مقاله توجه به فرهنگ در تدوین متون آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان

بخشی از مقاله

چکیده
موضوع آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان از موضوعاتی است که با اعزام اساتید به کشورهای دیگر از سالهای دور وجود داشت و در چند سال اخیر بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. از اقدامات دیگری که در سالهای اخیر انجام شده است میتوان به تأسیس رشته آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان در مقطع کارشناسی ارشد، برگزاری دورههای بازآموزی زبان فارسی برای اساتید خارجی رشته زبان و ادبیات فارسی، تدوین متون آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان و تأسیس بنیاد سعدی نام برد. یکی از مواردی که در هنگام فراگیری یک زبان خارجی صورت میپذیرد آشنایی و تأثیر پذیری از فرهنگ حاکم بر آن زبان است که بخشی از آن از طریق متون آموزشی به زبانآموز منتقل میگردد.

با توجه به گسترش زبان انگلیسی به عنوان زبان بینالمللی در سطح جهان تحقیقات زیادی در مورد آموزش زبان انگلیسی صورت گرفته است و کتابهای زیادی برای آموزش زبان انگلیسی منتشر شده است. تنوع کتابهای آموزش زبان انگلیسی که در ایران تدریس میشود به گونه ای است که بیش از ده نوع کتاب مختلف قابل مشاهده است. در این مقاله کتابهای اولین سطح از سری کتابهای »تاپ ناچ - Top Notch - « و »آمریکن اینگلیش فایل - American English File - « که به صورت گسترده در آموزشگاههای زبان تدریس میشود از نظر موضوعات فرهنگی مورد بررسی قرار گرفتهاند. استفاده از تجربههای موفق در زمینه تهیه متون آموزش زبان میتواند کمک زیادی به تهیهکنندگان این متون نمایند.

کلید واژهها: زبان فارسی، غیر فارسی زبانان، آموزش زبان، انتقال فرهنگ، منابع آموزش زبان.

مقدمه

نکته قابل توجه در مورد فرهنگها این است که مرز مشخصی نمیتوان برای آنها مشخص نمود و مدام در حال تغییر و تحول هستند. اگر بخواهیم فرهنگ کلی یک کشور را مجسم کنیم باید به فرهنگ ملّی و مذهبی آن کشور توجه کرد. به عنوان نمونه اگر بخواهیم جغرافیای فرهنگی ایران را در بین کشورهای دیگر مشخص نماییم لازم است که همزمان به فرهنگ ایرانی و فرهنگ اسلامی توجه نماییم. مواردی مانند عید نوروز که در فرهنگ ایران وجود دارد در فرهنگ کشورهای دیگر اسلامی وجود ندارد و از طرف دیگر اعیاد و مناسبتهای مذهبی که در بین کشور ایران و دیگر کشورهای اسلامی مشترک است در کشورهای دیگری که اشتراکات فرهنگی ملّی با ایران امروز دارند وجود ندارد.

در نتیجه ما میتوانیم به محدوده ای فرهنگی دست یابیم که فرهنگ حاکم بر کشور ایران را از دیگر فرهنگها جدا مینماید. هرچند که در داخل این فرهنگ خورده فرهنگ ها نیز به حیات خود ادامه میدهند به گونهای که درمناطق و قومیّتهای مختلف در ایران ویژگیهایی متمایز از بخشهای دیگر قابل مشاهده است.تمامی کشورها علاقهمند به گسترش فرهنگ و زبان خود هستند و برای این کار برنامه ریزی و هزینه مینمایند. در کشور ایران هم از سالهای دور اعزام استاد برای تدریس زبان فارسی مرسوم بوده است. در طی سالهای گذشته مؤسسات و نهادهای گوناگونی در این زمینه مشغول به کار بودند که با تشکیل بنیاد سعدی وظیفه آنها به این بنیاد منتقل شد.

از جمله کارهایی که علاوه بر اعزام اساتید انجام گرفته است میتوان به دعوت از اساتید خارجی زبان و ادبیات فارسی برای شرکت در دورههای بازآموزی زبان فارسی، تأسیس رشته آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان در مقطع کارشناسی ارشد و تدوین منابع آموزش زبان فارسی اشاره کرد.با توجه به اینکه سالهای زیادی است زبان بین المللی زبان انگلیسی است تحقیقات بسیار زیادی در زمینه آموزش زبان انگلیسی صورت گرفته و منابع زیادی برای آموزش زبان انگلیسی تهیه و تدوین شده است. در حال حاضر بیش از ده عنوان کتاب متفاوت در آموزشگاههای ایران مورد استفاده قرار میگیرند.

استفاده از کتابهای خارجی آموزش زبان در آموزشگاههای ایران سبب انتقال فرهنگ کشورهای مختلف به زبانآموزان ایرانی گردیده است. به طور مثال چند سالی است روز 14 فوریه که روز ولنتاینز - Valentine’s Day - نامیده میشود و به روز عشّاق معروف است در تقویم جوانان و نوجوانان ایرانی جایگاهی پیدا کرده است. همچنین در تحقیقی که در مورد کتابهای ایمپکت - Impact - که در برخی آموزشگاهها تدریس میشود چنین نتیجهگیری شده است: »نتیجه بررسی نشان میدهد که ارزشهای فرهنگی متعددی در این کتب به چشم میخورد که از عمدهترینشان میتوان به تبعیضهای جنسیت، روابط دختر و پسر، توجه به مد و زیبایی ظاهری اشاره کرد. - «بحرینی، - 163: 1392

یکی از بخشهایی که میتوان در تهیه متون آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان از آنها استفاده نمود منابع ادبی است چرا که فرهنگ را میتوان در بستر ادبیات به زبانآموزان زبان فارسی انتقال داد: »ارایه نمونههای ادبی، ابزاری طبیعی در راه آموزش زبان است؛ طبیعی از این نظر که با هدف ابزار شدن برای آموزش زبان، پدید نیامده و در بطن خود سویههای دیگری را هدف گرفته و زبانآموزان خود را درون دستگاهِ مصنوع آموزشی احساس نمیکند و رابطه عاطفی خود را با متن و به تبع آن با مدرس خویش حس کرده و شعور یادگیریاش را فعال می-کند. - «لطافتی، - 113: 1387از آنجایی که آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان هنوز در ابتدای راه خود میباشد برگزاری همایشهای گوناگون در این زمینه و استفاده از الگوهای به کار رفته در آموزش زبان های دیگر میتواند روند تکامل شیوههای آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان را سرعت بخشد.

یکی از مواردی که باید در تهیه منابع آموزشی مورد توجه قرار گیرد توجه به فرهنگ زبانآموزان است. »برنامهریزان درسی باید ماهیت فرهنگ هر جامعه را در خصوص طراحی و تدوین برنامههای درسی زبان درک کنند. در واقع، فرهنگ به عنوان یکی از مبانی اصلی برنامهریزی درسی، از عمده مؤلفههای تعیین کننده حدود و ثغور برنامه درسی است. - «کرمی، - 141: 1391
دو کتابی که در حال حاضر به صورت بسیار گسترده در آموزشگاههای زبان انگلیسی در ایران مورد استفاده می-گیرند »تاپ ناچ - Top Notch - « و »آمریکن اینگلیش فایل - American English File - « هستند. نگارنده در این مقاله تلاش نموده تا با بررسی کتاب مقدماتی هر یک از این دو سیستم آموزش زبان راههای انتقال فرهنگ که در این کتابها مورد استفاده قرار گرفته است را مشخص نماید تا ضرورت توجه به فرهنگ در منابع آموزش زبان مشخص گردد و بتوان از آنها الگو برداری نمود.

کتاب تاپ ناچ

کتاب تاپ ناچ توسط انتشارات پیرسن - لانگمن - PEARSON-Longman - منتشر شده است و نویسندگان آن جون ام سسلو - Joan M Saslow - و آلن آشر - Allen Ascher - نام دارند و در ایران توسط شرکت غزال جوان منتشر شده است. پشت جلد این کتاب یادداشتی به زبان انگلیسی نوشته شده است که ترجمه آن عبارت است از: »بیش از سه میلیون دانشآموز در سرتاسر جهان زبان انگلیسی را با برنامه تاپ ناچ یاد گرفتهاند.« که گستردگی استفاده از این کتاب را در سرتاسر جهان مشخص مینماید.در صفحه شناسنامه کتاب به مواردی توسط ناشر اشاره شده است که عیناً نقل میشود: »تطبیق فرهنگی: شورای سیاست گذاری انتشارات غزال جوان، اصلاحات متن: ساره پدرام، اصلاحات گرافیکی: الهه ماهرخزاده - «سسلو، 1392 ، صفحه شناسنامه - .

همانطور که ملاحظه گردید ضرورت توجه به فرهنگ به گونهای است که انتشارات غزال جوان شورایی را جهت تطبیق فرهنگی این کتاب تعیین نموده است و اقدام به تغییر در متن و عکسهای این کتاب نموده است. در نتیجه این کار امکان اشاره به کلمات و تصاویری که باعث ترویج فرهنگ غربی میگردد در مورد این کتاب وجود ندارد و در این مقاله موضوعات این کتاب بررسی شده است.
اولین کتاب از سری کتابهای تاپ ناچ که برای سطح مبتدی در نظر گرفته شده استفاندامنتالز اِی - Fundamentals A - نام دارد. این کتاب شامل هفت فصل است که در هر فصل سه درس را شامل میشود و در انتهای هر فصل تمرینات اضافی و مروری قرار داده شده است.

در انتهای کتاب نیز تمریناتی برای مرور کل کتاب در نظر گرفته شده است و بخشهایی برای گسترش دامنه واژگان و دستور زبان و برخی ارجاعات پیوست شده است. یکی از نکات مثبت این کتاب این است که کتاب تمرین این کتاب هم به انتهای کتاب زبانآموزان پیوست گردیده است و نیازی نیست که زبانآموزان دو کتاب جدا را به همراه داشته باشند.ابتدای کتاب بخش » به تاپ ناچ خوش آمدید« قرار دارد که سه هدف را دنبال میکند که عبارتند از: -1 معرفی خود، -2 احوال پرسی، - 3 خداحافظی، که به طور مختصر به لغات و عباراتی که در این موقعیتها مورد استفاده قرار میگیرد اشاراتی شده است.عنوان فصل اول این کتاب » نامها و مشاغل« است. هدفی که برای درس اول در نظر گرفته شده است »گفتن شعل خود به یک همکلاسی« است.

در ابتدای این درس اسامی برخی مشاغل ذکر شده و برای مشاغل بیتشر به بخش واژگان که در انتهای کتاب قرار دارد ارجاع داده شده است. در ادامه عکس یک بازیگر، یک خواننده، یک نوازنده، و یک ورزشکار آورده شده است و از زبانآموزان خواسته شده است که جملاتی درباره آنها بنویسند. در انتهای درس هم یک تمرین دونفره برای زبان آموزان در نظر گرفته شده است. هدف درس دوم این فصل »شناسایی همکلاسی-هایتان« است که در ابتدا چند جمله درباره شغل افراد گفته شده است و پس از توضیحات مربوط به دستور زبان یک الگوی مکالمه دونفره برای تمرین زبانآموزان در نظر گرفته شده است. هدف درس سومهجّی» کردن اسامی« است که پس از آموزش حروف الفبای انگلیسی و نکات نگارشی تمریناتی برای زبانآموزان در نظر گرفته شده است و پایان بخش این درس هم مکالمهای دونفره است. در انتهای این فصل هم تمارین شنیداری و نوشتاری و دونفره آورده شده است.

عنوان فصل دوم »درباره مردم« است. هدف درس اول »معرفی کردن مردم« است و در ابتدا به برخی از نسبت-هایی که بین مردم وجود دارد مانند: دوستی، همکاری و همسایگی اشاره میکند و برای فراگیری واژگان بیشتر در این زمینه به انتهای کتاب ارجاع میدهد. پس از آموزش دستور زبان و تمرینات مربوط به آن در انتها مکالمهای سه نفره آورده شده است که در آن فردی همکلاسی خود را به شخص دیگری معرفی مینماید. هدف درس دوم »بیان نام و نام خانوادگی« است. در ابتدا عناوینی که برای خطاب آقایان و خانمهای متأهل و مجرد به کار برده میشود معرفی شده است و پس از آن تمرینات مرتبط آورده شده است. در انتها نیز مکالمهای قرار دارد که درباره پرسیدن نام و نام خانوادگی دیگران است. هدف درس سوم »پرسیدن اطلاعات تماس با افراد« است. در ابتدا اعداد 0 تا 20 آموزش داده میشود و شیوههای دریافت شماره تلفن، آدرس و آدرس پست الکترونیکی افراد آموزش داده میشود.