بخشی از مقاله
چکیده: افزایش روز به روز تعداد خودروها در شهرهای امروزی و عدم وجود فضای کافی جهت پارک اتومبیل در حاشیه معابر در اکثر نقاط شهر و بخصوص در مراکز شهرها، نیاز به طراحی و ساخت پارکینگهای طبقاتی را بیش از پیش نشان می دهد. از آنجا که پارکینگهای طبقاتی شهری از اصلی ترین مکانهای عمومی شهر محسوب می شوند و از آنها در زمان بحران می توان به عنوان فضای امن پناهگاهی استفاده نمود، امنیت این پارکینگهای چند منظوره به لحاظ شناخت، تدوین و اجرای ضوابط پدافند غیر عامل اهمیت خاصی می یابد. در این مقاله اصولی از طراحی معماری ساختمان به همراه الزامات اجرایی در معماری داخلی با کاربری ثانویه پناهگاه که منجر به ایجاد و تقویت پدافند غیرعامل در این نوع کاربری می شود؛ منجمله طراحی و کاربرد قابل انعطاف برخی فضاهای پارکینگ ها، بررسی فضای عمومی،راهروهای داخلی،فضای استراحت، حجم ها و ترکیبات حجمی مطلوب و چگونگی استفاده از قابلیت های محیطی در راستای پدافند غیرعامل بررسی و ارائه میگردد.
-1 مقدمه
در طول تاریخ بشر، کمتر سالی را می توان یافت که جنگی در نقطه ای از جهان به وقوع نپیوسته باشد .با ورود بشر به دوران شکوفایی و پیشرفت نیز این روند نه تنها کاهش نیافت بلکه شیوه های جنگیدن به شکلی تغییر یافتند که کشته شدن جمع کثیری انسان در کسری از ثانیه به امری ممکن بدل شد و این اتفاق شوم چندین بار در یک صد سال اخیر بوقوع پیوست .تنها در جنگ جهانی دوم نزدیک به 71 میلیون انسان جان خود را از دست دادند و جنگهای پس از آن نظیر جنگ های اخیر ایالات متحده علیه عراق در سال 2003 و ...هرچند با سلاح های دقیق سایبرنتیک بوقوع پیوست اما تلفات انسانی باز هم بیش ازحد تصور بود. در این میان، ساختمانهای موجود در شهرها به طرق مختلف مورد آسیب حملات قرار می گرفتند .
یا در اثر اصابت مستقیم سلاح با ساختمان و یا در اثر آسیب ناشی از موج انفجار و پیامدهای آن. در چنین وضعیتی، غالبا ساختمان کاربری خود را از دست داده و افراد یا در اثر مدفون شدن زیر آوا رها در اثر موج انفجار و یا برخورد اجسام غیر سازه ای جان خود را از دست داده اند .از اینرو شناخت راههایی جهت کاهش آسیب پذیری ساختمانها در برابر تهدیدات مختل امری ضروری به نظر می رسد .اولین گام در این راه، شناخت آسیب پذیری های ساختمان و پس از آن شناخت راههای کنترل و کاهش آسیب پذیری می باشد. از طرفی دیگرافزایش تعداد خودروها در شهرهای امروزی و عدم وجود فضای کافی جهت پارک اتومبیل در حاشیه معابر در اکثر نقاط شهر و بخصوص در مراکز شهرها، نیاز به طراحی و ساخت پارکینگهای طبقاتی را بیش از پیش نشان می دهد.
امروزه انواع ضوابط معماری و شهرسازی، ترافیک، سازه ای و تاسیساتی در طراحی و ساخت این نوع ساختمانها به کار گرفته می شود. از طرف دیگر، پدافند غیر عامل از مهم ترین رویکردها و راهبردها در حوزه مدیریت بحران شهری می باشد. در واقع ایمنی و امنیت از دیر باز تاکنون در برنامه ریزی و مدیریت اماکن شهری مورد توجه بوده است. از آنجا که پارکینگهای طبقاتی شهری از اصلی ترین مکانهای عمومی شهر محسوب می شوند و از آنها در زمان بحران می توان به عنوان فضای امن پناهگاهی استفاده نمود، امنیت این پارکینگهای چند منظوره به لحاظ شناخت، تدوین و اجرای ضوابط پدافند غیر عامل اهمیت خاصی می یابد.
بر این اساس هدف اصلی این تحقیق، تدوین و ارائه ضوابط جامع و قابل اجرا جهت تحقق پدافند غیر عامل در پارکینگهای چند منظوره می باشد. بالا بودن احتمال وقوع انواع مختلف تهدیدات اعم از تهدیدات انسان ساخت و مخاطرات طبیعی از یکسو و کمبود سازه های چند منظوره شهری در کشور از سویی دیگر، مدیریت فضاهای شهری را در حین تهدیدات احتمالی، با بحران مواجه خواهد نمود. به دلیل عدم جذابیت پارکینگهای طبقاتی از دید دشمن در عملیات نظامی و همچنین به دلیل برخورداری از مقاومت سازه ای مناسب؛
این سازه ها را میتوان در زمان بحران به عنوان پناهگاه، مراکز درمانی، انبارهای ذخیره غذا، مراکز فرماندهی و مدیریت بحران، اتاق سرور و راه دسترسی اضطراری به مراکز ثقل مورد استفاده قرار داد. لذا با لحاظ نمودن الزامات پدافند غیرعامل در طراحی معماری، سازه و تأسیسات پارکینگهای طبقاتی می توان کاربریهای چند منظوره برای آنها در نظر گرفت. علاوه بر مزایایی که پارکینگهای طبقاتی چند منظوره از نظر پدافند غیرعامل دارند، با افزایش فضای پارک در محیطهای شهری، به حل مشکلات حمل و نقل و ترافیکی شهر نیز کمک شایانی می نمایند. لذا ارائه الزامات و ضوابط طراحی سازه، معماری و تأسیسات پارکینگهای طبقاتی چند منظوره در قالب یک آئین نامه مدون امری ضروری است.
در پژوهش حاضر ابتدا به تعریف واژه پدافند غیرعامل در متون مختلف بین المللی پرداخته و دیدگاههای جهانی معاصر در این رابطه مطرح شده است. سپس الزامات و تمهیدات برنامه ریزی و طراحی معماری با رعایت اصول پدافند غیرعامل مورد بررسی قرار گرفته است.این پژوهش با حمایت دانشگاه جامع امام حسین - ع - و گروه تخصصی پدافند غیر عامل - کارگروه معماری و شهرسازی - جهت ارتقای کیفی پارکینگ های طبقاتی چند منظوره در کشور عزیزمان ایران انجام گرفته است.
- 1-1 روش تحقیق پروژه
در انجام این تحقیق دو روش کتابخانه ای و مصاحبه عمیق بکار رفته است. در روش کتابخانه ای از منابع مختلف بین المللی و داخلی، پایگاه های اینترنتی معتبر و تجارب کشورهای پیشگام در رابطه با پدافند غیرعامل از جمله آمریکا، سوئیس، شوروی سابق و رژیم اشغالگر قدس استفاده شده است. در روش میدانی در جلسات متعدد با پژوهشگران و اندیشمندان مجرب در زمینه پدافند غیرعامل و گروه تخصصی مهندسین مشاور ایمن سازان، کار گروه تخصصی طراحی و اجرای پارکینگ های طبقاتی مصاحبه شده است واز نظرات آنها بهره گرفته شده است. روش جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای، پیمایشی، مصاحبه، مشاهده، پرسشنامه ای ومیدانی است ازجمله:
· مطالعه و بررسی مقالات و پایان نامه های بروز مرتبط با موضوع طرح.
· مراجعه به سایتهای اینترنتی و پایگاههای علمی مرتبط با تحقیق .
· بهره گیری از آئین نامه ها، دستورالعملها و استانداردهای موجود در دنیا.
· انجام بازدیدهای میدانی از مستحدثات مرتبط موجود به منظور رسیدن به شناخت بهتر و جمع آوری اطلاعات لازم .
· انجام مصاحبه و نظرسنجی از کارشناسان خبره .
شناخت دارایی های حیاتی و تعیین نقاط آسیب پذیر و رتبه بندی تهدیدات مبنای پارکینگهای طبقاتی مستلزم بهره گیری از نظرات مهندسین سازه با تجربه در این زمینه، کارشناسان سازمان پدافند غیرعامل، متخصصین مدیریت بحران و مدیران شهرداری می باشد.
- 1-2 هدف تحقیق
هدف از این تحقیق، دستیابی به اصول و راهکارهایی برای طراحی پارکینگ های طبقاتی سطح شهرهاست؛ به نحوی که آمادگی پیش از وقوع بحران یا تهدید نظامی، قابلیت مواجهه، حفظ ماندگاری و کارایی حین آن و بازگشت سریع به حالت اولیه و عادی پس از بحران را داشته باشد.اهداف اصلی و فرعی پژوهش به شرح ذیل می باشد:
· تدوین الزامات پدافند غیر عامل درطراحی معماری پارکینگ های طبقاتی روزمینی و زیرزمینی
· تدوین الزمات پدافند غیر عامل در چند منظوره سازی پارکینگ های طبقاتی با کاربری ثانویه پناهگاه
1-3 -اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
از آنجا که پارکینگهای طبقاتی شهری از اصلی ترین مکانهای عمومی شهر محسوب می شوند و از آنها در زمان بحران می توان به عنوان فضای امن پناهگاهی استفاده نمود، امنیت این پارکینگهای چند منظوره به لحاظ شناخت، تدوین و اجرای ضوابط پدافند غیر عامل اهمیت خاصی می یابد .بر این اساس هدف اصلی این تحقیق، تدوین و ارائه ضوابط جامع و قابل اجرا جهت تحقق پدافند غیر عامل در پارکینگهای چند منظوره می باشد.هدف اصلی این تحقیق، باید به شناخت دقیق تهدیدات و آسیبهای احتمالی وتدوین انواع ضوابط پدافند غیر عامل در پارکینگهای طبقاتی چند منظوره بپردازد. تاکنون هیچگونه آئین نامه مدون و متقنی در خصوص الزامات پدافندد غیرعامدل در طراحی سازه، معماری و تأسیسات پارکینگ های طبقاتی چندمنظوره در کشور تدوین نشده است.
-2 مبانی نظری
- 2-1 پیشینه ی تحقیق
- طراحی پارکینگ های طبقاتی زیر زمینی برای مراکز حساس با رویکرد پدافند غیر عامل - پوری رحیم, علی اکبر و محمد شیخ پور، - 1390
- شمسایی، ف.، . 1391 مقدمه ای بر آمایش و مکانیابی، دانشکده و پژوهشکده پدافند غیر عامل دانشگاه امام حسین - ع - ،چاپ اول، تهران
- اخباری ، م .و احمدی مقدم، م .ع .تابستان 1393 ، بررسی پدافند غیر عامل در مدیریت شهری، فصلنامه ژئو پلیتیک- سال دهم، شماره دوم، صص.36- 69
- غضنفری، م.، عطایی، م .ح.، عراقی زاده، م .پاییز . 1393 مکانیابی پارکینگ طبقاتی چند منظوره با تاکید بر کاربری پناهگاه یا استفاده از GIS æ روش تصمیم گیری چند معیارهAHP - مطالعه موردی :منطقه 14 شهرداری تهران - ، مطالعات و پژوهشهای شهری و منطقه ای ، سال ششم، شماره بیست و دوم.
- شاهی، ج 1389 .، مهندسی ترافیک، مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول، تهران.
- "بررسی و ارائه سیاست های دست یابی به حمل و نقل پایدار در تهران "، تابستان 1391 مرکز مطالعات و برنامه ریزی، شهر تهران ، نشریه دانش شهر ، شماره128
- 2-2 ادبیات
آنچه در این بخش مورد بحث و بررسی قرار می گیرد، معرفی اجزای اصلی تشکیل دهنده عنوان تحقیق نظیر پدافند غیرعامل ، معماری، ساختمان های پارکینگ طبقاتی و الزامات و ملا حظات می باشد.
تعریف واژه پدافند
از نظر واژه شناسی ، واژه » پدافند« از دو جزء »پد« و »آفند« تشکیل شده است. در فرهنگ و ادب فارسی »پاد « یا »پد« پیشوندی است که به معانی »ضد، متضاد، پی و دنبال « بوده و هر گاه قبل از واژه ای قرار گیرد معنای آن را معکوس می نماید. واژه »آفند« نیز به مفهوم »جنگ ، جدال ، پیکار و دشمنی« است.1 صدری افشار واژه »پدافند« را از نظر لغوی همتراز با واژه »دفاع« و مشتمل بر »کارهایی که برای پیشگیری از حمله دشمن یا پیروزی او در حمله انجام می گیرد« بیان نموده است.2
پدافند غیرعامل
در منابع لاتین ، معادل دقیق عبارت پدافند غیرعامل "3DVVLYH HIHQFH" بکار برده می شود. ولی عبارت »پدافند غیرعامل « به صورت های مختلفی بیان شده است که عمدتا در نکته » محافظت از غیرنظامیان« دارای وجه اشتراک هستند. تمایز اصلی »پدافند عامل « از »پدافند غیرعامل « تاکید بر عملیات نظامی و »پاسخ به آتش با آتشی قوی تر و کوبنده تر « است ، در حالی که » توسعه قدرت نظامی و داشتن موضع قوی تر نسبت به مهاجمان احتمالی« استراتژی کلانی است که هم در روش های تهاجمی و هم در روش های تدافعی دارای کاربردهای گسترده و در عین حال مشابه ولی با نتایج متفاوت است.
زیاری پدافند را بر دو نوع عامل و غیرعامل معرفی می نماید. به نظر او پدافند غیرعامل بکارگیری اقدامات آفندی و تهاجمی با هدف ممانعت از پیشروی دشمن است، در حالی که پدافند غیرعامل عبارت است از » بکار بردن روش هایی که آثار زیان های ناشی از اقدامات دشمن بکاهد یا آن را به حداقل برساند3« به بیان ساده تر، برخلاف پدافند عامل، در پدافند غیرعامل از هیچ نوع جنگ افزاری در برابر دشمن استفاده نمی گردد.
1 دهخدا، علی اکبر. لغت نامه دهخدا، جلد چهارم ، موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، 1351، ص 47و .48
2 صدری افشار ، غلامحسین. حکمی ، نسرین. فرهنگ فارسی امروز ، موسسه نشر کلمه ، تهران، 1373 ، ص 259و .546
3 زیاری ، کرامت . برنامه ریزی شهرهای جدید ، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشکاهها - سمت - ، تهران، 1378 ، ص .134
