بخشی از مقاله
چکیده
توسعه یک سکونتگاه انسانی مقوله ای چند بعدی است و لازم است از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار گیرد . در مقاله حاضر منظور از توسعه ، توسعه فیزیکی و کالبدی شهر در دوره های مختلف تاریخی می باشد که عبارتند از :
-1دوره نخست :دوره تاریخی و کهن شکل گیری شهر ساری تا زمان صفویه می باشد . ویژگی های شهر به صورت زیر می باشد : شهر به صورت قلعه فئودالی و واقع بر سه راه اصلی ارتباطی شرق به غرب در شمال البرز است . در این دوره ویرانی و نابودی ساری در قرن هفتم توسط سلسله سادات مرعشی و سپس تجدید بنای آن در قرن هشتم و شکل گیری یک دولت شیعه مستقل با ظهور صفویه بوجود آمد .
-2 دوره دوم : این دوره از صفویه تا انتهای دولت قاجاررا شامل می شود . در این دوره توسعه راههای ارتباطی، ارتباطات اجتماعی و اقتصادی با ظهور دولت صفویه تغییر پایتخت از ساری به تهران در زمان سلطنت آقا محمدخان و کاسته شدن موقعیت اقتصادی - ارتباطی ساری و ساخت شهرهای فرح آباد ، اشرف، پل تجن و عمارت ساری و احداث راهی از فیروزکوه به ساری و از آنجا به استرآباد و حمله ترکمانان و سپس تغییر پایتخت مازندران از ساری به بابل و پایتخت شدن ساری در زمان ایل قاجار و شیوع انواع بیماری ها و بلایای طبیعی مانند زلزله از ویژگی های این دوره می باشد .
-3دوره سوم - این دوره که به دوره معاصر نامیده می شود شامل توسعه شهر در پهلوی اول و دوم می باشد . از ویژگی های آن تبدیل شهر ساری به مرکز استان مازندران می باشد و علاوه بر این تغییر ماهیت شهر از یک قلعه- شهر فئودالی به یک شهر اداری- خدماتی شامل 11 بخش می باشد . تهیه طرح جامع شهر در سال 1355 در شهر ساری آغاز و با توجه به شروع انقلاب اسلامی تصویب آن در سال 1361 انجام شد . در این دوره نوسازی شهر طبق سیاست عمومی دولت انجام شد . توسعه چلیپایی خیابان در بافت تاریخی شهر ، احداث شبکه های شطرنجی مطابق قانون ثبت ، احداث خیابان به مفهوم جدید برایند کالبدی در شهر بود.
-4 دوره چهارم - این دوره شامل توسعه شهر بعد انقلاب اسلامی می باشد که با مهاجرت شدید از روستاها به شهرها و شهرهای کوچک به شهرهای میانی و بزرگ آغاز شده و شدت توسعه در این دوره بسیار زیاد می باشد . در این دوره تجربه تهیه انواع طرحها ی توسعه شهری شامل طرح جامع و تفصیلی ، طرح تفصیلی بافت قدیم ، طراحی شهری مسیرها و ورودی ها و ... غیره را داشته ایم .علاوه بر این توسعه معکوس از شهر به سمت بیرون و شدت توسعه در محورهای مواصلاتی در حریم شهر در شمال و جنوب و شرق و غرب چه به صورت قانونمند و یا غیر قانونی شکل گرفته است و این موضوع نابسامانی کالبدی مجموعه شهر و پیرامون را بیشتر نمود . - طرح جامع تجدید نظر ساری - 1393
در این دوره توسعه شهر از 134 هکتار در بافت تاریخی به 3000 هکتار بر اساس سند اولین طرح جامع و 4000 هکتار بر اساس سند طرح جامع در دست اقدام رسید . بعبارت دیگر شدت توسعه شهر در طرح اول 22 برابرو در طرح دوم 29 برابر شد . علاوه بر این توسعه در امتداد محور مواصلاتی پیرامون شهر و در حریم شهر بسیار شدید بوده که در محاسبات مشاور طرح منظور نگردیده است . بنابر این با توجه به گرایش های توسعه در پیرامون شهر ، صرفا" با برخورد قهری و جبری و جلوگیری از ساخت و ساز غیر مجاز قادر به جلوگیری از توسعه بی رویه شهر نمی باشیم بلکه سیاستهای توسعه با مشارکت مردم و هدایت ساخت و سازها در قالب طرح آمایش منطقه ای و شهری می تواند مطلوبیت مکانی مناسبی را برای پهنه مورد نظر بوجود آورد .
بیان مسئله
توسعه مقوله ای چند وجهی است . برآیند کالبدی مقوله های مختلف توسعه ، کالبدی و فیزیکی است . توسعه فیزیکی شهرهای کشور در گذار مختلف متفاوت بوده است . در گذار توسعه شدت آن گاه بسیار شدید و یا در بعضی از مکان ها و زمان ها بطئی و کند بوده است . توسعه شدید شهرها بعد از انقلاب صنعتی در کشورهای مختلف آغاز شد و در سده اخیر شدت آن با مهاجرت شدید جمعیت پهنه روستایی به شهرها ادامه یافته است . در شهر ساری نیز بسان شهرهای دیگر کشور با تقسیم شهر در دوره های تاریخی ، می توان توسعه فیزیکی شهر را در چهار دوره توسعه دسته بندی نمود . دوره اول توسعه تا ابتدای حکومت صفویه ، دوره دوم توسعه تا انتهای حکومت قاجاریه ، دوره سوم توسعه در دوره حکومت پهلوی اول و دوم و در نهایت دوره چهارم توسعه مربوط به بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی می باشد .
شدت توسعه تا عصر جدید بسیار بطئی و کند بوده و شیوه اداره کشور تا دوره قاجاریه نیز به صورت ملوک الطوایفی و به صورت سنتی و عشیره ای بود و با تغییر شیوه زیست در قرن اخیر که از دوره قاجاریه در ایران شروع و در پهلوی اول شدت گرفت ، کم کم ساختار سنتی توسعه جای خود را به ساختار جدید و مدرن داد . بنابر این در گذار توسعه در ابتدا همزیستی توسعه سنتی و جدید بوجود آمد ، اما کم کم با تغییر ساختارهای اقتصاد سنتی و به تبع آن شیوه زیست ، فرم و بافت شهرها نیز تغییر شدید یافت . برآیند کالبدی آن توسعه شدید سکونتگاههای شهری و تخریب مستعدترین اراضی کشاورزی و باغی برای سکونت بوده است .
هدف و ضرورت از تحقیق
هدف از مقاله فوق شناسایی روند توسعه شهر ساری و ارائه چارچوب بهینه توسعه متناسب با محیط مورد نظر می باشد .با عنایت به اینکه شدت توسعه فیزیکی سکونتگاههای انسانی از جمله شهرهای شمالی ایران در دهه اخیر بسیار بالا است ، ضروری است تا با شناسایی نقاط قوت و ضعف توسعه فیزیکی شهرها و حوزه های آسیب پذیر متناسب با هر مکان راهکارهای عملیاتی متناسب با محیط مورد نظر ارائه شود .
- شیوه و روش پژوهش
شیوه پژوهش در مقاله فوق با مطالعه اسناد موجود مانند گزارش های طرح های جامع و تفصیلی و طرح های دیگر مانند سکونتگاههای غیر رسمی و بافت های فرسوده شهری ساری و کتابها و مقالات مرتبط و تحلیل محتوایی و کیفی داده ها و نقشه های توسعه و مشاهده مکانها ی توسعه یافته و ... می باشد . برایند نهایی آن ارائه راهکار مقدماتی برای شهر ساری و ارائه شیوه برخورد با موضوع فوق و موضوعات مشابه می باشد .
