن لایههای زمینشناسی و تشکیل چینها بروز مینماید. در صورتی که نرخ برخاستگی بیشتر از نرخ فرسایش آبی باشد، پدیدههایی با شکل مثلثی تا چند شکلی تشکیل میگردد که توسط آبراهه ها از یکدیگر جدا میشوند. هرچه میزان برخاستگی تکتونیکی بیشتر باشد، سطوح مثلثی پرشیبتر و با طول قائدهی بیشتر خواهند بود
