بخشی از مقاله
چکیده
این مقاله یک پژوهش به روش اسنادی با استفاده از شیوه تحلیلی- توصیفی است که به مبحث تربتِی معلم از منظر چالشبرانگیز تربتِی مهدوی و اجرای آن در دانشگاه فرهنگیان اختصاص دارد. با توجه به اینکه مدرسه بعد از خانه کانون تربیت و بویژه تربیت دینی و مهدوی میباشد و معلمان سنگربانان این مکان مقدس هستند؛ رسالت دارند تا دانشآموزان و نسل آینده کشور را افرادی معتقد به مهدویت پرورش دهند. این پژوهش بدین منظور انجام گرفتهاست و در پایان بعد از تعریف مفاهیم تربیت، معلم، مهدویت و...
و بررسی رسالتهای معلم و تربیت دینی و مهدوی معلمان از دیدگاه اساسنامه دانشگاه فرهنگیان به این نتیجه نائل آمده است که باید رسالتها و وظایف معلمان را با توجه به اهداف جامعه مهدوی بررسی کرد و آنان را در نهاد آموزش معلمان یعنی دانشگاه فرهنگیان تربتِی مهدوی نمود. بدین منظور در پایان راهکارهایی برای ترتِبی مهدوی دانشجو معلمان نیز ارائه شده است. میتوان گفت چهارچوب کلی تحقیق یک روند نظری- کاربردی دارد که بررسی دیدگاهها، تربیت و تبیین مبانی تربیتی و ضرورت بحث مهدویت بخش نظری مقاله و بیان راهکارهایی پیشنهادی برای تربتِی مهدوی معلمان و ارائه وظایف تربیتی منتظران ظهور نسبت به زمینهسازی مهدویت بخش کاربردی آن را تشکیل میدهند.
مقدمه
جامعه جهانی در سرِی حرکت تکاملی خود به سوی جامعه مهدوی و تحقق وعده الهی حرکت میکند. محقق شدن این وعده، زمینه و بستری میطلبد که باید متناسب با شرایط و مقتضیات فرهنگ و ارزش های دینی و توحیدی آن جامعه مورد نظر - جامعه مهدوی - آماده گردد - کتابی،. - 139قرآن کریم نویدهایی به انسان میدهد که سرانجام خوبی پیشروی جامعه است، آینده مطمئن، با رفاه و آرامش، بدون اضطراب و دغدغههای فکری. چنین سرنوشتی در انتظار بشر است و این امر بیشک به دست مهدی موعود - عج - رقم خواهد خورد. رسیدن به مدینه فاضله امام مهدی علیهالسلام همانند دیگر تحولات اجتماعی نیازمند آمادگی و زمینهسازی است که میبایست برنامهریزی کرد و شرایط لازم را برای تحقق آن فراهم آورد - احسانی،. - 1389
یکی از نهادهای آموزشی، تربیتی، اجتماعی و فرهنگی مهم در هر جامعه، نهاد آموزش و پرورش است که علاوه بر انتقال فرهنگ و تجارب بشری به نسل جدید، ایجاد تغییرات مطلوب در شناختها، نگرشها و شکلدهی رفتار کودکان، نوجوانان و جوانان جامعه را بر عهده دارد. از اینرو با توجه به اهمیت تربیت دینی و اسلامی مبتنی بر فقه شیعی از طریق کسب معرفت و ایجادمحبّت به اهل بیت - ع - بهویژه مقوله مهدویت و انتظار، نقش سازنده و اثرگذار نهاد آموزش و پرورش برای توسعه فرهنگ انتظار و مهدویت در جامعه بهویژه میان اقشار کمسن و سال جامعه، بیشتر احساس میشود.
آسیب شناسی وضعیت موجود در رویکرد نظام آموزشی کشور نسبت به مقوله مهدویت، ابعاد ظرفیتها و جهت گیریهای بنیادی و برنامهای در قالب اسناد بالادستی و کلان، بهویژه سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و همچنین موانع و چالشهای محوری موجود بهخصوص در اهداف و عناصر نظام آموزشی را آشکار می سازد. به منظور روشن شدن ضرورت مطلب و نو بودن موضوع مقاله به چند اثر در باب مهدویت اشاره میکنم تا جنبه نوآوری نوشتار معلوم گردد. یکی از آثاری که در زمینه مهدویت نوشته شده کتاب ارزشمند منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر، تألیف آیتاللّه لطفاللّه صافی گلپایگانی است.
این کتاب روایات در باب مهدویت را از منابع شیعه و سنی جمعآوری کرده و اثر مفید و قابل استفاده است. سودای روی دوست از دیگر آثار مربوط به حضرت مهدی علیهالسلاماست که اخیرا توسط دکتر مرتضی آقاتهرانی تدوین شده و به بررسی ارتباط، عوامل ارتباط، موانع ارتباط و سالکان خالص حضرت مهدی پرداخته است. راه وصال از دیگر کتابهایی است که در زمینه مهدویت و راه رسیدن به محضر مهدی علیهالسلام به رشته تحریر درآمده و برخی از وظایف مؤمنان در زمان غیبت را بیان کرده است. همچنین کتابهای دیگری نیز در ارتباط با مهدویت وجود دارند که نیاز به ذکر آنها نیست.
با مطالعه آثاری که تاکنون در زمینه منجی جهانی و موضوع مهدویت تدوین شده به این نتیجه رسیدیم که هیچکدام از آنها با نگاه تربیتی به موضوع نپرداختهاند. اغلب این کتابهای تاریخ ولادت، غیبت صغری، غیبت کبری، نواب خاص، حکومت مهدی و امثال آن را از نظر روایات بحث کردهاند. بنابراین، نوآوری مقاله حاضر نسبت به آثار موجود در این است که با رویکرد تربیتی به موضوع مهدویت پرداخته و زمینهسازی ظهور را با توجه به نقش معلمان به بحث کشیده است.
حال با توجه به اینکه مربیان و معلمان از جمله مهم ترین ارکان نظام آموزشی به شمار میآیند و بالاترین نقش را در ایجاد معرفت مهدوی در نظام آموزشی بر عهده دارند و در دانشگاه فرهنگیان تربیت می شوند و دانشگاه فرهنگیان، دانشگاهی است: برای تأمین، تربیت و توانمندسازی منابع انسانی وزارت آموزش و پرورش، پیشرو در آموزش، پژوهش، تولید و ترویج علم نافع مورد نیاز آموزش و پرورش، سرآمد در آموزش و شایستگیهای حرفهای و تخصصی تربیتمحور، توانمند در بهره گیری از فناوریهای نوین آموزشی و تربیتی در انجام مأموریت ها، مبتنی بر معیارهای نظام اسلامی، توانمند در زمینه سازی برای شکوفایی فطرت، استعدادها و شکلگیری هویت یکپارچه اسلامی- ایرانی- انقلابی دانشجومعلمان، برخوردار از هیأت علمی و مدیران مؤمن، آراسته به فضائل اخلاق اسلامی، عامل به عمل صالح، تعالیجو و تحولآفرین،
باورمند به جامعه عدل جهانی - جامعه مهدوی - ، وابسته به وزارت آموزش و پرورش تأسیس و طبق مفاد اساسنامه دانشگاه فرهنگیان، مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی، ضوابط و مقررات وزارتین آموزش و پرورش و علوم، تحقیقات و فناوری و قوانین و مقررات مربوط اداره میشود - اساسنامه دانشگاه فرهنگیان - ، این سؤال اساسی مطرح میشود که : چه برنامههایی برای تربتِی مهدوی دانشجویان در نظر گرفته شده و چه برنامه هایی باید برای تربیت آنان ارائه شود؟ نظر به طرح بحث و پرسشهای موضوع، میتوان گفت چهارچوب کلی تحقیق یک روند نظری کاربردی دارد که بررسی دیدگاهها، تربیت و تبیین مبانی تربیتی و ضرورت بحث مهدویت بخش نظری مقاله و بیان راهکارهایی پیشنهادی برای تربتِی مهدوی معلمان و ارائه وظایف تربیتی منتظران ظهور نسبت به زمینهسازی مهدویت بخش کاربردی آن را تشکیل میدهند.
مفهوم شناسی تربیت
واژه »تربیت« از ریشه »ربب« به معنای مالک و سرپرست - قمی، - 95 :1385 یا »ربو« به مفهوم زیادتی، رشد، نمو و نگهداری، آمده است - ابن منظور، 1416ق - . راغب اصفهانی در مفردات میگوید: »رب« در اصل تربیت به معنای ایجاد چیزی است به صورت تدریجی و گام به گام تا آن چیز به حد کمال مطلوب خود برسد - اصفهانی، 1428ق: . - 336 حسن مصطفوی در التحقیق فی کلمات القرآن الکریم پس از نقل سخنان واژهشناسان، به این نکته اشاره میکند که ماده »رب« در اصل به معنای سوق دادن چیزی در جهت کمال و رفع نواقص، به شیوه زدودن و آراستن است. این مفهوم مصادیقی مختلف دارد و در باب اعتقادات، معارف، اخلاق، آداب و امثال آن کاربرد دارد - مصطفوی، . - 22 :1385 بر این اساس، تربیت که مصدر باب »تفعیل« است و معنای فاعلی دارد، ارتباط نزدیکی با مفهوم »رب« پیدا میکند؛ زیرا به قول راغب، »رب« نیز مصدر است و مستعار برای فاعل؛ یعنی به مربی و کسی که فرایند تربیت را در عمل اجرا میکند، »رب« گفته میشود. هر جا واژه »رب« در قرآن به کار رفته به معنای تربیتکننده و پرورشدهنده است و این کلمه به صورت مطلق فقط بر خدای متعال اطلاق میشود - اصفهانی، 1428ق: . - 336
در دیدگاه استاد شهید مرتضی مطهری، تعلیم، پرورش و استقلال نیروی فکری دادن و زنده کردن قوه ابتکار متعلم است و تربیت، پرورش دادن و به فعلیت درآوردن استعدادهای درونی که بالقوه در یک شیء موجود است؛ از این رو، کاربرد واژه تربیت فقط در مورد جانداران صحیح است؛ زیرا غیر جانداران را نمی توان به مفهوم واقعی پرورش داد آن طور که یک گیاه یا حیوان و یا یک انسان را پرورش می دهند. از همین جامعلوم می شود که تربیت باید تابع و پیرو فطرت، طبیعت و سرشت شیء باشد. اگر بنا باشد یک شیء شکوفا شود باید کوشید تا همان استعدادهایی که در آن هست بروز کند. بنابراین، تربیت در انسان به معنای پرورش دادن استعدادهای او است و این استعدادها در انسان عبارتند از: استعداد عقلی - علمی و حقیقت جویی - ، استعداد اخلاقی - وجدان اخلاقی - ، بعد دینی - حس تقدیس و پرستش - ، بعد هنری و ذوقی یا بعدزیبایی و استعداد خلاقیت، ابتکار و ابداع - مطهری، . - 1358
بنابراین آنچه از واژه تربیت استنباط میگردد اینست که تربیت شامل ایجاد یا فعلیت بخشیدن هر نوع کمالی در انسان میشود که مطلوبیت و ارزش داشته باشد. این کمال گاهی جنبه شناختی دارد که به دانش، شناخت و آگاهی انسان مربوط میشود، گاه نیز جنبه کنشی یا حرکتی دارد که به رفتارها و اعمال عینی انسان که اغلب دارای مظاهر جسمانی هستند مربوط میگردد. بالاخره گاهی جنبه گرایشی یا عاطفی دارد که با نگرش، اعتقاد، ایمان و علایق، احساسات انسان مرتبط است.
مهدویت
این کلمه به لحاظ واژهشناسی، از ریشهَدَی«» گرفته شده و مصدر جعلی مهدی - اسم مفعول - به معنای »هدایتشده« است - حسینی دشتی، . - 711 :1385 اصطلاح »مهدویت« به مکتبهایی اطلاق میشود که شاخصه اصلی آن، اعتقاد به دوره آخرالزمان و انتظار ظهور منجی و نجاتدهنده خاصی به نام امام مهدی علیهالسلاماست - ابراهیم، . - 1381 تفکر مهدویت در فرهنگ تشیع از جایگاه ویژهای برخوردار است؛ چراکه از امتیازات برجسته مذهب شیعه باور به ظهور دوازدهمین امام معصوم از تبار علی علیهالسلام و فاطمه زهرا علیهاالسلام میباشد. این اندیشه به قدری عمیق و گسترده است که از صدر اسلام تاکنون وجود داشته و هر روز بر تجلّی آن افزوده شده و حتی پیروان دیگر ادیان نیز با گرایش به آن، به آمدن منجی جهانی دل بستهاند. منظور از مهدویت در این نوشتار، باور به ظهور و قیام امام مهدی موعود علیهالسلام است که مصداقی معین دارد و یقینا روزی خواهد آمد و این جهان ظلمانی را با نور جمالش منور خواهد ساخت.
