بخشی از مقاله
چکیده:
انتخاب شهرداران در ایران از روز نخست تجربه دموکراسی تاکنون دستخوش تغییرات بسیاری گشته که قوانین متعددی نیز در این بین تصویب و معیارهای مشخصی برای انتخاب شهرداران تعیین شده است. در این تحقیق سعی شده تا صرفنظر از مسائل حاشیهای، صرفاً با استفاده از موارد مندرج در قانون و همچنین با اخذ نظر متخصصین و صاحبنظران در حوزه مدیریت شهری و شوراها، آیتمها و معیارهای لازم و مفید برای انتخاب شهردار مناسب از بین گزینههای متعدد موجود را مشخص نموده و براساس اولویتبندی و امتیازدهی به افراد و گزینههای مختلف از طریق روش AHP گزینه اصلح را انتخاب نمود.
مقدمه:
یکی از مواردی که تأثیر فروانی در تحقق مردمسالاری محلی دارد، انتخاب شهردار از سوی شوراهای اسلامی است. بحث انتخاب شهردار حساسیت فراوانی برای اعضای شورا دارد و دلیل این حساسیت، مهم بودن جایگاه شهرداری به عنوان بازوی اجرایی شوراهاست. یکی از مؤلفههای مهمی که انتخاب شهرداران را در قانون اساسی متبلور میسازد، قدرت الزامآور تصمیمات شوراها در حوزه اختیارات قانونی است. همانطور که میدانیم مهمترین رکن اجرایی شورای شهر و به عبارتی بازوی اجرایی شوراها، شهرداری است، پس انتخاب این بازوی قدرتمند تأثیر زیادی در ارایه مطلوب خدمات شهری و اجرای صحیح مصوبات دارد. البته انتخاب شهردار در کلانشهرها، خواه ناخواه، چهرهای سیاسی به خود گرفته است و برخلاف ماهیت خدماتی و اداری شهرداری، تصاحب این سمت با رقابتهای پر چالشی روبهرو میشود.
انتخاب شهردار این روزها به سوژهای تبدیل شده تا علیرغم معمول سالهای گذشته تعداد نامزدهای این پست، رو به افزایش بگذارد. سبک انتخاب شهردار یکی از دو مدل رایج در شهرهای جهان است، مدل نخست انتخاب بیواسطه و با رأی مستقیم شهروندان که عمدتا در کشورهای توسعهیافته مورد استفاده قرار میگیرد و مدل دوم در واقع مدلی است که درحال حاضر در ایران با همان روش شهردار انتخاب میشود و این مدل انتخاب شهردار توسط شوراهای شهری میباشد. نخستین انتخابات شورای شهر در ایران در سال 1377 و در دوره دولت اصلاحات برگزار شد و فعالیت شوراهای اسلامی شهر و روستا از 9 اردیبهشت سال 1378و همزمان با پیام امام خمینی - ره - درخصوص شوراها و با صدور پیام ویژهای از سوی حضرت آیتاالله خامنهای آغاز شد.
واگذاری انتخاب شهرداران به شوراهای اسلامی شهر جزء حداقل صلاحیتهای اعطاء شده به واحدهای محلی است. در بند یکم ماده 71 قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران مصوب 1375، انتخاب شهرداران برای یک دوره چهار ساله از وظایف شوراهای شهر دانسته شده است که باید » بلافاصله پس از رسمیت یافتن « نسبت به آن اقدام کنند.
بر اساس تبصره 3 این ماده نصب شهرداران در شهرهایی با جمعیت بیشتر از دویست هزار نفر و مراکز استانها بنا به پیشنهاد شورای شهر و حکم وزیر کشور و در سایر شهرها به پیشنهاد شورای شهر و حکم استاندار صورت میگیرد. شورای شهر بر اساس ضوابط و شرایط احراز صلاحیت شهرداران مندرج در آییننامه مصوب این قانون، شهردار مورد نظر خود را انتخاب میکند. وزیر کشور و استانداران موظفند حکم شهردار معرفیشده را ظرف مدت ده روز صادر کنند. در صورتی که وزیر کشور یا استاندار، شهردار معرفیشده را واجد شرایط تعیینشده نداند، مراتب را با ذکر دلیل و مستندها به شورای شهر منعکس میکند، در صورت اصرار شورای شهر بر نظر قبلی خود و صادر نشدن حکم شهردار، موضوع توسط شورای شهر به هیأت حل اختلاف ذیربط ارجاع خواهد شد.
انتخاب شهردار در زمره صلاحیتهای شورای شهر است و وزیر کشور یا استاندار نقشی جز اعمال نوعی نظارت قانونی در اینباره ندارند. به دیگر سخن، نماینده دولت - وزیر کشور یا استاندار - در اینجا، هیچ صلاحیتی برای تحمیل شخص مورد نظر خود به اعضای شوراهای شهر ندارد و حتی در صورتی که وزیر کشور یا استاندار بنا به ملاحظاتی با گزینه مورد نظر شورای شهر برای شهرداری موافق نباشد، حق ابطال این انتخاب را نیز ندارد که این موضوع نشانگر آن است که رابطه دولت و شوراهای شهر در این زمینه از نوع مناسبات سلسله مراتبی نیست. حال سوال این است، آیا تشخیص شایستگی نامزدهای احراز سمت شهرداری نیز بر عهده شوراهای اسلامی شهر است؟!
تشخیص شایستگیها و صلاحیت نامزدهای احراز سمت شهرداری اصولا با شوراهای اسلامی شهر است و نهادها و مقامهای ملی مانند رییسجمهوری، وزرا یا حتی نمایندگان مجلس نیز اجازه مداخله و اعمال نفوذ در فرایند تعیین شهرداران را ندارند. بر این اساس، هر نوع تهدید حق انتخاب شهرداران توسط اربابان قدرت از مصادیق بارز سوءاستفاده از اختیارات است. در اینباره، هیأت دولت در مورخ 11 شهریور » 1377آییننامه اجرایی شرایط احراز تصدی سمت شهردار« را به تصویب رسانده است که توجه به آن میتواند راهگشا باشد. در ماده یکم این آییننامه چنین آمده است:
کسانی را میتوان به سمت شهردار انتخاب نمود که دارای شرایط زیر باشند:
الف- تابعیت جمهوری اسلامی ایران؛
ب- حتیالمقدور متأهل و دارای حداقل 25 سال سن و 5 سال سابقه اجرایی در موقع انتخاب شدن؛
پ- انجام خدمت وظیفه عمومی - دوره ضرورت - یا داشتن معافیت دایم در زمان صلح؛
ت- اعتقاد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و قانون اساسی؛
ث- دارا بودن حسن شهرت؛
ج- داشتن توانایی جسمی و روحی برای انجام کار؛
چ-نداشتن محکومیت کیفری که مستلزم محرومیت از حقوق اجتماعی باشد؛
ح- دارا بودن تحصیلات و تجربه به شرح زیر:
-1 حداقل تحصیلات کارشناسی - لیسانس - برای شهرداریهای درجه 1تا 6؛
-2 حداقل تحصیلات کارشناسی - لیسانس - با گرایشهای مشخص شده توسط وزارت کشور برای شهرداریهای درجه 7تا 10؛
-3 برای شهرداریهای درجه 11 و 12 حداقل تحصیلات کارشناسی ارشد - فوق لیسانس - با گرایشهای مشخص شده توسط وزارت کشور.
حال سوالات بعدی مطرح میشود که آیا واقعاً معیار انتخاب شهرداران توسط اعضای شورای اسلامی شهرها بدرستی رعایت میگردد؟ و کاملتر اینکه آیا شهردار انتخاب شده واقعاً بهترین گزینه برای تصدی سمت مدیریت شهری میباشد؟ چه آیتمهای دیگری در بحث انتخاب شهردار دخیلاند؟ آیا این آیتمها در جهت انتخاب بهینه میباشد یا سایر مسائل تاثیرگذار میباشند؟!
ازآنجاییکه تقریباً اکثر خوانندگان این مقاله دستی بر آتش شوراها و شهرداریها دارند جواب اکثر سوالات فوق را می- دانند و نیت نگارنده بحث مسائل جانبی این موضوع نمیباشد. در این تحقیق سعی شده بر اساس معیارهای واقعی و فنی در بحث انتخاب شهرداران به کمک شوراها بیاییم و یا دستگاههای فرادستی را با متد علمی از اوضاع حاکم بر شهرداران انتخاب شده قرار دهیم.
غرض از نگارش این مقاله و تحقیق، بررسی میزان انتخاب دقیق شهرداران براساس معیارهای متعارف در بحث مدیریت شهری است.
