بخشی از مقاله
چکیده
در جهان امروز مباحث پدافند غیرعامل و مدیریت بحران به قدری دارای اهمیت است که کشورهای توسعهیافته بخش مهمی از برنامهریزیهای جامع و ملی خود را به آن اختصاص میدهند. هر چه جمعیت جهان افزایش مییابد به موازات تراکم جمعیت، آسیبپذیرتر شدن سکونتگاهها در مقابل سوانح، اهمیت و حساسیت مدیریت بحران و برنامههای رویارویی و کاهش اثرات بحرانها را هر چه بیشتر آشکار میگرداند.
دفاع غیرعامل در سطوح مختلف به عنوان زیربنای توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی هر کشوری، محسوب میشود و پناهگاههای شهری نیز به عنوان یکی از مهمترین تأسیسات زیربنایی هر شهری، دارای اهمیت زیادی است و ویژگیهای فضایی و کالبدی آنها به عنوان یکی از عوامل تأثیرگذار بر کیفیت امدادرسانی و کاهش تلفات شناخته شده است. این مقاله به روش توصیفی، تحلیلی و با استفاده ازتجربیات اساتید دانشگاهی و با توجه به اهمیت مقوله امنیت در توسعه پایدار شهری مطرح گردیده است. نتایج پژوهش نشان میدهد که رعایت ضوابط و مقررات پدافندی در جهت مکانیابی پناهگاههای شهری امری ضروری است.
.1 مقدمه و هدف
پدافند غیرعامل، به مجموعه اقداماتی اطلاق میگردد که مستلزم بهکارگیری جنگافزار نبوده و با اجرای آن میتوان از واردشدن خسارت مالی به تجهیزات و تأسیسات حیاتی، حساس و مهم نظامی و غیرنظامی و تلفات انسانی جلوگیری نموده و یا میزان خسارات و تلفات ناشی از حملات و بمبارانهای هوایی و موشکی دشمن را به حداقل ممکن کاهش داد.
برنامهریزی و ساخت پناهگاهها در شهرها، به عنوان یکی از روشهای مدیریت بحران و پدافند غیرعامل برای مقابله با بحرانهای ناشی از تهدیدات نظامی مطرح است. در صورت مکانیابی صحیح، احداث پناهگاهها میتواند در مواقع بحران، زمینه حفاظت از ساکنان شهر را فراهم آورد و در زمان صلح موجبات تأمین سایر کارکردهای مورد نیاز ساکنان را فراهم نماید. لذا هدف غایی این پژوهش، ارایه ضوابطی است که بایستس در هر مکانیابی جهت استقرار سایتهای پناهگاهی رعایت شود. همچنین عطف توجه تصمیمگیران و برنامهریزان شهری به مقوله مدیریت بحران و پدافند غیرعامل و بالأخص مبحث پناهگاه شهری در جهت کنترل بحرانها و حفظ جان شهروندان.
.2 تئوری و پیشینه تحقیق
امروزه با استفاده از برنامه جامع مدیریت بحران میتوان با به کارگیری اقدامات مؤثر همراه با طرحهای کاربردی و کمهزینه و چندمنظوره در مرحله آمادگی قبل از بحران، به میزان زیادی از شدت و گستردگی خسارات و تلفات ناشی از خطرات کاست. از مهمترین این تمهیدات، به کارگیری اصول پدافند غیرعامل به عنوان راهکاری برای کاهش خطرپذیری در برابر خطرات مختلف و افزایش کارایی پس از وقوع خطر است که باید در سطوح مختلف برنامهریزی مورد توجه قرار گیرد.
یکی از اقدامات اساسی و عمده پدافند غیرعامل، انتخاب محل مناسب جهت احداث پناهگاه است. انجام مطالعات و بررسیها و احداث پناهگاهها دارای اهمیت فوق العادهای بوده و باید به عنوان یک بخش بسیار ضروری در سیستم دفاع غیر عامل لحاظ شود. بنابراین، با توجه به آنچه که ذکر گردید، وجود پناهگاه در شرایط اضطراری در نزدیکی مراکزی که با احتمال بالایی، مورد هدف دشمن قرار میگیرند، ضروری بوده و این امر میتواند نقش مؤثری در تقلیل تلفات و آسیبهای حاصل از حملات جنگی و استمرار فعالیت در زمان بحران داشته باشد در ارتباط با برنامهریزی پدافند غیرعامل و مکانیابی پناهگاههای شهری تحقیقاتی چند صورت گرفته است که در ذیل به خلاصهای از آنها اشاره میشود
در پژوهشی تحت عنوان" بررسی و تحلیل تمهیدات پدافند غیرعامل در شهر سقز در رویکردی تحلیلی "به نحوه به کارگیری ضوابط خاص پدافند غیرعامل در جهت بالا بردن ایمنی شهرها و همچنین به ضرورت پدافندغیرعامل در سطح ملی و منطقه ای و سپس به درک به کارگیری راهبردهای پدافند غیرعامل در سطح شهر سقز پرداخته اند
.4 مواد و روش ها
تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی- توسعه ای، و از منظر روش، از نوع تحقیقات توصیفی تحلیلی میباشد. روش گردآوری دادهها و اطلاعات به صورت اسنادی، کتابخانهای، سایت های اینترنتی و مقالات ارائه شده در کنفرانسهای داخلی میباشد
.5 ملاحظات پدافندی پناهگاههای شهری
ملاحظاتی که در استقرار سایتهای پناهگاهی باید بدانها توجه نمود عبارتند از:
· رعایت فاصله محل احداث پناهگاه، مخازن سوخت، چاههای آب، انبارهای شیمیایی و ... الزامی است. این فاصله با توجه به مقیاس خطرات احتمالی حاصل از موارد مذکور تعیین میگردد.
· محل احداث پناهگاه شهری باید بر اساس فاصله مناسب، جهت دسترسی سریع افراد تعیین میگردد. در صورت امکان بهتر است تا محل پناهگاه در زیر زمین و به شکل مدفون در نظر گرفته شود. ایجاد پناهگاه در کنار تاسیسات و سازمانهای نظامی، صنعتی و داخل شهرها و مجتمعهای بزرگ مسکونی و پناهگاههای خانوادگی، نقش بسیار ارزشمندی در کاهش میزان تلفات انسانی حاصل از آثار سلاح های دشمن خواهد داشت.
· پناهگاهها باید بتوانند در مقابل اثرات ناشی از جنگ افزارهای متعدد از قبیل انفجار، ترکش و هرگونه آلودگی ناشی از احتراق و اشتعال مواد منفجره مقاوم باشند. از این رو رعایت ویژگیهایی از قبیل استحکام سازه در برابر انفجار، ممانعت از ورود هوای آلوده و دارا بودن تجهیزات فیلتراسیون در این گونه ابنیه تصویه میگردد. متعاقبا ضرورت وجود سیستمهای تامین هوا و خروج هوا در طراحی نیز بدیهی به نظر میرسد.
· مسیر ورودی به پناهگاه باید از امنیت بالایی برخوردار باشد و به صورتی طراحی گردد که در واقع حساس، مسدود نگردد و همچنین دور از بخشهای آسیبپذیر ساختمان قرار گیرد.
· رعایت فاصله محل احداث پناهگاه، تانکرها و مخازن سوخت، فاضلاب، چاهای آب، کابلهای فشار قوی، انبارهای شیمیایی و چاههای موجود الزامی است این فاصله بایستی با توجه به مقیاس خطرات احتمالی حاصل از موارد مذکور تعیین گردد.
· موقعیت مکانی پناهگاه باید به گونهای باشد که امکان انتقال سریع پرسنل و تجهیزات به داخل آنها میسر باشد.برای نیل به این هدف راههای دسترسی زیر زمینی بین پناهگاهها و ابنیه استفاده کننده از آن ایجاد نمود.
· در طراحی پناهگاه باید به عوامل افتصادی و امنیتی سازهای توجه اساسی گردد و گرایش به سوی فضای حداقل باشد. از نظر فرهنگی باید به گونهای باشد که در صورت استفاده برای استقرار خانواده ها،امکان تقسیم آن به فضای کوچک و خصوصی وجود داشته باشد.
· در طراحی و ساخت متروهای شهری با عمق دادن به آن و ایجاد تاسیسات شهری در مترو آن را مکانی بهینه برای مواقع حساس و به عنوان یک پناه گاه عظیم شهری در نظر گرفته شود. مانند مترو پیونگ یانگ که در عمق 90-105 متری ساخته شده است
