بخشی از مقاله
چکیده
امروزه یکی از مهمترین اهداف اساسی سازمانها، انتخاب تأمینکنندگان مناسب است و براي رسیدن به این هدف، میبایست با تدوین و تعریف شاخصهاي مناسب در سطوح مختلف زنجیره تأمین، یک سیستم ارزیابی عملکرد را تدوین نمود. این تحقیق به ارائه یک مدل تصمیم گیري گروهی براي ارزیابی تأمینکنندگان محصول یک سازمان میپردازد که شرائط تأمینکنندگان آن در هر دوره زمانی تغییر می کند.
در این مدل تمامی ارزیابیها با متغیرهاي کلامی و اعداد فازي ذوزنقهاي در نظر گرفته شده است و پس از تعیین معیارهاي تصمیم گیري، میزان اهمیت هرکدام از تأمینکنندگان در هر دوره زمانی با استفاده از روش TOPS S فازي محاسبه میگردد. سپس با درنظرگرفتن محدودیت هاي سازمان و تأمینکنندگان و ه مچنین عدم قطعیت در میزان تقاضاي محصولات، بهینهسازي میزان سفارشات با ارائه یک مد ل برنامهریزي خطی انجام میشود. روش پیشنهادي این تحقیق، در مقایسه با سایر روشهاي انجامشده، کاملتر بوده و مبناي مناسبی در تخصیص سفارشات به تأمینکنندگان است. همچنین الگوي پیشنهادي این تحقیق، براي یک نمو نه کاربردي، استفاده شد ه و نتایج نهائی آن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتهاست.
-1 مقدمه
زنجیره تأمین، شامل تمام ی فعالیتهاي مرتبط با جریان و تبدیل کالاها از مرحله مواد خام به حالت نهائی - محصول یا خدمت - و نیز جریانهاي اطلاعاتی مرتبط با آنهاست [1] و مدیری ت زنجیره تأمین عبارتست از هماهنگی و همکاريهاي استراتژیک و بلندمدت بین تولیدکنندگان مرتبط در شبکه لجستیک جهانی، براي توسعه و تولید م حصولات، هم در تولید و تدارك و هم در محصول و فرایند نوآوري .[2] در مفهوم مدیریت زنجیره تأمین، اندازهگیري عملک رد و نتایج ارزیابی، تأثیر استراتژيها و فرصتهاي بالقوه را نمایا ن میسازد و به تصمیمگیرندگان سازمان، تش خیص و شناس ائی مسائل و مشکلات را ارائه میکند.
سنجش عملکرد، تبدیل پیچیدگی مدل اصلی به یک سر ي مدل ساده متوالی است که این مدلها م یتوانند به راحتی عملکرد سیستم و مدل اولیه را نشان دهند. بهدلیل افزایش علاقه سازمانها به هم کاري استراتژیک با تأمینکنندگان کلیدي خ ود در طول مرحله توسعه محصول، تیم مسئول انتخ اب تأمینکننده باید از ابزاري استفاده کنند تا بتوانند تأمین کنندگان را براساس قابلیت و عملکرد آنها ارزیابی کنند .
[3] انتخاب نادرست تأمینکننده یکی از عوامل مهم در از دستدادن موقعیت مناسب مالی و فنی یک زنجیره تأمین است .[4] در زمینه ارزیابی تأمینکنندگان، تح قیقات زیادي انجام شده است. در گذشته بیشترین تأکید رو ي فاکتورهاي مالی بود اما برپایه یک تحقیق اساسی که اولین بار تو سط دیکسون ان جام گرفت 23 معیار مهم در انتخاب تأمینکنندگان شناسائی شدند که مهمترین آنها کیفیت کالا، تحویل بموقع، عملکرد مناسب محصول، گارانتی کالا، قیمت کالا و ظرفیت تولید فروشنده معرفی شدند .
[5] محققین دیگر نیز با انجام تحقیقات خود، معیارهاي گوناگو نی براي ارزیاب ی تأمینکنندگان ارائه دادند که به طور خلاصه عبارتند از: تحویل بموقع، کیفیت، قیمت، حرفها يبودن، مسئولیتپذیري در قبال مشتري و روابط بلندمدت با فروشنده [6]، هزینه، کیفیت، تحویل بهموقع و ظرفیت فروشندگان [7]، عملکرد، توانائی فنی و موقعیت مالی تأمینکننده، سیستم کیفیت تأمینکننده .[8] براي انتخاب شایسته تأمینکنندگان و تخصیص س فارشات میبایست پس از تعیین معیارهاي سنجش، از ی ک سیستم ارزیابی عملکرد مناسب استفاده نمود. بطور کلی یک سی ستم ارزیابی عملکرد موفق در زنجیره تأمین باید علاوه بر بهبود مستمر سرویسده ی، بر عملکرد کل زنجیره تأمی ن تمرکز داشته باشد و به مدیریت در برطرف کردن مشکلها یاري نماید .
[9 ] در این زمینه میتوان به تحقیقات چان و همکاران اشاره نمود که براي ارزیابی تأمینکنندگان، مدلی شامل ش ش معیار را با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی ارائه دادند که درجه اهمیت آنها مطابق نظرخواهی از مشتریان بود و با تغییر در اوزان معیار ها، مدل را تحلیل نمودند .[10] برخی از محققان براي تخصیص بهینه سفارشات، استفاده از تئور ي فازي و برنامهریزي چندهدفه خطی در تخصیص سفارشات و حل مسأله با روش وزندهی از دیگر مدلهاي ارائه شده است .
[11] از تحلیل سلسله مراتبی در حالت فازي، نیز ب راي ارزیابی و انتخاب تأمینکنندگان استفاده شد .[12] استفاده از مدل برنامهریزي چندهدفه در محیط فازي براي تخصیص بهینه سفارشات با تولید محصولات چندگانه و چند تأمینکننده، الگوي پیشنهادي برخی دیگر از محققین بود که با استفاده از منطق فازي به ارزیابی تأمینکنندگان پرداختند .[13] آقاي حسنزاده و همکاران نیز با رویکرد SWOT به ارزیابی تأمینکنندگ ان در محیط فازي پرداختند و با دستهبندي معیارهاي ارزیابی تأمینکن ندگان به دو گروه داخلی - نقاط قوت و ضعف سازمان - و خارجی - فرصتها و تهدیدها - ، تأمینکنندگان مجاز را انتخاب نمودند و سپس با ا رائه یک مدل برنامهریزي خطی فازي به تخصیص بهینه سفارشات پرداختند .[14]
با مطالعه تحقیقات گذشته، برخی نواقص در مدلهاي پیشنهادي مشاهده میشود. به طور مثال، در بعضی ارزیابیه ا از AHP فازي استفاده شده است ک ه این تکنیک در تحقیقاتی که اخیراً صورت گرفته است از کارائی مناس ب برخوردار نیس ت .[15] همچنین ارزیابی تأمینکنن دگان با فرض ثبات شرائط آنها صورت میگ رفت که در واقعیت بهندرت به وقوع میپیوندد. مقاله حاضر، با استناد به تحقیقات انجامشده قبلی در زمینههاي مختلف مرتبط با موضوع مقاله، یک الگوي جدید تصمیمگیري براي ارزیابی تأمینکنندگان و تخصیص سفارشات، ارائه مینماید.
در این تحقیق، با درنظر گرفتن تنوع سفارشات و تأمی نکنندگان مربوطه، تغییرات دورهاي شرائط تأمینکنندگان، محدودیتهاي تأمینکننده و سفارش دهنده، غیرقطع یبودن تقاضا و همچنین فازيبودن ارزیابیها، تخصیص بهینه سفارشات انجام میگردد. با استفاده از این مدل، س ازمانها می توانند یک ابزار تصمیمگیري مفید براي ارزیابی تأمینکنندگان و تخصیص بهینه سفارش درخواستها ي خود داشته باشند.
در بخش دوم این مقاله، روش پیشنهادي این تحقی ق براي ارزیابی تأمینکنندگان محصولات و در محیط فازي ارائه شده است که درآن تغییرات شرائط تأمینکنندگان در دورههاي مختلف درنظر گرفتهشده است. در بخش س وم، یک مدل برنامهریزي خطی براي تخصیص بهینه سفارشات، با درنظرگرفتن مح دودیتهاي تأمینکننده و سفارشدهنده و غیرقطعیبودن تقاضا، ارائه میگردد. در بخش چهارم، یک مثال کاربردي براي نشاندادن چگونگی محاسبات مدل پیشنهادي و تحلیل نتای ج آن ارائه شدهاست. نهایتاً در بخش پنجم، نتایج حاصل از تحقیق، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت ه و همچنین پیشنهادات براي تحقیقات آینده ارائه شده است.
-2 ارزیابی تأمین کنندگان با وجود شرائط دورهاي
در این تحقیق، فرض شده است که تأمین کنندگان مجاز محصول سازمان و معیارهاي ارزیابی آنها تعیین شدهاند و همچنین، اعضاي گروه تصمیمگیرنده و میزان اهمیت نظرات آنها، مشخص شده است. براي ارزیابی تأمینکنند گان محصول، استفاده از روش TOPSIS فازي پیشنهاد میگردد که این روش یکی از روشهاي جامع تصمیمگیري براي انتخاب یک گزینه با در نظر گرفتن معیارهاي تصمیمگیري است .[16 ] در ابتدا، میبایست تأمینکنندگان محصول سازمان با توجه به معیارهاي تصمیمگیر ي مورد ارزیابی قرار گیرند. تأمینکنندگان در دورههاي مختلف یک بازه زمانی - مانند فصول مختلف سال - شرائط متفاوتی دارند.
بنابراین ارزیابی آنها در هر دوره مختلف، تغییر میکند. براي این کار، در زمینه سنجش تأمینکنندگان در تحقق معیارها، از ارزیابان نظرخواهی میشود. نتیجه این نظرسنجی، ماتریس هاي تصمیمگیري به تعداد تصمیمگیرندگان براي هر دوره خواهد بود. جدول - 1 - ماتریس مذکور را نشان می دهد که درآن S و A به ترتیب نشاندهنده تأمینکنندگان - به تعداد - m و معیارها - به تعداد - n میباشند.
تصمیمگیرندگان براي بیان نظرات خود در زمینه میزان تحقق معیارها، از متغیرهاي کلامی استفاده مینم ایند. زیرا متغیرهاي کلامی، راحتی و دقت بیان تصمیمها را بسیار زیاد مینماید و درنتیجه، نتایج نهائی تصمیمگیري با دقت بالاتري به دست میآید. کمیتهاي فازي مربوط به هر متغیر کلامی به شکلهاي گوناگونی قابل نمایش است .[17] در این تحقیق از اعداد فازي ذوزنقهاي براي نمایش متغیرها استفاده شدهاست. جدول - - 2، نمونهاي از کمیتهاي فازي ذوزنقهاي براي مقیاس 0-10 را نشان میدهد. صفر و ده به ترتیب مشخص کننده مینیمم و ماکزیمم ارزش ممکن از شاخص مورد نظر است.
پس از جمعآوري ماتریسهاي تصمیمگیري، متغیرهاي کلامی به اعداد فازي مربوطه تبدیل میگردند و با توجه به میزان اهمیت نظرات هر کدام از ارزیابان، میبایست میانگین هندسی کلیه ماتریسها، محاسبه گردد [18] و در نتیجه ، ماتریس میانگین براي هر دوره بدست میآید. سپ س با ادغام این ماتریسها، باتوجه به تعداد دورهها - t - ، ماتریس نهائی تصمیمگیري، با - t*m - سطر و n ستون بدست میآید. فرض کنید که میزان اهمیت هرکدام از معیارهاي تصمیمگیري با استفاده از تکنیک مقایسات زوجی تعیین شده است [19]، بنابراین با مشخصشدن ماتری س نهائی تصمیمگیري و وزن معیارها، با توجه به اصول استفاده از روش TOPSIS فازي، وزن نهائی هرکدام از تأمینکنندگان، تعیین میشود [16]، براي اینکار ابتدا ماتریس موزون با ضربنمودن وزن معیارها در ماتریس نهائی تصمیمگیري محاسبه میشود. سپس با تقسیمنمودن ماتریس موزون ب ر عدد 10، ماتریس جد ید در مقیاس 0-1 بهدست میآید.
