بخشی از مقاله
چکیده
به نظر میرسد، اولین گام یا جزء اولین گامهای ساختار و فرایند الگوی پایه، تدوین عرصه های پیشرفت میباشد. چرا که پویایی و پایایی یک الگوی کارآمد منوط به فرایند و سیر تکاملی حوزههای پیشرفت است. بنابراین مقاله حاضر در صدد تبیین عرصه و ساحتهای پیشرفت است.در این نوشتار ابتدا مفهومشناسی واژگان همسو با پیشرفت - progress - مانند، توسعه - development - و رشد - growth - بررسی میشود و در ادامه به بررسی و تحلیل حوزههای پیشرفت از منظر اسناد منصوص - آیات و روایات - و آراء اندیشمندان اسلامی چون، علامه طباطبایی، شهید صدر، شهید مطهری، امام خمینی و مقام معظم رهبری پرداخته میشود. مطالعه و نقد مفاهیم بنیادی اسناد و الگوهای پیشرفت و مدلهای توسعه2 برخی کشورها، دیگر گفتار این مقاله را تشکیل میدهد. در نهایت، ارائه عرصههای پیشرفت مناسب با هنجارهای اسلامی و جامعه ایرانی، انجام این نوشتار را رقم میزند.
کلیدواژهها: پیشرفت، عرصههای پیشرفت، توسعه، رشد و تکامل
مقدمه
به نظر می رسد،اولین گام یا جزء اولین گام های ساختار یا فرآیند الگوی پایه، تدوین عرصه های پیشرفت می باشد.چرا که پویایی و پایایی یک الگوی موفق منوط به فرآیند و سیر تکاملی حوزه های پیشرفت است و تا این چرخه پیشرفت به کمال مطلوب نرسد ،دیگر حوزه های الگو توان ادامه راه را ندارند. تائید بر این مطلب این کهز اعناوین و مأموریت های هامّ و اصلی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ، مبحث پیشرفت و مباحث پیرامون آن است. حوزه های فکر، معنویت، علم و زندگی-که مورد عنایت رهبری است- یک چرخه کامل تدوین پیشرفت است و این وجه، نقطه تمایزی است با سایر الگوها.
تعریف پیشرفت و واژگان همسو:
در مصطلحات علوم واژگانی وجود دارد که در ظاهر باهم، هم معنا هستند و به جای یکدیگر به کار می روند، در صورتی که هر واژه بار معنایی خاص خود را دارد، و به کار بردن واژگان به جای یکدیگر - به عنوان مترادف - کار ی غیر منضبط است. واژه پیشرفت نیز واژگانی همسو دارد که در ذیل به آن اشاره می شود:
پیشرفت:3
این مفهوم، هم در برگیرنده رشد کیفی و هم کمی است و مفهومی مناسب برای نشان دادن مسیر یک جامعه به سمت ارزشهای برتر است.
توسعه:1
به پیشرفت کیفی و زیر ساختی و افزایش تولید ملی یک کشور اطلاق می شود.
رشد:2
به پیشرفت کمی و رفاهی جامعه که عموما در اثر افزایش درآمد سرانه ملی حاصل می شود اطلاق می شود و معادل لاتین آن - می باشد.
تفاوت توسعه و رشد:
توسعه در دراز مدت، استقلال و خودکفایی اقتصادی را به همراه می آورد، ضرورتا رشد این چنین نیست.دلیل انتخاب مفهوم پیشرفت به جای مفهوم توسعه از منظر مقام معظم رهبری ایشان در نخستین نشست اندیشه های راهبردی - - 1389/9/10 در این باره فرمودند:»اولا؛ کلمه پیشرفت را ما با دقت انتخاب کرده ایم ؛ تعمدا نخواستیم کلمه توسعه را به کار ببریم علت این است که کلمهی توسعه، یک بار ارزشیو معنائی دارد؛ التزاماتی با خودش همراه دارد که احیاناً ما با آن التزامات همراه نیستیم، موافق نیستیم .ما نمی خواهیم یک اصطلاح جا افتادهی متعارف جهانی را که معنای خاصی را از آن می فهمند،
بیاوریم داخل مجموعهی کار خودمان بکنیم. ما مفهومی را که مورد نظر خودمان است، مطرح و عرضه می کنیم؛ این مفهوم عبارت است از »پیشرفت.« معادل معنای فارسی پیشرفت را می دانیم؛ می دانیم مراد از پیشرفت چیست. تعریف هم خواهیم کرد که منظور ما از این پیشرفتی که در فارسی معنایش روشن است، چیست؛ پیشرفت در چه ساحتهائی است، به چه سمتی است. ما این وام نگرفتن مفاهیم را در موارد دیگری هم در انقلاب داشتهایم. ما از کلمهی »امپریالیسم« استفاده نکردیم؛ کلمهی »استکبار« را آوردیم. ممکن است یک زوایائی در معنای امپریالیسم وجود داشته باشد که مورد نظر ما نیست.
حساسیت ما بر روی آن زوایا نیست؛ حساسیت ما بر روی آن معنائی است که از کلمهی »استکبار« به دست می آید. لذا این را مطرح کردیم، در انقلاب جا افتاد؛ دنیا هم امروز منظور ما را می فهمد. و همچنین مفاهیم دیگری.مفهوم پیشرفت، برای ما مفهوم روشنی است. ما »پیشرفت« را به کار می بریم «.بنابراین تعریف پیشرفت در زبان فارسی به دور از اصطلاح متعارف جهانی عبارت است از:»حرکت به سمت مطلوب و قابل قبول نسبت به قبل«عرصه های پیشرفت از منظر نقل - قرآن و سنت - در این بخش به بررسی و تحلیل حوزه های پیشرفت از منظر اسناد منصوص - آیات و روایات - می پردازیم.
در قرآن از واژه »پیشرفت« به کلمه »رشد«، تعبیر شده است؛حرکت رو به رشد را خداوند در تمام هستی به عنوان یک اصل ثابت قرار داده است.خداوند متعال در قرآن کریم رشد را از پیامدهای مورد انتظار ایمان دانسته است.ُوا بِی لَعَلﱠهُمْ یَرْشُدُونَ سوره بقره186/ در آیات قرآن کریم از وضعیت مطلوب به »رشد« و در نهایت به »حیاه طیبه« یاد شده و راه رسیدن به آن را ایمان و عمل صالح ذکر کرده است:مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنﱠهُ حَیَاهً طَیﱢبَهً وَ لَنَجْزِیَنﱠهُمهُمْبِأَحْسأَنِجْرَمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ سوره نحل97/ دعوت رسول خدا - ص - دعوت به حیات و دعوت به ارزشها ست؛سعادت عمومی، واقعی و پایدار در گرو ارزشهایی است که می توان از آن ها به حقیقت دین تعبیر کرد.
لﱠهِ وَ لِلرﱠسُولِ إِذَاأَنﱠدَعَاکُمْاللﱠهَیَحُولُلِمَایُحْیِیکُمْبَیْنَالْمَرْءِوَاعْلوَمُواقَلْبِهِ وَ أَنﱠهُ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ سوره انفال24/ آب حیات طیّبه انسان، ایمان و عمل صالح است که مجموعه دین را تشکیل میدهد، و مسیر این آب حیات وجود پیغمبراست، و اگر مسیر آلوده باشد آب هم آلوده میشود، وز اآب آلوده حیات طیّبه به ثمر نمیرسد.1 در روایات معصومین - ع - نیز، کسی که ایمان فقط گفتار اوست را از رحمت خدا دور دانسته است عُونٌ مَلْعُونٌامامصادق - ع - فرمودند:مَنْقَالَ: الْإِیمَانُ قَوْلٌ بِلَا عَمَلٍ.2 قرآن نزدیک به 64 بار ایمان و عمل صالح را کنار هم می آورد.به مثابه ایمان ریشه است و عمل صالح ثمری است، که از آن ریشه سالم به دست می آید.
بنابراین پیشرفت فرد و جامعه که به مفهوم حرکت در جهت حیات طیبه است با پیشرفت در ایمان و عمل صالح محقق می شود.مطابق آن چه گذشت می توان چهار عرصه ای که مقام معظم رهبری به عنوان عرصه های پیشرفت مطرح کرده اند، را به موارد فوق تطبیق داد.ایمان به عرصه معنویت؛ زیرا معنویت همان اعتقاد سالم و ایمان به غیب است.عمل صالح به عرصه زندگی؛ زیرا عمل سالم و صالح چیزی جز عمل نیک در زندگی این دنیا نیست.
