بخشی از مقاله
ارزیابی کریدورهای بین المللی آسیای میانه - اروپا و بررسی موانع گسترش ترانزیت ایران
چکیده:
موقعیت ژئوپلیتیک بسیار مناسب ایران که در مسیر تجاری مهم خاور دور به اروپا قرار گرفته و همچنین وجود کشورهای همسایه محصور در خشکی، کشورمان را با تقاضای قابل ملاحظه عبور کالای ترانزیتی مواجه کرده است. در این مقاله کریدورهای جهانی بار را معرفی کرده و با استفاده از متد Scorring و روش Weighted ranking به مقایسه و امتیازدهی کریدورها در مسیر آسیای میانه و اروپا می پردازیم.
مقدمه
توجه به امر حمل و نقل بین المللی و برنامه ریزی جهت توسعه هماهنگ آن در آسیا، منجر به طراحی و بهره برداری از کریدورها و مسیرهای مختلفی در طول دهه 90 و در حوزه های درون منطقه ای آسیا و نیز شبکه های برون منطقهای آسیا- اروپا شد، که با توجه به نقش تاریخی قلمرو جغرافیایی ایران در ایجاد ارتباط بین شرق و غرب، ضرورت توجه و ایجاد تسهیلات لازم در ترانزیت کالا و مسافر از قلمرو ایران را دو چندان می نماید. این رشد و گسترش، بدون فراهم ساختن تسهیلات و امکانات ترانزیت سریع کالاها از طریق استفاده از خدمات کانتینری دریایی دقیق و بهنگام و ارسال سریع هوایی، جادهای و ریلی غیرممکن بوده، چرا که تجارت بین المللی و حمل و نقل یا ترانزیت دو پدیده ناگسستنی هستند و خدمات حمل و نقلی و ترانزیت کارآ، شرط لازم موفقیت در تجارت جهانی است. هم اکنون نیز به ترانزیت به عنوان یک جایگزین برای صادرات نفت خام و محل مناسب درآمدزایی برای کشور، توجه بیشتری معطوف می گردد.
طبقه بندی کریدورها
کریدور به دالان و مسیری گفته می شود که با بکارگیری شیوه های مختلف (ریلی، جاده ای، دریایی) برای حمل و نقل استفاده می شود. کریدورها از لحاظ اهمیت جهانی به 5 دسته طبقه بندی می شوند:
➢ کریدورهای کشوری (National corridors)
➢ کریدورهای منطقهای ( Communities corridors)
➢ کریدورهای قارهای (Continental corridors)
➢ کریدورهای بین قارهای ( Trans continental corridor land bridge)
➢ کریدورهای جهانی (global corridors)
معرفی کریدورها ی جهانی بار
❖ کریدور سراسری سیبری یا خاور دور (Transsib)
این مسیر غرب روسیه را به خاور دور منطقه سیبری و بنادر شرقی این کشور متصل میکند. خطوط راهآهن مستقیم بوسیله ترنسیب از طریق تقاطع راه آهن در مسکو به مسیرهای زیر متصل می گردند:
- در جهت غرب به لهستان، آلمان و در ادامه به بنادر غربی اروپا
- در جهت شمال غرب به اسکاندیناوی و بنادر روسی یا فنلاندی واقع در ساحل دریای بالتیک
- در جهت غرب به بنادر دریای سیاه اکراین مجارستان و در ادامه به مرکز جنوب یا جنوب شرق اروپا
-
ترنسیب در خاور دور دارای شاخه ای است که به مغولستان و چین متصل است این کریدور از طریق بنادر شرقی سیبری همچون ناخودکا و وستکنی مستقیماً به دریا متصل شده است و بوسیله مسیر دریایی به ژاپن، کره جنوبی، چین، تایوان و سایر کشورها وصل می گردد در واقع با اتصال به خطوط راه آهن غرب اروپا این کریدور نقش پل زمینی را بین بنادر غرب اروپا و بنادر خاور دور واقع در کنار اقیانوس آرام ایفا میکند. مشکل اساسی کریدور وجود دو نوع تکنولوژی مختلف بین روسیه و کشورهای اروپایی و چین میباشد فقط در مسیر شمال غرب در مرز فنلاند هیچ تفاوتی بین دو سیستم راه آهن وجود ندارد و البته راهآهن کشورهای CIS هم تفاوتی با راه آهن روسیه ندارد که راهحل، تغییر بوژی یا بارگیری مجدد محمولات است. کل مسیر دو خطه، دارای نیروی کشش الکتریکی و دارای امکانات ایمنی و سیگنالینگ پیشرفته است و رقیب اصلی ترنسیب، مسیرهای دریایی می باشد.
❖ کریدور پل زمینی جدید آسیا- اروپا (New Euro _ Asian Land bridge Trans asia) به کریدور شرق به غرب معروف و از چین تا اروپا امتداد یافته است . از آسیای میانه عبور کرده و منطبق با جاده ابریشم می باشد کریدور مذکور بر حسب چگونگی عبور از دریای خزر به سه شاخه تقسیم می شود:
الف) مسیر شمالی: شمالی ترین مسیر در اکتونی تغییر مسیر داده و با عبور از مرینتی آکملا و پرسنگور کفسکی در قزاقستان به ساورالبع در مرز روسیه وارد می شود در ادامه در نزدیکی اکاتزنیبرگ به خط اصلی سراسری سیبری یا ترنسیب متصل و به سمت اروپا حرکت می کند.
ب)مسیر مرکزی : مسیر مرکزی و جنوبی بدون منشعب شدن از یکدیگر از قزاقزستان و ازبکستان عبور و به ترکمنستان وارد می شوند این دو مسیر در تجن واقع در ترکمنستان از یکدیگر جدا شده، مسیر مرکزی به بندر ترکمن باشی متصل و با عبور از دریای خزر به بندر باکو در آذربایجان می رسد، سپس از طریق قفقاز به بنادر دریای سیاه گرجستان و از آنجا نیز با عبور از دریای سیاه به بنادر اروپایی واقع در رومانی، بلغارستان و اکراین و نهایتاً به شبکه راه آهن اروپا متصل می گردد. این مسیر معروف به تراسیکا می باشد.
ج) مسیر جنوبی: پس از انشعاب از مسیر مرکزی از تجن به سرخس واقع در مرز ترکمنستان به ایران متصل می گردد، یکی به سمت جنوب رفته و به بنادر شهید رجایی و امام خمینی واقع در سواحل خلیج فارس متصل می شود. مسیر بعدی از تهران به تبریز رفته و در رازی وارد ترکیه و از طریق بندر استانبول یا سایر بنادر این کشور به شبکه راه های اروپایی متصل می گردد.
سه مسیر دارای اهمیت بین المللی در کریدور جنوبی شناسایی شده است:
· :TAR-S1 این کریدور دارای اهمیت بین المللی در بین سایر کریدور های جنوبی می باشد و مبداء آن شهر کانمینگ در جنوب چین می باشد و پس از بلغارستان می تواند با عبور از رومانی لهستان و اتریش به اروپای غربی برسد. یکی از حلقه های مفقوده این مسیر راه آهن کرمان - زاهدان است.
· :TAR-S2 این مسیر از غربی ترین ایستگاه راه آهن تایلند شروع شده و به سمت غرب یا شمال غرب ادامه یافته و در مرز میانمار و تایلند به شبکه موجود در میانمار پیوسته و به TAR_S1 می پیوندد.
· :TAR-S3 این مسیر به علت اتصال مناطق بکر آسیای مرکزی به اروپا و آسیای جنوب و جنوب شرق دارای
اهمیت می باشد از سرخس در مرز ایران و ترکمنستان آغاز و با طی 168 کیلومتر به فریمان و از طریق انشعاب فریمان بندر عباس، سرخس را به بندر عباس متصل می کند.
❖ کریدور شمال - جنوب (North_South carridor)
این ارتباط ترانزیتی از شمال اروپا اسکاندیناوی و روسیه و از طریق ایران با کشورهای حوزه اقیانوس هند خلیج فارس و جنوب شرقی آسیا برقرار می شود و بخش مهمی از این مسیر از خاک ایران می گذرد.
تقاطع متعدد با کریدورهای مختلف بین آسیای میانه و اروپا از جمله تراسیکا و آلتید دارد.کوتاه ترین ارزان ترین و مناسبترین مسیر حمل کالا بین آسیا و اروپا برای بازرگانان و شرکت های حمل و نقل این دو قاره می باشد و میتواند به سهولت و در نهایت امنیت خاطر کالاهای خود را از این مسیر به حوزه خلیج فارس و اقیانوس هند و جنوب شرق آسیا روسیه و کشورهای اسکاندیناوی و شمال و مرکز اروپا حمل کنند.
❖ کریدور اسکاندیناوی - خاور دور (کریدور شمال غرب ) این کریدور از خاور دور تا اورال و از آنجا با خط آهن سراسری سیبری مشترک است در پرم به شمال غرب تغییر
جهت داده و از طریق چایورنا یا سایکتیفکاروندینگا_کارپگوری به بنادر آرخانگلسک یا مورمانسک رفته و یا در جهت غرب از مرز ریلی روسیه و فنلاند عبور کرده و به بنادر فنلاند متصل می گردد.
ساخت این کریدور و امکان ارتباط آن با بنادر شمالی روسیه و بنادر دریای بالتیک فنلاند این فرصت را برای بخشی از مناطق دور افتاده و متروک روسیه فراهم می سازد تا با دسترسی راه آهن کالاها و محمولات خود را که عمدتاً مواد معدنی هستند صادر کنند.
❖ کریدور سراسری گسترده آسیا Pan Asian Rail link (Parl)
این کریدور به عنوان خط سراسری آسیا که اکثر کشور های آن را به هم متصل می کند شناخته می شود و ازکشورهای سنگاپور، مالزی، تایلند، میانمار، کامبوج، ویتنام، میانمار ولائوس عبور کرده و شاخهای از آن به چین متصل می گردد. با تکمیل این خط و پیوستن برخی از کشورها همچون بنگلادش هند پاکستان و ایران، این خط به شبکه اروپا متصل خواهد شد. در مقایسه با حمل و نقل دریایی به لحاظ کاهش قابل ملاحظه در زمان حمل پتانسیل خوبی برای این کریدور متصور می باشد اما سیستم راه آهنهای کشورهای مسیر در مقایسه با یکدیگر تفاوت بسیاری دارند.
❖ کریدور شمالی، شرق-غرب (NEW)
این کریدور در اصل هدف ایجاد حمل و نقل ترکیبی از منطقه شرق به غرب مابین روسیه و ساحل شرقی آمریکای شمالی با عبور از مرزهای سوئد، فنلاند و از مناطق Tornio- Haparanda و حمل و نقل دریایی از بندر نارویک در نروژ میباشد. شاخههای فرعی این کریدور میتواند از طریق کریدور شمال جنوب از قلمرو ج.ا.ایران عبور نماید.
از بین کریدورهای فوق انشعاب جنوبی کریدور پل زمینی جدید آسیا - اروپا، کریدور شمال - جنوب و کریدور سراسری آسیا از ایران می گذرد که بیانگر اهمیت استراتژیک ایران در برقراری ارتباط جهانی است.
ارزیابی کریدورها در مسیر آسیای میانه و اروپا
در خصوص ارزیابی پروژه های حمل و نقل متدهای مختلفی وجود دارد که هر یک از آنها دارای خصوصیات و نتایج خاصی می باشند و نتایج حاصل از این متدها ارائه دهنده اولویت بین گزینه های مختلف موجود در یک پروژه حملو نقل می باشند. اولویت بندی حاصل از این متدهای ارزیابی می تواند به تصمیم گیران کمک بسزایی در انتخاب گزینه بهتر و اتخاذ تصمیم صحیح تر نماید.
در این بخش به مقایسه کریدورها در مسیر آسیای میانه و اروپا می پردازیم و سه مسیر عشق آباد- فرانکفورت و تاشکند- فرانکفورت و
