بخشی از مقاله
چکیده
به طور کلی تصمیم گیری یک فرایند ذهنی است که تمام افراد بشر در سراسر زندگی خود با آن سرو کار دارند. در مدیریت معاصر تصمیم گیری به عنوان فرآیند حل یک مسأله تعریف شده است و اغلب به تصمیم گیری حل مسأله نیز گفته می شود.
در تصمیم گیری عقلایی مدیر گرچه از دانشکافی برخوردار بوده و اطلاعات مورد نیاز را تا حد ممکن در اختیار داشته باشد ، نهایتاً به خاطر کمبود اطلاعات از آینده برای دستیابی به نتایج مورد نظر تا حدودی به شانس و احتمال متوسل می شود .
در نتیجه همواره با نوعی تردید و دو دلی رو به رو بوده چه بسا ضعف حاصل از شک و تردید و عدم اطمینان او موجب سستی و عدم قاطعیت در تصمیم گیری و انحراف از مسیر صحیح و مناسب گردد. در این مقاله ابتدا مفاهیم تصمیم گیری و فرایند عقلایی تصمیم گیری در دانش مدیریت معاصر توضیح داده شده و یکی از الگوهای عقلایی تصمیم گیری به نام فرآیند حل مشکل معرفی شده است .
آنگاه با استعانت از آیات شریفه قرآن کریم و نهج البلاغه و بهره گیری از احادیث و روایات نقل شده از بزرگان اسلام ، مبانی و ویژگی های تصمیم گیری در مدیریت اسلامی تبیین گردیده و در پایان یک الگوی تصمیم گیری تحت عنوان » الگوی تصمیم گیری الهی / عقلایی « ارائه شده است.
مقدمه
تصمیمگیری، اگر چه به عنوان وظیفهای از وظایف چندگانه مدیریت به شمار آمده لکن نقش آن در مدیریت به قدری تعیینکننده است که میتوان اثر آن را در تمام فعالیتهای مدیریتی به روشنی و وضوح مشاهده کرد.معمولا کتابها و جزوههای اصول مدیریت که به تشریح وظایف مدیران پرداختهاند، هر یک به گونهای بر این ارزش و اهمیت تأکید ورزیدهاند.
در اهمیت تصمیمگیری همین بس که آن را جوهره و هسته تمامی فعالیتها و وظایف مدیرت، و اساساً جوهره شغل مدیریت دانسته و آن را ستون خیمه مدیریت به حساب آوردهاند حتی بعضی از نویسندگان، سازمان را شبکه تصمیم و مدیریت را عمل تصمیمگیری میدانند
از اینرو تصمیمگیری، اصلیترین و اساسیترین وظیفه مدیریت به شمار آمده و بخش مهم کار مدیران است به علاوه سایر فعالیتها و بطور کلی فرایند مدیریت، تأثیری از این وظیفه و اعمال آن بوده و"در هر وظیفه مدیریت به گونهای جلوه گر است...و در تمامی افعال و اعمال مدیریت تصمیمگیری جزء اصلی و رکن اساسی است .
هر چند فرآیند ذهنی تصمیم گیری پیچیده است ، ولی فرد مسأله و مشکل مورد نظر را برای خود مشخص و نتایج دلخواه را نیز مجسم می نماید، آنگاه به یافتن راه هایی می اندیشد که طی آنها موجب تغییر وضعیت موجود در راستای حصول هدف ها و مقاصد مورد نظر می شود .
بدین منظور با بهره گیری از اطلاعات ذهنی و در صورت امکان و وجود فرصت با تحصیل اطلاعات مرتبط از محیط و در پرتو فرهنگ ، ادراکات ، نگرش ها ، شخصیت و بینش خود شقوق مختلف حصول به نتیجه را مشخص و در وجه شانس و احتمال هر یک از شقوق ممکن را در دستیابی به هدف ، تخمین زده و در واقع امید ریاضی هر راه کار را با معیارهای ذهنی از پیش تعیین شده مقایسه و ارزیابی نموده و اقدام به اخذ تصمیم ، یا به عبارتی اقدام به انتخاب شق یا شقوق برتر می نماید.
به طور کلی در هر نوع تصمیم گیری دو عامل اساسی وجود دارد : یکی ارزش نتایج حاصل از اتخاذ تصمیم و اجرای آن و یا به عبارتی ارزش مورد انتظار شخص ، و دومی شانس و احتمالی که در صورت اقدام ، برای نیل به نتایج احتمالی مطلوب وجود خواهد داشت . در این مقاله ضمن بررسی فرآیند تصمیم گیری در مدیریت ، ویژگی های تصمیم گیری درمدیریت اسلامی نیز مطرح می گردد.
تصمیم گیری در مدیریت و اهمیت آن
به نظر هربرت سایمون ، تصمیم گیری جوهر اصلی مدیریت است و حتی می توان مدیریت را مترادف با آن دانست . وی نظریه تصمیم گیری خود را تحت عنوان » مدیر به عنوان تصمیم گیرنده « ارائه نمود. به نظر او تصمیم گیرنده فردی است که در تقاطع راه ها ، در لحظه انتخاب ، آماده است که در یکی از مسیرها پا گذارد . اگر مدیریت را مترادف با تصمیم گیری بدانیم ، دیگر انتخاب تنها یک راه از راه های دیگر تصمیم گیری نیست ، بلکه عنوان تصمیم گیری به کل فرآیند اطلاق می شود. لذا مدیریت در نهایت همان تصمیم گیری است و مهارت لازم برای مدیرهمان مهارت تصمیم گیری می باشد
- دانش مدیریت که به صورت مجموعه ای از نظریه های مربوط به شناخت سازمان ، برنامه ریزی، سازماندهی ، نوآوری ، نظارت و غیره جلوه می کند ، در عمل به شکل تصمیم گیری مورد استفاده قرار می گیرد. به عبارت دیگر تمام وظایف مدیریت در قالب نوعی از تصمیم برای حل مشکل از قوه به فعل در می آید [5]
- از دیدگاه فلسفی ، فلسفه تصمیم گیری همان فلسفه مدیریت است . اگر فلسفه را به مفهوم عام
- کوششی برای رسیدن به روشنایی ، دانستن ، تجسس و کنجکاوی در عمق زندگی و یافتن راهی برای بهتر زیستن انسان بدانیم ،فلسفه مدیریت وتصمیم گیری نیز همین هدف را در مقایسی مشخص تر و سازمان یافته تر دنبال می کند
برنامه ریزی به صورت روشن یک فرآیند تصمیم گیری است . فرآیندی که شامل اتخاذ و ارزیابی مجموعه ای از تصمیمات مرتبط با یکدیگر و قبل از نیاز به اجرای آنها می باشد ، با توجه به این اعتقاد است که بدون اقدام عملی ، احتمال وقوع وضعیت مطلوب در آینده وجود ندارد و در صورت اقدام ، احتمال رسیدن به نتایج مورد نظر افزایش می یابد
مطالب مندرج در چهار پارگراف بالا تنها معرف بخش کوچکی از اهمیت تصمیم گیری در مدیریت است. در بسیاری از سازمان ها به ویژه سازمان های اداری و عمومی ، تصمیمات اتخاذ شده با نسبت های متفاوت شامل هر دو تصمیمات اجرایی و سیاست گذاری می گردد.
تصمیم گیری و حل مشکل
همان طور که بیان شد در بسیاری موارد مسأله یا مشکل وضعیت خیلی پیچیده ای دارد و تنها بخشی از آن ممکن است قابل فهم و کنترل باشدبنابراین. ، تصمیمات معمولاً آن چنان طراحی نمی شود که نتایج ایده آل یا پاسخ های کامل ارائه دهند بلکه برای بهبود بخشیدن به وضیعت مسأله طراحی می گردند
