بخشی از مقاله
چکیده
عوامل جغرافیایی به ویژه همجواری همچنان به عنوان عنصر مهمی در روابط کشورها نقشآفرینی میکند و بدون در نظر گرفتن روابط کشورها با همسایگان، برآورد امنیت و منافع ملی آنها امری ناممکن است. شناخت میزان توانایی و آسیبپذیری کشورها، تابع شرایط جغرافیایی و ژئوپلتیک هر کشور است؛ اما به عنوان یک اصل کلی در سرتاسر جهان، همسایگان از نقش منحصر به فرد ویژه در سیاست های راهبردی هر کشور برخوردارند. پاکستان در منطقه شبه قاره، کشوری است که تنها بیش از نیم قرن از تاسیس آن می گذرد؛ اما در همین تاریخ اندک، موجب بحرانهای عمدهای در منطقه شده است. بسیاری از کارشناسان، پاکستان را بزرگترین خطر برای امنیت جنوب غرب آسیا و صلح بین المللی می دانند. این کشور محرک اصلی ارعابگری مانند: فروپاشی ها، خشونت ها، اعمال تروریستی و به عنوان یک همسایه بد، مسئول آموزشی و تحویل تروریست ها و گروههای تندرو بوده و هست. به طور طبیعی، چنین وضعیتی قطعا بر محیط پیرامونی همسایگان تاثیرگذاری فراوانی خواهد داشت. پاکستان از زمان استقلال، همواره گرفتار برخوردهای پیاپی فرقه ای و گسترش چشمگیر افراطیگری بوده است. نگرانی عمده این است که گروه های اسلامی این کشور، بنیادگرا و افراط ی اند و به طور طبیعی مح یط داخلی همسایگان پاکستان از جمله ایران را تحت تاثیر خود قرار می دهد. بر این اساس، پرسش اصلی این پژوهش این است که مهمترین چالش و منابع سیاسی- امنیتی در روابط ایران و پاکستان چیست؟ نویسنده معتقد است روند منازعات ایران و پاکستان حول مسائل ایدئولوژیک به نمایندگی مذهب میباشد و ضمناً پس از وقوع انقلاب اسلامی ایران، کشورها و سازمان-های ضدشیعی به دلیل جلوگیری از صدور انقلاب ایران به فعالیت های گسترده ضد شیعی و ضد ایرانی پرداختند و مناطق جنوب شرق و مرزهای قومی را به شدت متاثر کردند. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی-تحلیلی و بر مبنای روش کیفی است. گردآوری ها داده ها از منایع مکتوب و اینترنتی است.
مقدمه :
سیاست داخلی این کشور از یک طرف به دلیل تنوع قومی ، رادیکالیسم اسلامی و وجود گروه های مختلف سیاسی و از طرف دیگر به دلیل تقسیم قدرت بین سه مقام ؛ رئیس جمهور ، نخست وزیر ، رئیس ستاد ارتش و حاکمیت لرزان دموکراسی ، اختلافات و رقابت گروه های مختلف همواره در معرض تهدیدات جدی قرار داشته است . مشکلات پاکستان از وقتی آغاز شد که »محمد علی جناح« برای همسو کردن نخبگان و بسیج توده ها ، دو عنصر مذهب و قومیت را به عنوان دو ستون ناسیونالیسم پاکستانی برگزید . از زمانی که پاکستان به عنوان یک کشور مسلمان بر روی نقشه سیاسی جهان پدیدار شد تا حال این کشور همواره گرفتار بی ثباتی سیاسی ، برخوردهای فرقه ای و گسترش چشم گیر بنیاد گرایی بوده است . اصولا در کشور پاکستان هیچ یک از نخبگان سیاسی ، نظامی و اقتصادی قادر به نادیده گرفتن نقش اسلام و علماء در تحولات تصمیم گیری های کشور نیستند و اکثر نخبگان این کشور ترجیح می دهند تا نظر علمای مذهبی را به عنوان یک اهرم حمایتی به سوی خود جلب کنند - صراف یزدی و همکاران ، . - 73 : 1390 نگرانی عمده این است که اصولا اسلام پاکستانی و گروه های اسلامی این کشور بنیادگرا و افراطی اند ؛ بنابراین در پاکستان رادیکالیسم اسلامی منجر به ارعاب گری و خشونت گسترده در قالب تروریسم علیه فرق و دیگر مذاهب شده است . از لحاظ آمار ، 98 درصد جمعیت این کشور را مسلمانان تشکیل می دهند که اکثریت آنها پیرو مسلک های حنفی و شافعی هستند . نکته قابل توجه این است که واژه دولت - ملت در کشور سازی پاکستان تاثیر نداشته ، بلکه مذهب سبب همگرایی گروه ها و فرقه ها شده است . تاریخ این کشور همواره شاهد درگیری میان مذاهب ، اقوام و گروه ها جهت تصدی حاکمیت و قدرت در این کشور بوده است .
مثل درگیری های خونین میان مسلمانان و هندوها و یا شیعیان و سنی ها . در این کشور از لحاظ آماری ، سنی بر شیعیان غالب هستند و دولت پاکستان یک دولت سنی است و به دلایل روشن و مشخص ، جامعه شیعی در اقلیت مانده است . این همان میراثی است که استعمار کهنه انگلیس جهت تسلط سنی ها بر شیعیان و قدرت گیری های سنی های افراطی در این کشور بر جا گذاشته است . شیعیان در ابتدای استقلال موردتعرض هندوها بوده اند اما با قدرت گیری وهابیون و سلفیون در پاکستان از طرف حرکت های افراطی وهابیون نیز مورد هجوم واقع شدند . همزیستی بین شیعیان و وهابیون بسیار سخت و دشوار شده است چرا که آموزه های افراطی وهابیت موجب کشتار شیعیان و نابودی آنان می شود . وهابیت ساخته و پرداخته استعمار کهنه انگلیس و عربستان سعودی است و پس از تشکیل این کشور به عنوان یک گرایش مذهبی قوی در یک دولت سنی ، پا به عرصه وجود گذاشت . پس از انقلاب اسلامی شیعی در ایران که قدرت گیری شیعیان را در منطقه افزایش می داد ، سعودی ها مدارس دینی خود را در کشورهای منطقه گسترش دادند و آموزش اسلام را با گرایش وهابیت بین مردمان منطقه جنوب و جنوب غربی آسیا بیش از پیش دنبال کردند ، وهابیت از جمله دین های ساختگی استعمار کهنه انگلیس است که با ترویج عقاید خاص در قلب جهان اسلام - عربستان سعودی - شکل گرفت و در حال حاضر یکی از موارد چالش برانگیز و عامل افتراق مسلمانان جهان شده است . تبلیغ وهابیت یکی از اصول سیاست خارجی دولت عربستان سعودی در منطقه بوده و در میان کشورهای اسلامی ، پاکستان در اولویت این تبلیغ قرار گرفته است . اعزام مبلغان وهابی به مراکز اسلامی پاکستان ، دعوت از اساتید و شخصیت های مذهبی جهت مسافرت به عربستان سعودی و اعطای بورس تحصیلی ، کمک های مالی تبلیغ در موسم حج و توزیع گسترده کتب ، سی دی و نشریات تبلیغی علیه شیعیان و کافر و واجب القتل - مهدور الدم - دانستن آنان از جمله مهم ترین اقدامات این فرقه بوده است . اکثر ائمه جماعات مساجد پاکستان توسط مدارس علمیه عربستان تامین می شود و فرقه دیوبندی جزء مذهب حنی و از دسته وهابیت ، 25 درصد جمعیت اهل تسنن پاکستان را تشکیل می دهند که پشتون های آنان با گرایشات سلفی گری ، طالبان افغانستان و پاکستان را تشکیل داده اند . به اعتقاد فرقه های وهابی در پاکستان : -1 پاکستان باید یک کشور کاملا سنی باشد . -2 شیعیان چون مسلمان نیستند ! باید یک اقلیت محسوب شوند . -3 پاکستان باید کلیه روابط سیاسی و اقتصادی خود را با جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشور شیعه قطع کند . - 4 باید از اقلیت های سنی در کشورهای همسایه از جمله ایران حمایت معنوی و مادی انجام شود . بنابراین یکی از عوامل تشنج و تنش در روابط جمهوری اسلامی ایران و پاکستان ، وجود این گروه های افراط گرا در پاکستان است که حتی دولتمردان پاکستان را نیز تحت تاثیر خود قرار داده اند . وهابیت در پاکستان به پاشنه آشیل برای این کشور تبدیل شده و دستاورد این فرقه ساختگی ، ناامنی و تهدید برای دولت پاکستان بوده است و بیم آن می رود که آینده کشور پاکستان با رشد آنان در این کشور ، مبهم و در هاله ای از ابهام قرار بگیرد و ممکن است به افغانستان دیگری تبدیل شود .
مبانی نظری پژوهش :
قابل ذکر است که واگرایی با تجزیه و همگرایی با یکپارچگی الزاما هم معنی نیستند بلکه همگرایی و واگرایی یک فرایند بوده و یکپارچگی و تجزیه مرحله نهایی و نتیجه تحقیق فرایند های مذبور است و یک پدیده محسوب می شوند - حافظ نیا ، . - 374 : 1390 با این حال ، همگرایی فرایندی است که طی آن ملت ها از تمایل و توانایی خویش نسبت به تدبیر مستقل سیاست خارجی و سیاست های اساسی داخلی خود صرف نظر کرده و در عوض در پی تصمیم گیری مشترک یا تفویض روند تصمیم گیری به سازمان های ناظر جدیدی هستند - مشیرزاده ، . - 41- 40 : 1389 در مطالعه همگرایی و همکاریهای منطقه ، دولت ها گاه ویژگی اصلی حاکمیت را از دست می دهند یا از میزان و درجه غلظت حاکمیت ملی آنها کاسته و در عین حال ، فنون جدیدی را برای حل اختلاف ها میان خود به دست می آورند . نقطه مقابل همگرایی ، واگرایی است ؛ واگرایی عبارت است از فرایندی که طی آن واحد های سیاسی و دولت ها از همدیگر دور شده و در اثر آن زمینه بحران فراهم آید . نیروهای واگرا کار دولت را برای یکپارچه کردن مردم و قلمرو در یک مجموعه منسجم و هماهنگ مشکل می کنند ، اختلاف فرهنگی ، سیاسی یا اقتصادی میان جمعیت ها یا موانع جغرافیایی - در سر راه - و تماس میان مناطق مختلف همگی می توانند در حکم نیروهای مرکز گریز - واگرا - عمل کنند . اگر نیروهای مرکز گریز را بدون نظارت هرگونه سیستم متعادل کننده ای به حال خود واگذاریم . موجب فروپاشی کشور می شوند - مویر ، . - 199 : 1379 بی شک عمده ترین منابع تنش و واگرایی در روابط ایران و پاکستان حول مسائل ایدئولوژیکی به نمایندگی مذهب است . دعاوی ایدئولوژیکی شکلی از منازعات دامنه داری هستند که حل و فصل آنها سخت و دشوار به نظر می رسد و علت آن برگرفته شده از ذات گاهی متعصب ایدئولوژی است .
افراطی گری مذهبی :
افراطی گری نوعی رفتار خشونت گرای هدفمند است که پشتوانه بسیار قوی هویتی و ایدئولوژیک دارد و مهمترین ویژگی آن - صدمه زدن - به دیگران است . - جمالی ، . - 12- 11 : 1390 افراطی گری مبتنی بر مذهب است ؛ اما مذهب افراط گرها همان مذهب عموم مردم نیست . این مذهب بنا به مقاصد سیاسی دستکاری شده و خصلتی آرمانی پیدا کرده است . افراط گرها قصد دارند با تسلط بر دولت ها ، آموزه ها و قوانین مورد نظر خود را در همه ارکان شئون جامعه جاری کنند : 9 - . - Bourm , 2011 بی شک ، اصلی ترین منبع تنش در روابط ایران و پاکستان ، حول مسائل ایدئولوژیک و مذهبی است که تاکنون به تنش های جدی در روابط دو کشور منجر شده است برخی از گروه های ضد شیعی به شرح زیرند :
