بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش در پی یافتن معیارهای مشترک و منتخب از رویکردهای مختلف در جهت اعمال در فضاهای جدید مسکونی سالمندان است. در این راستا پروژه حاضر قصد دارد با به کارگیری مطالعات انجام شده در زمینه دلبستگی انسان به مکان، به طراحی خانه سالمندان با هدف ارتقای پیوند انسان و مکان بپردازد. طراحی خانه سالمندان تنها یک مسئولیت فیزیکی نیست، بلکه فرایندی اجتماعی است و افراد مسئول در این زمینه، باید آگاهی اجتماعی داشته و طراحی فیزیکی فضاهای مسکونی، آماده سازی محیط و پیوند آن با فضاهای همسایگی شهری و جامعه، همگی باید در پاسخگویی به حقایق و واقعیت های سالخوردگی برنامه ریزی شوند و به کیفیت زندگی سالمندان باید توجه شود. در این راستا ابتدا با روش توصیفی-تحلیلی به گردآوری مبانی نظری لازم برای پژوهش میپردازیم. سپس نمونههای موردی انتخاب شدهی موفق دنیا یعنی خانهی سرویس روستایی لژاتون، لژا در نروژ و دهکده سالمندی پینل، که از بهترین نمونههای خانهی سالمندان با توجه به حس مکان هستند؛ بررسی میشوند و در نهایت با در نظر گرفتن مباحث اقلیمی و شرایط فیزیکی سایت، خانه سالمندانی در شهرستان بروجرد، طراحی میشود.
کلمات کلیدی: خانه سالمندان، حس تعلق به مکان، سر زندگی، کیفیت زندگی.
-1-1مقدمه
از نشانههای سلامت و ترقی هر جامعه، شیوهی برخورد آن جامعه با قشر سالمند است. تکریم و تهیه اسباب آسایش قشری که یک عمر زحمت کشیده و نسل بعدی را در خود پرورانده است، از کمترین کارهای همان نسل دوم خواهد بود. در دین اسلام و مذهب شیعه، از پیامبر اکرم - ص - و ائمهی اطهار، احادیث فراوانی مبنی بر احترام به سالمندان وجود دارد. امروزه خانه سالمندان به عنوان مکانی برای نگهداری سالمندان بسیار مورد توجه قرار گرفته است و به امری اجتناب ناپذیر در زندگی شهرنشینان تبدیل شده است. آشکار است با افزایش کمیت جمعیت سالمندی، مسایل و مشکلات حمایتی، اجتماعی، توانبخشی و... در آنها افزایش مییابد. تغییر شکل فرهنگ جامعه به شکل امروزینش را شاید نشود به آنچه پیش از این بوده برگرداند و سالمندان را در آغوش خانوادهها، اداره کرد؛ اما میشود شرایط محیطی آنان را به بهترین شکل ممکن تغییر داد.
این رساله در پی یافتن معیارهای مشترک و منتخب از رویکردهای مختلف در جهت اعمال در فضاهای جدید مسکونی سالمندان است. در این راستا پروژه حاضر قصد دارد با به کارگیری مطالعات انجام شده در زمینه دلبستگی انسان به مکان، به طراحی خانه سالمندان با هدف ارتقای پیوند انسان و مکان بپردازد. طراحی خانه سالمندان تنها یک مسئولیت فیزیکی نیست، بلکه فرایندی اجتماعی است و افراد مسئول در این زمینه، باید آگاهی اجتماعی داشته و طراحی فیزیکی فضاهای مسکونی، آماده سازی محیط و پیوند آن با فضاهای همسایگی شهری و جامعه، همگی باید در پاسخگویی به حقایق و واقعیت های سالخوردگی برنامه ریزی شوند و به کیفیت زندگی سالمندان باید توجه شود.
در این راستا ابتدا با روش توصیفی-تحلیلی به گردآوری مبانی نظری لازم برای پژوهش میپردازیم. سپس نمونههای موردی انتخاب شدهی موفق دنیا یعنی خانهی سرویس روستایی لژاتون، لژا در نروژ و دهکده سالمندی پینل، که از بهترین نمونههای خانهی سالمندان با توجه به حس مکان هستند؛ بررسی میشوند و در نهایت با در نظر گرفتن مباحث اقلیمی و شرایط فیزیکی سایت، خانه سالمندانی در شهرستان بروجرد، طراحی میشود. این فصل به بیان اصول و مبانی اولیهی پژوهش از قبیل ضرورت، طرح پرسشها و فرضیهها، روش پژوهش و مسایل دیگری از قبیل مکان و زمان پژوهش میپردازد.
-2-1بیان مسئله
با پیشرفت علم و ماشینی شدن زندگی انسانها،روابط خانوادگی با مشکلات فراوانی مواجه شده است که این مشکلات در افراد سالمند موجود در هر خانواده مشهودتر بوده و خانواده ها را مجبور به گذاشتن سالمندان در مکان های مخصوص آنان از جمله خانه سالمندان می سازد.این پژوهش در پی روند رو به رشد جمعیت سالمند در ایران طی سالهای آینده، و لزوم توجه به کیفیت زندگی آنان، مشخصاً در پی دستیابی به اصولی برای حس تعلق به مکان در معماری خانه های سالمندان و سپس استفاده از این اصول در طراحی یک خانه ی سالمندان می باشد.باتوجه به افزایش جمعیت سنی بلای 65 سال لازم است جهت ارتقای سطح کیفی اینگونه مراکز سعی بر پیگیری و شناخت دلبستگی ها و وابستگی های این هرم سنی شود و نیازهای آنها درست شناخته شود. بر این اساس ساخت محیطی مطلوب برای نگهداری از این افراد برعهده طراحان و معماران قرار گرفته و در این امر توجه به حس تعلق به مکان در این محیطها محوریت اصلی این رساله را تبیین میکند.
به دلیل عدم توجه طرح های معماری سالمندان ارائه شده در سالیان دراز به بعد کیفی طراحی و توجه محض به طورکلی به کمیت های تکراری در معیارهای معماری مسکونی باعث ایجاد نوعی گمشدگی و نقصان کیفی در فضاهای مسکونی ویژه سالمندان گردید، به طوری که سالمندان را از درک این فضا به عنوان خانه اصلی خود دور نگه می دارد که به همین دلیل طراحی کیفیت محور در فضاهای ایده آل سالمندان، در دهه های اخیر مورد توجه معماران و حتی مردم قرار گرفته است. ازاهداف مراقبتی سالمندان، کاهش وابستگی جسمی و احساس کنترل شخصی بهتر می باشد، که بیان کننده ارتباط استقلال و عدم وابستگی در دوران سالمندی با کیفیت زندگی و سلامتی است. .[1
-3-1فرضیهها
-1 مرکزی که ترکیبی از جذابیت های زندگی اجتماعی و آسایش محیط خانه است، میتواند فضایی بسیار جذاب توام با امنیت وآرامش و حفظ حد و مرزها و محیطی خصوصی برای هریک از افراد که با خاطراتشان عجین شده باشد؛ را به وجود بیاورد.
-2 میتوان حس تعلق به مکان درخانه سالمندان به کمک برخی راهکارهای معماری افزایش داد.
-4-1تعریف مکان
مکان فضایی است که برای فرد یا گروهی از مردم واجد معنی باشد. این تعریف به صورت »مکان= فضا + معنی« بیان می شود. .[2]رلف بیان می کند که مکان ترکیبی است از جا، منظر، آیین، مسیر، افراد دیگر، تجربه ی شخصی، اهمیت دادن و پاسداری از کاشانه و زمینه ای برای دیگر مکان ها. .[3] رلف بر این عقیده است که فهم مکان می تواند منجر به احیا و نگهداری مکان های موجود و خلق مکان های جدید گردد. بدون فهم جامعی از مکان که دربرگیرنده ی مشخصات انسانی است، مشکل می توان علت به خصوص بودن بعضی از مکان ها را توضیح داد. مکان جا یا قسمتی از فضاست که از طریق عواملی که در آن قرار دارند؛ صاحب هویت خاصی شده است. بنابراین هر شیئی که در یک مکان قرار گیرد، نیازمند فضاست. - پورمند، - 53 :1385 با تکیه بر نظریه های مولوپونتی، کیسی عنوان می کند که مکان بیش از هر چیز یک ساختار هستی شناسی مرکزی از بودن-در-جهان به سبب نوع هستی ما به عنوان موجودی ضمنی است. ما با بدن هایمان محدود شده ایم که در مکان باشیم. .[4]
به نقل از سیمون 1982 مداخله انسان می تواند در ماهیت مکان تاثیر بگذارد، از نظر نوربرگ-شولتز مکانها اساسا همان چیزی هستند که هستند پس مداخله انسان اعم از مداخله سیاسی، اقتصادی، زمانی موفق خواهد بود که کاراکتر اصلی مکان را بشناسد و محیطی که با این کارکتر هماهنگ است را ایجاد نمایدمکان برایندی از نیروهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و روانشناختی، که در لحظه خاص از زمان بر آن تأثیر میگذارد. .[5]از دیدگاه نوربرگ-شولتز مکان فضایی است که احساس میشود درک میشود و سپس با خاطره عجین میشود بنابراین در حالات روحی و خاطرات بشری است که احساس نسبت به مکان و آنچه به رایج حس مکان نامیده میشود، شکل می گیرد. در نتیجه چنین دیدگاهی است که نوربرگ-شولتز مکان را فضایی می داند که انسان به حضور خود در آن ادراک و شناخت دارد .[6]
-5-1مکان با معنا
نوربرگ-شولتز سه گروه را برای تقسیم بندی مکانهای با معنا - گونه شناسی، مکان شناسی، و ریخت شناسی - اشاره دارد، که در ادامه بطور مفصل بدان پرداخته شده است:
-گونهشناسی: از طریق چهار محرک وجود آدمی - حالات روحی، ادراک و فهم، گفتگو و هستی با دیگران - می داند.
-مکانشناسی: تقسیمبندی هستومندها با هستی مستقل و مصنوعات بشری که در دو رویکرد توصیفی و تحلیلی تقسیم می شوند
-ریخت شناسی: به مولفههای فضا که عبارتند از:دیالکتیک درون و بیرون، مرکزیت و محصوریت فضایی، مرز و حصار فضایی و مؤلفههای کاراکتر و ادراک: - جهت یابی و شناسایی - اشاره دارد.که در ادامه مفصل توضیح داده شده است.
-6-1حس مکان
محیط علاوه بر عناصر کالبدی شامل پیام ها، معانی و رمزهایی است که مردم بر اساس نقش ها، توقعات، انگیزه ها و دیگر عوامل آن را رمزگشایی و درک می کنند و در مورد آن به قضاوت می پردازند. این حس کلی که پس از ادراک و قضاوت نسبت به محیط خاص در فرد به وجود می آید، حس مکان نامیده می شود. حس مکان عامل مهمی در هماهنگی فرد و محیط بوده و باعث بهره برداری بهتر از محیط، رضایت استفاده کنندگان و در نهایت احساس تعلق آنها با محیط و تداوم حضور در آن می شود.حس مکان غالباً در مورد اصطلاح لاتینی روح مکان بحث می کند. این اصطلاح بیان می داردکه مردم چیزی فراتر از خصوصیات فیزیکی مکان ها را تجربه می کنند و می توانند پیوستگی خودرا با روح مکان احساس
