بخشی از مقاله
چکیده
در این پژوهش به بررسی و بیان ساختار و ویژگی ها ی فرهنگ عامه ،دانش ها و هنر های عوام ، ادبیات عامیانه ،ادبیات منظوم و غیر منظوم عامیانه ، انواع ترانه های عامیانه ،وزن عروضی ترانه ها ،تاریخ پیدایش ترانه ها ،دسته بندی ترانه ها از نظر شکل و قالب ، محتوا ومضامین آنها مورد بررسی قرار گرفت . بازتاب کار و مفاهیم و مضامین مربوط به آن در ترانه های عامیانه ی ایران ،کاربرد واژه های بومی در ترانه ها ی کار ،آیین ها ،رسم ها و جشن هایی که هنگام کار برگزار می شد ،انعکاس باور های عوام و تجلی درد ها و رنج ها و شادی های اصناف و طبقات گوناگون مردم در ترانه های شان ، و نیز نقش ضرورت های سیاسی و اجتماعی در پیدایش ترانه ها ی کار بیان شده است .
در این پژوهش ضمن دسته بندی ترانه های کار و ارائه ی نمونه هایی از انواع متفاوت ترانه ها و تصنیف های کار ، بر حسب اقتضا و تناسب توضیحاتی در نسبت با اقسام و اشکال گوناگون کار، شیوه ها و روش های انجام کار ،هیجانات عاطفی و احساسات عاشقانه ی اصناف در حین کار ،پیشینه و سرگذشت شماری از ارباب مشاغل و راز و نیاز ها و آرزو های توده ی عوام آمده است . علاوه بر آن مطالبی در تجزیه و تحلیل شعر عوام ، تأثیر متقابل ادبیات عامه و ادبیات رسمی بریک دیگر ، تأثیر لهجه ها و گویش های مورد استفاده در شعر و ترانه های عامیانه بر زبان و بیان شعر رسمی ، تأثیر ساختار و محتوای ادبیات عامه بر شکل و درون مایه ی بعضی از سبک های شعر رسمی و نهایتا تفاوت طبقه ی عوام و خواص جامعه در نحوه ی استفاده از ادبیات و رویارویی با آن پرداخته شد.
مقدمه
شناخت و معرفی فرهنگ عامه ی هر منطقه یا ملتی بدون شناسایی و طبقه بندی و تحلیل ادبیات عامیانه و شفاهی آن ملت یا منطقه، کاری ناممکن و بی نتیجه خواهد بود.به همین نسبت نیز پرداختن به ادبیات عامیانه ی یک قلمرو فرهنگی، بدون توجه دقیق و شایسته به "ترانه های عامیانه" نادیده گرفتن یکی از ارکان اصلی فرهنگ و مدنیت آن سرزمین و غفلت از درخشان ترین فصل از کارنامه ی حیات و حرکت جمعی و تاریخی ساکنانش به حساب می آید.از همین رو است که نه تنها عموم مردم بلکه اغلب مردم شناسان و پژوهشگران فرهنگ و ادبیات عامه، ترانه را مهم ترین نمود و برجسته ترین نماد فرهنگ عامه فولکلور در یک منطقه یا حوزه ی فرهنگی می دانند .
ترانه های عامیانه، به نیکوتر وجهی، ابعاد وزوایای گوناگون فرهنگ و تاریخ و مدنیت،چگونگی تعلیم و تربیت،آداب و آیین،راه و رسم زندگی ،دلبستگی ها، نیاز ها ،آرزو ها،آرمان ها و حرمان ها و غم ها و شادی های طبقات مختلف مردم را بازتاب می دهند و حسب حال زلال و صادقانه ی ایشان را بیان می کنند .اگر چه تمامی ترانه های عامیانه کمابیش این ویژگی ها را با خود دارند اما از میان این گنجینه ی عظیم و رنگارنگ، "ترانه های کار و پیشه" را می توان و می باید آینه ی زلالی دانست که شمایل واقعی اقشار و گروه های گوناگون یک ملت را به شکلی واضح و روشن نمایش می دهد و پرده از هویت و ماهیت حقیقی آن ها برمی دارد.
بر این اساس و با توجه به فقدان پیشینه ای سزاوار و سامان مند در این زمینه، رساله ی حاضر به طبقه بندی و تحلیل "ترانه های کار و پیشه" اختصاص یافته است. در این رساله، از پی تبیین کلیات و طرح مسایلی که پرداختن به آن ها پیش از ورود به موضوع اصلی ضرورت داشت، به رغم کمبود آزارگر و بازدارنده ی منابع و مآخذ، کوشش شده است تا با انجام پژوهشی دقیق و سزاوار،گوهر های تابناک این بخش بسیار مهم از فرهنگ عامه ی ایران، معرفی و برای نخستین بار دسته بندی شود.
در این پژوهش علاوه بر گردآوری و طبقه بندی نمونه هایی از ترانه های کار و پیشه در مناطق مختلف ایران،شرایط و زمینه های شکل گیری ترانه های کار، تأثیر آداب و رسوم و باورداشت های مردم محلی و نیز تجلی عناصر طبیعی و محیط زندگی آن ها مانند: جنگل ، دریا ، بیابان ، شالی زار ،گندم زار ،رمه ،کوچ، اسب ، شتر و صحرا در ترانه ها و آوازهایشان مورد بررسی قرار گرفته است. ترانه های عامیانه به طور کل و ترانه ی کار به شکل خاص، سند هویت، گواه محرومیت ها و شناسنامه ی درد ورنجبی پایان اصناف و ارباب مشاغل مخیلف است.
بر همین اساس این گروه از ترانه ها دارای ارزش تاریخی ،فرهنگی ،زیبایی شناسی ،جامعه شناختی و انسان شناختی است .ترانه های کار و پیشه از لحاظ مضمون بندی و تنوع و تکثر موضوعی نیز تمام جلوه های حیات معنوی و زندگی عینی و مادی مردم عوام را در بر می گیرد و آداب و رسوم و اعتقادات شان همراه با ظرایف و لطایفی از پیشینه و سابقه ی کار و حرفه ی ایشان در این آثار هنری باز تاب می یابد .بنا براین نظام های اعتقادی ،منا سک و آیین ها ،ابزارهای کار ،شیوه های معیشتی ،نظام های بهره برداری ،نظام های خویشاوندی ،روحیات زیبایی شناسی ،الگو های مرسوم کار جمعی یاری گری ها ی اجتماعی ،ادبیات و هنر و دیگر عناصر فرهنگی در یک چهار چوب خاص ، براساس رویکردی تعریف شده با این ترانه ها در نسبت قرار می گیرند .
از این رو راه یابی به اعماق زندگی مردم و آن چه ساحات درونی و بیرونی حال و حیات آنان را سامان می دهد ،به مدد درنگ و تأمل در این بخش از گنجینه ی فرهنگ عامه ممکن و مقدور می شود . ترانه های کار نیز همچون سایر عناصر "فولکلور" یا "فرهنگ عامه " بازتاب دهنده ی وجدان جمعی و در بردارنده ی ویژگی های عام و فراگیر ظاهری و باطنی یک فرهنگ است.
از این رو حتا اگر برخاسته از طبع خلاق و استعداد شاعرانه ی شخصی خاص باشد،صدا و سرودی فراگیر و جمعی است و به تنی واحد تعلق ندارد؛از نسلی به نسلی دیگر می رسد و پخته می شود و با مقتضیات زمان سازگاری یافته،متناسب با طبع و نیاز نسل های آینده دگرگونی می پذیرد.در پایان آرزو می کنم که با توجه به مناسبات و امکانات ارتباطی روزافزون در جهان جدید و تحقق دهکده ی جهانی، ما فرزندان ایران که وارثان فرهنگ و مدنیتی چندین هزار ساله ایم نیز مانند دیگر ملت ها به شکلی شایسته این بخش از ذخایر و مواریث فرهنگی و معنوی خود را شناسایی طبقه بندی و معرفی کنیم و با پرهیز از هر گونه غفلت و سهل انگاری در این زمینه، راه را بر دریغ و افسوس های بی نتیجه ی بعدی ببندیم.
