بخشی از مقاله
چکیده
مدرسه به عنوان اولین فضای اجتماعی که فرد به صورت رسمی در آن وارد می شود، فضایی است برای جامعه پذیری، تعلیم و رشد، که نحوه معماری فضاهای آن یکی از عوامل موثر تربیتی در جهت شکل گیری شخصیت افراد است. در تعلیم و تربیت جدید، کالبد مدرسه به عنوان یک عامل زنده در کیفیت فعالیت های آموزشی دانش آموزان نقش ایفا می کند و هم چنین محیط خشک مدرسه را از بین می برد.
به عقیده صاحب نظران، تعلیم و تربیت ، چگونگی معماری مدارس ، الگوهای تشکیل دهنده آن می توانند در کنار سایر عوامل آموزشی تاثیرات قابل توجهی بر فراگیران باقی گذارند و فقدان این واژگان مشترک سبب عدم نوآوری در ایده های طراحی می شود، لذا لازم است تا با بررسی این الگو ها به راهکار هایی موثر در ایجاد مدارس برسیم. این تحقیق به دنبال پاسخ به این سوال است که ویژگی ها و الگوهای موثر در معماری محیط های یادگیری در کشور های اسلامی کدام هستند.
در این نوشتار پس از بررسی تغییرات و رویکردهای جدید در معماری معاصر اسلامی، محیط های یادگیری و سپس معرفی 25 الگو بر مبنای یکی از نظریات معتبر، با استفاده از روش بررسی نمونه موردی و تحلیل محتوا به بررسی عوامل و الگوهای طراحی 10 مدرسه برتر در جوامع اسلامی پرداخته ایم که توانایی الگو آفرینی برای بهبود محیط های آموزشی در آینده را نیز دارا می باشند که خود انقلابی در معماری اسلامی محیط های یادگیری است. نتایج نشان می دهد، الگوهای مهم در معماری این مدارس، شامل نور طبیعی، ارتباط درون و بیرون، توجه به تهویه طبیعی، استفاده از رنگ و ... می باشد.
-1 مقدمه
جهان اسلام با داشتن بیش از یک پنجم جمعیت جهان، بیش از آن که بیانگر یک موقعیت جغرافیایی باشد، معرف هویت بیش از یک و نیم میلیارد انسان است. آنچه که این جمعیت عظیم را به یکدیگر پیوند می دهد، اعتقادات مشترک آن ها نسبت به خدای واحد، قرآن و پیامبر گرامی اسلام و دستورات و احکامی است که خداوند توسط پیامبر در قرآن کریم آن ها را تبیین کرده است. در این نوشتار منظور از کشورهای اسلامی، کشورهایی است که میزان جمعیت مسلمان آن بالاتر از 50 درصد باشد.
معماری جهان اسلام دیرگاهی است شاهد تحسین و تمجید دنیای غرب است. عمارات اسلامی بیان کننده عقاید مذهبی، ساخت اجتماعی و اقتصادی، انگیزه سیاسی و ذوق پروری بصری یک سنت فراگیر و معتقد است.
بیشتر پژوهش های جدید به جستجو و توضیح اصولی می پردازد که بر پایه آن ها بتوان این هنر را چه هندسی باشد چه اسلیمی، تحت عنوان واحد "اسلامی" گرد آورد
در جهان اسلام اهمیت علم ، تعلیم و تعلم در آن انکارناپذیر است و همواره آموزش را یکی از اهداف بعثت پیامبران دانسته است.
مدرسه به عنوان فضای آموزش و پرورش نوجوانان نقش اساسی در ساختار اجتماعی، فرهنگی جامعه ایفا می نماید. نظام آموزشی، روش و محتوای آموزش از یک سو و فضای آموزشی از سوی دیگر دو عامل مهم و موثر در پرورش و رشد کودکان و نوجوانان محسوب می گردد. مدارس در ابتدا در داخل مساجد قرار داشتند، جایی که به عنوان منبعی برای کل جامعه محسوب می شد و آموزش در مکتب خانه ای رسمی رخ نمی داد، افراد از نظر سنی آزاد بودند و آرایش کلاس درس به صورت حلقه ترتیب داده می شد. اما هرچه به دوران معاصر نزدیک تر شویم، شاهد استقلال هرچه بیشتر کالبد مدرسه و عمل کردن آن به عنوان جزئی تقریبا جدا از جامعه می باشیم و در روزگار معاصر الگوی سنتی فرصت انطباق با شیوه های نوین را نیافته اند.
اکنون دهه ها می گذرد که مدارس خیلی آهسته همراه با جریان تغییرات اجتماعی، تکنولوژیکی و اقتصادی در جامعه گام برمی دارند. فرهنگ در مدارس هنوز هم بسیار "مدرسه ای" است. اگر در مدرسه قدم بزنید و به داخل کلاس ها یا فضاهای یادگیری نگاهی بیندازید این وضعیت های قراردادی، میز معلمی که با میزهای دیگران متفاوت بوده و درجایگاه بالاتری از بقیه است را خواهید دید؛ مشابه آنچه که صدها سال پیش نیز وجود داشته است. علیرغم این حقیقت که موسسات آموزشی در گذر سال ها تعدادی رویکرد خلاقانه را پذیرفته و شامل شده است، ما معتقدیم که مدارس باید از یک چشم انداز مشترک رشد کنند. توسعه این زبان مشترک هم اکنون در مدارس احساس می شود .این دگرگونی و تغییر در دنیای طراحی مدارس به طور رنج آوری آهسته است.
در این نوشتار سعی بر آن است تا با بررسی ویژگی های معماری معاصر و محیط های یادگیری در کشورهای اسلامی، بر مبنای الگوهای تعریف شده برای نمونه های موفق، به نتایج و الگوهایی برای بهبود شرایط مدارس موجود دست یابیم.
-2 متدلوژی و روش تحقیق
روش تحقیق در این نوشتار بر اساس بررسی نمونه موردی و تحلیل محتوا می باشد. تعداد 12 مدرسه در کشورهای اسلامی مختلف - با توجه به تعریف ارائه شده از کشورهای اسلامی - از سایت های معتبری چون Archdaily و آقا خان انتخاب شده اند .علت انتخاب هریک را در زیر شرح می دهیم:
مدارس رودراپور - Rudrapore - در بنگلادش و ماریا گرازیا - Maria Grazia - در افغانستان برنده جایزه آقاخان ، مدرسه هیلی بری - Haileybury - در آستانا قزاقستان نامزد جایزه آقاخان و مدرسه ویکتوریا هایت - Victory Height - در دبی نامزد جایزه British International - BIS - SchoolsAwards در زمینه استراتژی ابتکارات برجسته سال ، مدارس آلیس اسمیت - Alice Smith - در مالزی دارای جایزه Premier Award for Architecture in - PAM - Malaysia در سال 2015 ، گوهر خاتون در مزار شریف برنده جایزه Institute Honor Award for - IHA - Architecture و مدرسه نمیر - AIOZ Nemyr - در ازمیر ترکیه برنده جایزه Turkish Ready Mixed - THBB Concrete Association- Turkiye Hazir Beton - Birligi می باشند.
مدرسه دسا ماهکوتا - Dasa Mahkota - در مالزی بخشی از نمایشگاه معماری ضروریات - - Architecture Of Necessity در کشور سوئد بوده است. مدرسه لیسی شورج - Lycee Schorge - در بورکینافاسو به علت شهرت معمارش در زمینه ایجاد هارمونی میان سازه و مباحث اقتصادی پروژه شهرت جهانی یافته اند. در آخر مدرسه فرهنگیان اولیا در بم به علت کانسپت و فضاهایشان شناخته شده اند.
-3 معماری محیط های یادگیری نوین
مدارس و فضاهای آموزشی را می توان به عنوان عرصه هایی با عملکرد چندگانه تلقی نمود. عملکرد اصلی مدرسه یعنی آموزش و پرورش کودکان و نوجوانان، آن را به عنوان عرصه نیمه خصوصی فعالیت ها و عملکرد های دیگر مانند قابلیت استفاده برای عموم ساکنین محلات شهری در زمان های خاص آن را به عنوان عرصه عمومی یا نیمه عمومی به شمار می آورد. فضای آموزشی را نمی توان فقط ساختمان مدرسه تلقی نمود، بلکه کودک و نوجوان از کلیه موضوعات، اتفاقات و مشاهدات که از طریق پنج حس خود دریافت می - دارد به عنوان منابع آموزشی و اطلاعاتی تاثیر پذیرفته و در رفتار و آینده او موثر می باشد
به عنوان مثال تصمیماتی که باتوجه به سیاست های آموزشی گرفته می شود، هم چون آرایش فیزیکی فضا و اندازه کلاس، پایه و اساسی برای چندین اصل مهم هستند:
1. تجربه های محیطی که در زمان کودکی بدست می-آیند، در تمام طول زندگی تاثیرگذار هستند؛ بنابراین چگونگی طراحی و ساخت مدرسه می تواند بر یادگیری دانش آموز اثر بگذارد
2. باتوجه به ویژگی های فیزیکی و معماری فضاهایی که در مدرسه وجود دارد، احساساتی در دانش آموزان شکل می گیرد؛ نقشه کش ها، دبیران، مدیران مدارس، معماران و طراحان باید این احساسات نوظهور را در دانش آموزان تشخیص دهند
3. محیط های انسان ساخت تاثیرات مستقیم و نمادینی بر کودکان می گذارند
-1-3 تعریف الگو
الگو عبارتست از یک مجموعه قواعد، دکترین، سرمشق ها، راهبردهای کلی، نمونه ها، مدل ها، رویه ها و تمام مواردی شبیه به این که پیش نیاز انجام فعالیت های جزیی و کلی و برای کارهایی بوده که قرار است با برنامه ریزی و در مسیر درست و بهینه حرکت کند و بخواهد به اهداف پیش بینی شده دست پیدا کند.
-2-3 چرا زبان الگو برای مدارس
می توان گفت مدارس در معرض تغییرات قابل توجهی قرار گرفته و به خوبی نیز پاسخ داده اند. همواره تغییراتی درباب برنامه آموزشی و ارزیابی وجود داشته است اما اگر نگاهی دقیق به این تغییرات بیندازید خواهید دید که درواقع هیچ چیز تغییر نکرده است و مطمئنا تغییر شکل بزرگی رخ نداده است. یکی از بزرگترین موانعی که برای نوآوری در این زمینه وجود دارد فقدان یک واژگان طراحی مشترک است؛ واژگانی که تمامی ذی نفعان بتوانند آن را با یکدیگر به اشتراک بگذارند .به بیان دیگر هیچ روش سریع و ظریفی وجود ندارد که در آن بتوان ایده های طراحی را به گونه ای که واقعا شامل تمامی ذی نفعان شود، توسعه داد و آزمایش کرد.
