بخشی از مقاله
چکیده
واگذاری امور انسانی به ماشین یکی از ویژگیهای متمایز عصر جدید است؛ دورهای که انسان پیش از پیش با ابداعها و اختراعهای گسترده هرچه بیشتر به دنبال رفع دشواریهای پیش روی زندگی، نیازهای بشر و واگذاری آن به دستگاههایی است که میزان بهرهوری آنها به مراتب بالاتر و دقیقتر از انسان است. از جمله نیازهای روزافزون انسان در عصر ارتباط و سرعت، نیاز به ترجمه از زبانهای متعدد، در حداقل زمان ممکن است؛ بنابراین واگذاری ترجمه به ماشین در عصر حاضر از جمله تلاشهای خاص بعضی حوزههای علمی، مثل هوش مصنوعی و زبانشناسی رایانهای است، اما تجربههای پرنوسان این ایده حتی در زبانهای مشابه، موفقیت آن را با مشکلاتی روبرو کرده است.
بر همین اساس در پژوهش حاضر به یک سؤال اصلی پاسخ خواهیم داد: فرآیند ترجمه ماشینی متن عربی به فارسی توسط مترجم گوگل در دو سطح ساختار و محتوا دارای چه مختصاتی است؟ دستآوردهای پژوهش نشان میدهد متن عربی هنگام ترجمه به فارسی با ابهام نوشتاری، ابهام واژگانی، پیچیدگیهای نحوی، تفاوتهای واژگانی بین زبانها و ساختارهای غیر دستوری مواجه است.
.1 مقدمه
پیش از آنکه انسان بتواند به رویای پرواز خود تحقق بخشد، بسیاری آن را جاهطلبی و بلند پروازی میدانستند اما امروزه دیگر بشر حد و حدودی برای رؤیاها و ایدههای خود نمیشناسد که برههای بلندپروازانه محسوب میگردید .یکی از این ایدهها با وجود دهها سال تلاش هنوز به سرانجام مطمئنی نرسیده، طراحی ماشین و یا برنامهای که بتواند به جای انسان به طور دقیق ترجمه کند، اما آیا انسان قادر به ساخت ماشینی خواهد شد که بتواند به جای او متنی را در یک زبان بفهمد و به همه جوانب ساختاری و بافتی آن احاطه یابد وآن را به زبان دیگری برگرداند. آن گونه که یک مترجم انجام میدهد؟
با پیشرفتهای قابل ملاحظه در علوم رایانه و کاربرد آن در زمینههای مختلف، از جمله زبانشناسی و نیز باز شدن فضای جدیدی در حوزه زبانشناسی، از جمله زبانشناسی شناختی و کاربردی، ایده ترجمه ماشینی بیش از بیش پر رنگ شده است
گسترش روابط بین الملل در زمینههای متعدد مانند دانش، سیاست، دینی و فرهنگی خودنمایی میکند، لزوم ترجمه از تمام زبانهای دنیا با حفظ و رعایت تمام جوانب زبانی، بافتی و گفتمانی را بیش از پیش جلوهگر میسازد؛ اما در کنار این مسائل، در عصری که سرعت در نقل و انتقال دادههای علمی و رسانهای بالاترین درجه اهمیت را دارد، سرعت در ترجمه امری اجتناب ناپذیر است. از این رو ترجمه ماشینی خود را به عنوان یک پل ارتباطی در عصر ارتباطات گسترده جهانی نشان داد.
بدیهی است که انسان در تحلیل و تفسیر زبان طبیعی حتی از پیچیدهترین ماشینها کارآمدتر است و روشن است که ژانرهایی نظیر متون ادبی، آگهیها و مطالب تبلیغاتی عموماً با ترجمه ماشینی سازگاری ندارند شاید ترجمه ماشینی تمام خودکار با کیفیت عالی غیر ممکن باشد ، اما از سوی دیگر، حوزههایی نیز هست که موفقیت در آنها از آن ماشین است، مانند هجی کردن و انسجام اصطلاح شناختی
این رویکرد را میتوان به نحوی مؤثر در ترجمه انواع متون محدودتر مثل گزارشهای مالی یا پیشبینیهای هواشناسی به کار گرفت. در ضمن این رویکرد در سازمانهایی که باید حجم بسیار زیادی از یک نوع متن خاص را ترجمه کنند، بسیار کارآمد است
عملکرد این رویکرد را میتوان با ارائه دادههایی که سیستم به راحتی قادر به تحلیل آنهاست بهبود بخشید. گذشته از این، لازم نیست که برونداد خام ترجمه ماشینی حتماً کامل باشد تا سودمند واقع شود - Newton, 1992: 4 - ؛ زیرا میتوان آنرا به شرط پذیرفتگی و بسندگی اولیه برای رسیدن به حد مطلوب، پس ویرایش - Post-Edited - و یا دستکاری - Manipulation - کرد و از سنجش صحت کلمه به کلمه بین متن مبدأ و ترجمه آن صرف نظر کرد.
این مقاله سعی دارد با روش توصیفی تحلیلی به بررسی مشکلات فراگیر ترجمه ماشینی و نیز رهگیری چالشهای خاص زبان عربی در ترجمه به زبانهای دیگر از جمله فارسی بپردازد؛ بنابراین پژوهش حاضر به هیچ وجه به دنبال تأیید یا رد ایده ترجمه با ماشین و یا نشان دادن امکان پذیری یا امکان ناپذیری آن نیست؛ بلکه با این نگرش به موضوع میپردازد که در هر صورت تحقق ایده-آلگرایانه محول کردن ترجمه به ماشین به صورت مطلق با چه مشکلات و موانعی روبروست و بایستی در راستای حل این مشکلات و از سر راه برداشتن آن موانع کوشش کرد.
.1-1 پیشینه تحقیق
درباره ترجمه ماشینی تحقیقها و پژوهشهای متعددی به لحاظ تئوریک در ایران و چند پژوهش هم به زبان عربی انجام گرفته است. از جمله این پژهشها میتوان به مقاله »ترجمه ماشینی زبان فارسی، راهکارها و موانع« از امیر شهاب شهابی و عبدالحسین صراف زاده اشاره کرد. همچنین میتوان به پژوهشی با عنوان »ابهام در ماشین ترجمه« محمد رضا فلاحتی و یا مقالهای دیگر از همین نویسنده با مشارکت آزاده نعمتی با عنوان »انسان مترجم و ترجمه ماشینی؛ بررسی موردی مشکلات ماشین ترجمه انگلیسی به فارسی پدیده« اشاره نمود که هیچ ارتباط و اشارهای به ترجمه عربی به فارسی ندارد.
در پژوهشهای عربی نیز مقالات اغلب انتقادی و مبتنی بر عدم توجه در جهان عرب به ترجمه ماشینی است. به عنوان مثال در مقاله »اللغه العربیه فی عصر الترجمه الآلیهاز« وهدان صرفاً به مباحث تئوری و جایگاه جهان عرب در دنیای فنآوریهای پیشرفته و کمی و کاستیهای آن میپردازد و وارد عرصه عمل و اجرا نمیگردد؛ بنابراین میتوان گفت پژوهشی که به صورت خاص، ویژگی-ها و چالشهای ترجمه عربی به فارسی را ازطریق ماشین به بحث و بررسی بگذارد و یک فعالیت پژوهشی جدید ومتمایز از آثار قبل از خود ارائه کند به دست نیاوردیم.
.2 ترجمه ماشینی
پژوهشهای بسیاری همچنان در مورد ترجمه ماشینی انجام میگیرد و پیشرفتهای قابل ملاحظهای نیز حاصل شده است. با این حال، باید دانست که این رویکرد همچنان در بند مقایسهای نادرست با ترجمه انسانی است، که براساس نظر سیگر تا حدودی به این علت است که در این شیوه در کل مدل مناسبی برای ترجمه ارائه نشده است
با این همه شاید رایانه به جای ترجمه کردن »کار دیگری انجام میدهد که چه بسا از برخی جهات شبیه ترجمه باشد و حاصل آن سندی است که اکنون باید برای آن نامی دیگر بیابیم .
ترجمه به کمک ماشین، ترجمه به کمک رایانه، ترجمه به یاری رایانه، ترجمه انسانی به کمک ماشین و ترجمه به یاری ماشین بنا بر تعریف سیگر »راهبردی ترجمهای است که در آن مترجم بخشی از فرآیند ترجمه را با استفاده از برنامه های رایانهای انجام میدهد.
