بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به اهمیت صنایع هواپیمایی در سطح کشور و جهان - از جهت ابعاد مختلف امنیتی-دفاعی، اقتصادی، فناوری و ارزشی - و ویژگیهای خاص هزینهبر، زمانبر و تکنولوژی محور بودن آن،خصوصاً صنعت هواپیماهای نظامی؛ پژوهش حاضر در جهت انتخاب استراتژی مناسب تأمین هواپیماهای غیرتجاری، انجام شده است. این تحقیق از حیث روش از نوع توصیفی- پیمایشی و از جهت هدف کاربردی میباشد؛ که در آن ابتدا مبانی و مفاهیم اصلی مدیریت استراتژیک، استراتژی تکنولوژی، سبکهای مختلف تأمین و اکتساب و اطلاعات لازم در خصوص صنعت، ساختار، شرایط و ویژگیهای آن بررسی و تشریح میشود. پس از استخراج عوامل مؤثر در حوزه موردمطالعه از روشهای کتابخانهای و مرور ادبیات و اصلاح و تکمیل عوامل با برگزاری جلسه و مصاحبه با صاحبنظران؛ پرسشنامه تدوین شده و بر اساس پاسخ خبرگان و کارشناسان صنعت به سوالات پرسشنامه، اطلاعات لازم جمعآوری میگردد. برای بررسی پایایی پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ و برای تلخیص معیارهای متعدد مؤثر در دو بعد، ارزیابی جذابیت کسبوکار و توانمندی صنعت و تعیین موقعیت محصولات استراتژیک صنعت در قالب ماتریس توانمندی- جذابیت از روش تاپسیس فازی، یکی از رایجترین و کاراترین روشهای تصمیمگیری چند معیاره استفاده میشود؛ سپس بر اساس نتایج و موقعیت واحدهای استراتژیک صنعت در ماتریس توانمندی- جذابیت، استراتژی مناسب تدوین و نتایج تشریح میگردد.
-1 مقدمه
برای تأمین نیاز بخش های مختلف دفاعی و امنیتی، نیروی هوایی و سایر نیروهای نظامی و انتظامی کشور به هواپیماهای نظامی، تقویت پشتوانهها و زیرساختهای تکنولوژیکی و اقتصادی و اقتدار ملی و بین المللی استفاده از استراتژی های مختلفی امکانپذیر است؛ لذا برای رسیدن به نتیجه مطلوب در انتخاب استراتژی مناسب تأمین و اکتساب هواپیماهای نظامی و تکنولوژی های مربوطه، نیاز به برنامه-ریزی راهبردی به روش علمی با توجه به شرایط و امکانات و استراتژی های کلان نظام می باشد. به منظور شناخت بهتر محیط پژوهش به طور اجمالی به صنعت هوایی می پردازیم. صنعت هوایی صنعت مدیریت، برنامه ریزی، طراحی، ساخت و بهکارگیری انواع هواگردها است که صنعتی جامع و گران محسوب می شود و دارای ویژگی های کلی زیر است: تکنولوژی قلب آن محسوب می شود. مبتنی بر تکنولوژی های برتر است و دانشی محسوب می شود. مبتنی بر تکنولوژی های پیچیده و سرعاًی در حال تغییر است. اساساً مبتنی بر سیستم های بزرگ است - افزایش پیچیدگی و هزینه - . از منظر ساخت و تولید، دارای زمان بازدهی طولانی و هزینه بر است
صنعت هوایی صنعتی است که از چند بعد برای کشور بااهمیت محسوب می شود:
-1 بعد تکنولوژیکی: این صنعت مبتنی بر تکنولوژی های برتر و درنتیجه دارای ویژگی های زیر می باشد:
تعداد زیاد مهندسان و دانشوران - حداقل 10 درصد کل کارکنان - بهسرعت و بهطور مداوم تغییر می کنند - عمر محصولات بالا - ابزار رقابتی آن ها نوآوری است سازمان، مبالغ زیادی را صرف تحقیق و توسعه می کند - حداقل 10 درصد از ارزشافزوده -
-2 بعد دفاعی: در جنگ های آینده، توان نبرد هوایی و فضایی بسیار کلیدی است. صنایع هوایی کشور، ضامن حفظ امنیت ملی خواهد بود.
-3 بعد اقتصادی: صنعت هوافضا، از دو جهت موتور توسعه اقتصادی محسوب می شود:
صنعت حملونقل - بهعنوان ابزار و زیرساخت - صنعت جامع، پیشرفته و دانشی - بهعنوان موتور توسعه صنعتی و تکنولوژیک -
-4 بعد ارزشی: ضامن حفظ و ارتقای غرور ملی و وجه بین المللی کشور است .[1]
-2 پیشینه تحقیق
با توجه به فناوری محور بودن صنعت هوایی و با در نظر گرفتن محصولات اصلی صنعت در 6 گروه کلی به عنوان واحدهای استراتژیک صنعت، همچنین نتایج مطالعه صنعت در ایران و جهان و اخذ نظرات اصلاحی و تاییدی خبرگان صنعت و بهرهگیری از مبانی مدیریت استراتژیک و مدیریت پورتفولیو محصولات؛ مدلهای تدوین استراتژی تکنولوژی - محصولی - اساس این پژوهش قرار گرفت. بنابراین در ادامه به مقایسه مدلهای تدوین استراتژی تکنولوژی و انتخاب مدل مبنا میپردازیم. از منظر فرایندی مدلهای تدوین استراتژی تکنولوژی را میتوان از دو بعد ارزیابی کرد: عقلایی یا تکوینی بودن و مبتنی بر رویکرد موقعیتیابی یا رویکرد منبع محور. ارزیابیها نشان میدهد که مدلهای لیتل، پورتر و هکس و مازلف بر مبنای رویکرد موقعیتیابی توسعهیافتهاند و یک فرایند عقلایی را برای تدوین استراتژی تکنولوژی پیشنهاد میکنند - شکل. - 1 موقعیت این مدلها در ماتریس، نشاندهنده جایگاه آنها در طیف موقعیتیابی تا منبع محور است. در مقابل مدلهای چیهزا و برگلمن در سر دیگر طیف قرار دارند. بهعبارتدیگر این مدلها از یک رویکرد تکوینی تبعیت کرده و بر اساس یک نگاه منبع محور توسعهیافتهاند. شکل - : - 1 دستهبندی مدلهای تدوین استراتژی تکنولوژی از منظر فرایندی
هیچگاه تمامی گزینه های استراتژیک به طور یکسان موردتوجه استراتژیست های سازمان قرار نخواهد گرفت، زیرا از میان راههای امکان پذیر، باید مجموعه ای از استراتژیهای مناسب و قابلاجرا موردتوجه قرار گیرند؛ انتخاب استراتژیهای متناسب، وظیفه ای دشوار است زیرا باید ابعاد و معیارهای زیادی را بهطور همزمان در انتخاب استراتژی ها لحاظ نمود .[6] بهعبارتدیگر درهنگام طراحی و شکل گیری استراتژی، شناسایی تمامی طرحهای امکان پذیر میسر نیست. بنابراین طراحی استراتژی مبتنی بر اطلاعات کاملاً کلی درباره مجموعهای از گزینه ها صورت می گیرد. هنگامیکه در تحقیق گزینه های مشخص تری کشف شد، اطلاعات دقیقتری فراهم می گردد که ممکن است در انتخابهای اولیه استراتژی تردید ایجاد کند. لذا باید با روشهای مناسب، بهترین گزینهها را شناسایی و انتخاب نمود .[2]
روشهای تصمیم گیری با شاخصهای چندگانه که به فرآیند تصمیم گیری با حضور شاخص های چندگانه و حتی متضاد می پردازند، قادرند بهترین حالت را با حضور انواع شاخص ها برای مسئله تصمیم در نظرگیرند .[3] به دلیل آنکه شاخص های متعددی در منابع گوناگون برای ارزیابی استراتژی ها معرفیشدهاند و از سوی دیگر تنها با یک تصمیم گیرنده جهت انتخاب استراتژیها مواجه نیستیم، روش های تصمیم گیری با معیارهای چندگانه ابزار مناسبی برای تصمیم گیری فراهم می آورد .
منطق فازی: در پژوهشهای مدیریتی و اجتماعی اساس کار بر قضاوتهای انسانی استوار است و "قضاوت انسانی ماهتاًی نادقیق و ناکامل است ". نادقیقی در ارزشگذاری معیارها و گزینهها از منابع مختلفی پدیدار
مدیریت استراتژیک و روش های تصمیم گیری چند معیاره:
مدیریت استراتژیک ابتدا با تحلیل مسائل پیرامون محیط داخلی و خارجی سازمان، شکل می گیرد و پس از پیشنهاد استراتژی ها و راهبردهای ممکن و تحلیل آنها، یک یا چند راهبرد بهینه انتخاب می شود و انتخاب، همواره مسئله مهمی در مدیریت محسوب می شود. انتخاب هدف، انتخاب استراتژیهای مناسب و بسیاری از انتخاب های مدیریت مستلزم، دانش کافی مدیر به محیط شرکت یا سازمان و تسلط وی بر روش های انتخاب می باشد. اساس مبحث تصمیم گیری های چند معیاره، بر انتخاب و روش های انتخاب استوار ختم می شود. برخی از صاحبنظران این دو مقوله را از هم جدا فرض کرده و ابراز می کنند که برنامه ریزی استراتژیک، در سطح تعیین و مشخص نمودن راه و مسیر پیش روی سازمان یا شرکت بکار می رود درحالیکه تصمیم گیری چند معیاره، اغلب برای اتخاذ تصمیم مناسب و بهینه در مسائل کوتاهمدت سازمان بکار می رود .
-3 طرح پژوهش
با توجه به اینکه تأکید تحقیق حاضر بر یافتن موقعیت محصولات استراتژیک صنعت هواپیماهای نظامی و انتخاب روش مناسب تأمین و اکتساب اصلی است. بنابراین مدل هکس و مازلف، یکی از مدلهای مطرح و مهم در نگرشهای مبتنی بر موقعیتیابی با اندکی تغییر بهعنوان مدل مناسب و پایه فرآیند این پژوهش در نظر گرفته شد - شکل . - 2
استراتژی در این مدل به انتخاب واحدهای استراتژیک مناسب جهت سرمایهگذاری، روش دستیابی مناسب هر گروه از واحدهای استراتژیک، هماهنگی و تعادل در استراتژیها، استراتژی افقی - میان کسبوکارهای مختلف - ، انتخاب پروژههای دستیابی، ارزیابی، تخصیص منابع، کنترل و زیرساخت مدیریتی و سازمانی مربوط میشود. بر اساس مدل هکس و مازلف، استراتژیهای کلان شرکت ورودیهای اصلی فرایند تدوین استراتژی را تشکیل میدهند. استراتژیهای کلان نیازمندیهای صنعت را تعیین میکنند و واحدهای استراتژیک صنعت بر اساس نیازمندیها شناسایی میشوند - رویکرد موقعیتیابی - . تحلیل درونی که به بررسی ضعفها و قوتهای بنگاه میپردازد از یکسو و ارزیابی فرصتها و تهدیدهای بیرونی یا جذابیت ]محصولات[ از سوی دیگر، اطلاعات موردنیاز برای تدوین استراتژی صنعت را فراهم میکند. ترتیب قرار گرفتن گامها، نشان از یک فرایند عقلایی دارد. ویژگی این مدل ارزیابی همزمان جذابیت کسبوکار در خصوص واحدهای استراتژیک صنعت و ارزیابی توانمندی بنگاه در ارتباط با این واحدهای استراتژیک است .>4@
ویژگیهای خاص و نوآوریهای این تحقیق شامل این موارد است. شناسایی و استخراج عوامل مؤثر بر تدوین استراتژی تأمین هواپیماهای غیرتجاری در صنایع هوایی ایران برای اولین بار. استفاده تلفیقی از الگوها و مدلهای مدیریت استراتژیک، مدیریت فناوری و مدیریت پورتفولیو جهت تدوین استراتژی ترکیبی و ایجاد تعادل در روشهای تأمین و اکتساب و نقاط قوت و ضعف آنها. استفاده از روش تصمیمگیری چند معیارهی - MCDM - تاپسیسفازی - FUZZY TOPSIS - جهت ارزیابی موقعیت واحدهای استراتژیک صنعت در ماتریس توانمندی- جذابیت. علاوه بر این؛ تحریم و سایر شرایط خاص صنعت، وسعت حوزه تاثیر صنعت و امنیتی بودن بخشی از اطلاعات باعث ایجاد مشکلات در جمعآوری اطلاعات و افزایش حجمکار میشد. ابزار جمع آوری اطلاعات - پرسشنامه - : در این پژوهش جمع آوری اطلاعات از طریق منابع کتابخانهای، اسناد و مدارک موجود و برگزاری جلسات تحلیلی با خبرگان سازمان؛ جهت شناسایی متغیرها و تهیه پرسشنامه انجام شده است. پس از مصاحبه های حضوری با خبرگان مجموعه - مدیران، مجریان پروژه و تعدادی از محققین - ، و بحث و بررسی در جلسات مشترک به روش دلفی و با توجه به مبانی نظری؛ کلیه متغیرهای در قالب سوالات پرسشنامه 41 - پرسش - شامل دو زیر مجموعه عوامل درونی یا توانمندی - نقاط قوت و ضعف، 16 پرسش - و عوامل بیرونی یا جذابیت - فرصتها و تهدیدات، 25 پرسش - تدوین و مورد استفاده قرار گرفت. روایی پرسشنامه به این سؤال اساسی پاسخ میدهد که ابزار اندازه گیری تا چه حد خصیصه مورد نظر را میسنجد. بدون آگاهی از اعتبار اندازه گیری نمیتوان به دقت داده های حاصل از آن اطمینان داشت. از آن جمله روشهای تعیین درجه اعتبار ابزار اندازه گیری، اعتبار محتوا، اعتبار سازه و اعتبار عاملی است. با توجه به اینکه در تدوین پرسشنامهها و اصلاح نهایی آنها از تکنیک دلفی استفاده شده، در واقع اعتبار محتوای این پرسشنامهها توسط افرادی متخصص و خبره در موضوع مورد بررسی، صحهگذاری شده است.
پایایی پرسشنامه یا قابلیت اعتماد یکی از ابزارهای فنی اندازه گیری است. مفهوم یاد شده گویای برازش ابزار است، یعنی در هر زمان اندازه گیری صورت گیرد نتایج پایدار به دست می آید. جهت سنجش اعتبار پرسشنامههای فوق در دو بخش توانمندی وجذابیت از بررسی ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است. روش آلفای کرونباخ برای محاسبه هماهنگی درونی ابزار اندازه گیری از جمله پرسشنامهها که خصیصههای مختلفی را اندازه گیری میکنند بکار میرود. برای محاسبه ضریب آلفای کرونباخ ابتدا باید واریانس نمرههای هر زیر مجموعه سؤالهای پرسشنامه و واریانس کل را محاسبه کرد و سپس با استفاده از فرمول زیر مقدار ضریب آلفای کرونباخ را محاسبه نمود،که آلفای کرونباخ در هر دو بخش و به صورت کلی بالاتر از 0.75 محاسبه گردید. جامعه آماری خبرگان صنعت شامل مدیران، مجریان پروژه و تعدادی از محققین میباشند. 90 پرسشنامه بین افراد جامعه آماری توزیع گردید که با وجود تعداد بالای سؤالات با توجه به حمایت مدیریت ارشد، تعداد، 76 مورد تکمیل و بازگشت داده شد و در محاسبات مورد استفاده قرار گرفت.
روش تاپسیس فازی: در این بخش، یک رویکرد سیستماتیک برای توسعه الگوریتم TOPSIS تحت محیط فازی ارائه شده است. در این تحقیق مقادیر معیارها بهعنوان متغیرهای کلامی در نظر گرفتهشدهاند. ازآنجاییکه ارزیابیهای کلامی تنها قضاوتهای شخصی تصمیمگیرندگان را تقریب میزنند، لذا ما میتوانیم توابع عضویت مثلثی خطی را جهت رفع ابهام این ارزیابیهای کلامی بکار گیریم.
