بخشی از مقاله
چکیده
تحلیل گفتمان یک رویکرد بین رشته ای و بسیارگسترده است ولی تاکنون از این روش در زمینه تحلیل علمی نامه های شاهنامه به کارنرفته است.در شاهنامه فردوسی نامه ها به عنوان وسایل برقراری ارتباط و انتقال پیام کاربرد و اهمیت فراوان داردو بخش عظیمی ازمنظومه بلند وجاوید فردوسی را نامه ها تشکیل می دهند. دراین پژوهش سعی برآن است تابه تحلیل نامه کسری به نگهبان مدائن براساس نظریه وان دایک بپردازیم و از این طریق رویکردهای زبانی و فرازبانی در این متون وتفکر و عقاید و بستر شکل گیری مفاهیم مورد نظر فردوسی را بررسی و واکاوی نماییم . شخص خودکامه ای همچون کسری درعین حال که ازعمل فرزندش ناخشنود است با خود شیفتگی اش نوشزاد را منسوب به خود می داند و نیز رحم او نسبت به فرزندش را نشان می دهد واینکه نمی خواهد اورا مجازات سخت نماید اما تقدیر چیز دیگری رقم می زند.فردوسی می خواهد احساسات درونی افراد رابرای خوانندگان نمایان کند واز میان حرف های کسری طی نامه ای که به مرزبان مدائن می نویسد درونیات اوراغیرمستقیم اما روشن و دقیق به مخاطب بشناساند.
مقدمه
ابوالقاسم فردوسی شاعر حماسه سرای ایرانی وسراینده شاهنامه، حماسه ملی ایرانیان است. بررسی و تحلیل نامه کسری به مرزبان مدائن در شاهنامه یکی از اهداف خاص این پژوهش محسوب می شود. زیرا گستره شاهنامه مالامال از نامه های سودمند و پندآموزاست. ضرورت پرداختن این مقاله همین بس که درک مفاهیم والای شاهنامه برای ما لازم و بایسته است چرا که شاهنامه افتخار ملی و میهنی و شاهکار ادبیات کهن ماست.
باید توجه داشت نامه های شاهنامه برای فردوسی تنها وسیله ی ارتباط میان شخصیت ها نیستند، بلکه دربیشترموارد کاربرد هایی فراتردارند . نخست اینکه فردوسی دربرخی موارد بیان حوادث را بر عهده ی نویسنده ی نامه گذاشته وبا حذف بخشی از داستان در متن اصلی ونقل روایت گونه ی آن از زبان یکی از شخصیت ها درقالب نامه روشی رادرداستان گویی آزمود که قرن ها بعد درادبیات دنیا رواج یافته است. دیگر اینکه فردوسی به نامه های مندرج در متن داستان ها به عنوان ابزارهایی برای شور انگیز تر کردن روند آنها نگریسته است . بسیاری از کسان را می شناسیم که از شاهنامه جز نامه ی رستم فرخ زاد را نخوانده اند، اما خواندن همین نامه موجب آمده است تا فردوسی را به عنوان حماسه پردازی کامروا باور کنند.
در عین حال فردوسی با استفاده از آن چه در نامه ها مطرح کرده بی آنکه خود را به عنوان دانای کل وارد داستان کند مسائل را از زبان شخصیت ها تحلیل کرده و درونمایه ی حوادث را به خواننده نشان داده مانند نامه ی گژدهم به کاووس ونیز درشناساندن خود شخصیت ها به خواننده ی شاهنامه نیز ازنامه ها مدد گرفته است مانند شخصیت خودکامه ونابخرد کاووس ازلابه لای نامه هایش به دیگران به خوبی نمودار است. هم چنین نامه ها مجالی هستند تا حکیم طوس، احساسات درونی افراد را برای خوانندگان نمایان کند و از میان حرف های نویسنده درونیات اوراغیر مستقیم اما روشن و دقیق بشناساند،
مثلا در نامه ی کسری به مرزبان مدائن درباره ی نحوه ی برخورد با شاهزاده ی سرکش ، نوشزاد چنان سوزو گداز و دلهره ی پدرانه ای دیده می شود که خواننده پس از کشته شدن نوشزاد هرگز کسری را گناهکار نمی داند. - سرامی، - 209:1383 انسان ها زبان رابه منظورهای مختلفی چون انتقال وکسب اطلاعات، بیان احساسات ومواردی ازاین قبیل به کارمی برند. ازطرفی دیگر انسان ها به کمک تجربه های شخصی خود از محیط بیرون و دیگران برداشت ها و تعابیری حاصل می کنند که گاه باواقعیت تطابق دارد وگاه فاصله ای دراین بین موجود است وهمین عدم تطابق برخی تعابیر با واقعیت ها انگیزه ای شدتا نظری به این جنبه از بررسی زبان یعنی تحلیل گفتمان افکنده شود.
یکی از گونه هایی که در حوزه ی دانش و پژوهش ادبی و بحث از ادبیات جای می گیرد شرح و تفسیر متن است. این شرح ها وتفسیرها با این فرض پدید می آیند که در متن پیچیدگی هایی وجود داردو شارح می کوشد این پیچیدگی ها را از متن بزداید ازسوی دیگر در فرایند فهم متن که درحقیقت، گونه ای کشف و شناخت معناست، هدف شارح دست یافتن به معنای تاریک وکشف رازهای متن است. »پس می توان گفت تحلیل گفتمان ریشه درتلاش هایی داردکه به جای علت کاوی در پی یافتن معنااست. - «قجری -نظری، - 1392 :39 لازمه ی تاویل متن، آگاهی وآشنایی تاویل کننده وشارح متن با بافت فرهنگی و تاریخی است. دراین پژوهش برای بازخوانی متن نامه کسری به نگهبان مدائن از روش تحلیل گفتمان ون دایک استفاده می کنیم. دراین راستا تلاش شده است تابه تحلیل متن و بررسی رویکرد زبانی و فرازبانی این نامه بپردازیم ، تاگوشه ای ازعظمت نامه ی باستان ودریای عمیق وبی کران مطالب آن که دلیلی بر نیروی عظیم فکری سراینده آن است نشان داده شود.
درحوزه نامه های شاهنامه مقالاتی به رشته تحریردرآمده است ازجمله مقاله میررضا پیران پور باعنوان پژوهشی درنامه های شاهنامه و مقاله فلورا نذرمحمدی باعنوان شیوه های نامه نگاری درشاهنامه و در زمینه تحلیل گفتمان هم پژوهش هایی صورت گرفته است که بدین قراراست .بررسی متن نامه مسعودغزنوی به ارسلان خان ازمحدثه قدسی، محمد جعفر یاحقی ومهدخت پورخالقی و مقاله سهیلافرهنگی با عنوان تحلیل گفتمان شعرپیغام ماهی ها ازسهراب سپهری ، با این حال تحلیل و بررسی نامه های شاهنامه جای بحث و پژوهش بیشتری داردبا توجه به اینکه تاکنون پژوهشی درزمینه تحلیل گفتمان نامه های شاهنامه صورت نگرفته است، ضرورت این تحقیق احساس می شود و این روش نوآوری این تحقیق محسوب می گردد. یافته ها حاکی ازآن است که ویژگی های زبانی در دو سطح زبان وبیان در این نامه ساده و قابل درک است و فردوسی از این عوامل برای تبیین وضعیت موجود بهره برده است.بررسی بسامد وتوجه ویژه به
