بخشی از مقاله
خلاصه
مدیران سازمان ها دارای وظایف و نقش هایی هستند که نیل به اهداف سازمانی، در گرو انجام و ایفای آنها می باشد. یکی از این وظایف مهم، نظارت و کنترل است که برای حفظ پویایی و چابکی سازمان و مهمتر از همه برای حفاظت از حیات سازمان، نظارت و کنترل جدی بر تمامی جوانب درونی و بیرونی، سازمان و کارکنان و... لازم و ضروری است تا قبل از بروز هرگونه مشکل و یا در زمان ایجاد آنها بتوان سریعتر به معضلات رسیدگی و به رفع موانع پرداخت.
لزوم نظارت جدی بر سازمان و کارکنان،گاهاً به شکل معضل مدیریتی مطرح می شود. توجه به مبانی اسلام، آیات قرآن و سیره و کلام ائمه اطهار که کلامی وحیانی محسوب میگردند، می تواند مسیری مطمئن برای روشن شدن راهکارها و فرآیندهای نظارت وکنترل بیرونی و درونی باشد. این تحقیق به روش کتابخانه ای و به شیوه توصیفی- تحلیلی صورت گرفته است و به دنبال پاسخگویی به سوال " شاخصهای نظارت دراسلام در تطبیق با سایر مکاتب مدیریتی از چه وجوه تشابه وتفاوتی برخوردار هستند؟
" بوده و به همین منظور نظارت به دو قسمت کلی نظارت و کنترل بیرونی و درونی تقسیم بندی گردیده و سپس به تطبیق شاخص های نظارتی در اسلام و سایر مکاتب مدیریتی غربی و وجوه تمایز و تشابه آنها از منظر نظارت و کنترل بیرونی و درونی پرداخته شده است و نهایتاً الگوی نظارت و کنترل بیرونی و الگوی نظارت و کنترل درونی با استفاده از شاخص ها و معیارها اسلامی ارائه گردیده است.
.1 مقدمه
مطالعات تطبیقی در عرصه علم، راهگشای افق های نو و تلفیق و ترکیب نظریه های بدیع بوده است. به کمک این نوع بررسی ها، چشم اندازهای گسترده و فراخ برای درک عملکرد سازمان های اداری در جوامع و فرهنگ های مختلف میسر می گردد و اثرات محیطی بر ساختارهای سازمانی، روشن و مشخص می شود.[20] همچنین با توجه به برقراری نظام جمهوری اسلامی و لزوم مدیریت مجموعه ها و سازمان ها به گونه ای مغایر با دستورات شرع مقدس نباشد، بحث در مورد » مدیریت اسلامی« ضروری است.
از آنجایی که علم مدیریت بصورت مدون از غرب وارد شده لذا اگر بخواهیم به ترجمه های موجود اکتفا نموده و خود از تفکر و تحقیق و نظریه پردازی در این زمینه بی نیاز بدانیم همواره مقلد دانش دیگران باقی خواهیم ماند. همچنین ایران اسلامی وارث یک فرهنگ و تمدن عظیم، فلسفه والا و از همه مهمتر دین اسلام و منبع عظیم وحی و سنت هستیم که یک نظام فکری منسجم، مترقی و یک نظام ارزشی متعالی میدهد. پس ضروریست با بهره گیری از منابع غنی دین اسلام و دانش مدون مدیریت به طراحی و بازسازی اصول مدیریت - ازجمله نظارت وکنترل - پرداخته و شاخصهای آنها را تدوین و تبیین نمود تا نهایتا بتوان الگوی اسلامی ایرانی پیشرفته ای درخصوص مدیریت و اصول آن ارائه داد.
تحقیقات متعددی پیرامون موضوع صورت گرفته است که به برخی از آنها به اجمال اشاره میگردد.
تحقیق »نظام کنترل ونظارت در اسلام - مطالعه تطبیقی بامدیریت علمی - با تاکید بر حکومت امیرالمومنین - ع - « توسط آقای سیدعلی سجادی در دانشگاه امام صادق - ع - مقطع کارشناسی ارشد درسال1380 صورت گرفته که درآن با تاکید بر ارزشهای اصیل اسلام که مبتنی برفطرت بوده بیان شده است که همین ارزشها بیشترین تاثیر را بر کنترل ونظارت دارد.نظام کنترل دراسلام را در دو بخش اصول اعتقادی و ارزشهای اسلامی واصول کاربردی وتمهیدات عملی اسلام و در چهار بعد کلی کنترل - کنترل مدیران برکار کارکنان، خودکنترلی،کنترل کارکنان بر مدیران وکنترل عمومی - ارائه نموده است
»بررسی تطبیقی مدیریت اسلامی با مدیریت در مکاتب کلاسیک، نئوکلاسیک و اقتضایی « عنوان تحقیقی است که توسط آقای حسین شریعت در سال 79 در دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان، ارائه گردید که درآن برنامه ریزی، سازماندهی، هدایت - رهبری، ارتباطات، انگیزش - و کنترل در مکاتب اسلام، کلاسیک، نئوکلاسیک و اقتضایی از دیدگاه صاحب نظران مختلف مطرح شده و مورد مقایسه قرار گرفته است .[9] تحقیق مذکور بصورت کلی مدیریت اسلامی و مکتب کلاسیک، نئوکلاسیک و اقتضایی را بررسی تطبیقی نموده و تئوری سیستمی را با اقتضایی همزمان بررسی نموده است .
»الگوی فرهنگ سازمانی براساس ارزشهای اسلامی درمحیط کار و نقش آن در رضایت شغلی« پایان نامه دکتری در رشته مدیریت است در دانشگاه تربیت مدرس توسط آقای حسن زراعی متین در سال 1374 انجام شده که به تدوین الگوی فرهنگ سازمانی پرداخته اند. الگوی فرهنگ سازمانی، درهر جامعه به طور کلی، تابع جهان بینی حاکم بر جامعه و متکی بر نوعی اعتقاد و ارزیابی درمورد جهان هستی و هدف از خلقت جهان و انسان است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که بین وضعیت مطلوب در سازمانهای اجرایی کشور تفاوت معنادار وجود دارد و درسازمانهایی که ازنظر الگوی فرهنگ سازمانی مورد نظر در وضعیت بهتری قرار دارند ، رضایت شغلی بالاتر است. [5] تحقیق ذکر شده به مباحث نظارت و کنترل پیرامون فرهنگ سازمانی اشاره داشته است .
.2 بیان مساله
در این تحقیق تلاش شده است تا کلیات دیدگاههای مکتب و فرهنگ اسلام در مورد نظارت و هدایت و کنترل و... با دیدگاهها و نظرات سایر مکاتب مدیریتی درغرب مورد مقایسه و تطبیق قرار گیرد تا وجوه تشابه و تفاوت هر کدام از آن مکاتب در موارد مطروحه در مقایسه با اسلام روشن گردد و نقاط قوت وضعف هر دو دیدگاه - اسلام ومکاتب غربی - مشخص و استخراج گردد و با استفاده از دیدگاههای مکتب اسلام درمورد نظارت و کنترل و استفاده هوشمندانه از نقاط قوت مکاتب دیگر ، استفاده بهینهتری از اصول و قوانین وارزشهای اسلامی و درکنار آن از نظرات وعلوم موجود در مکاتب دیگر نمود و شاخصهای نظارت وکنترل را مشخص تا در تدوین الگوی اسلامی- ایرانی نظارت وکنترل مورد استفاده قرار بگیرد.
مطالعات تطبیقی ابزاری نیرومند برای اثبات جهان شمولی برخی از نظریات سازمان و مدیریت است. به یاری مطالعات تطبیقی و یا به عبارتی در بررسی های مقایسه ای، در می یابیم که نظریات چگونه در فرهنگ های مختلف و جوامع متفاوت یکسان عمل می کنند و ساختارهایی مشابه با عملکردی یکسان، ظاهر می گردد
دین مبین اسلام در زمینه فراگیری علوم توصیههای مکرر و فراوانی دارد. همین امر موجب گردید تا مسلمانان با یادگیری علوم و نیز بهرهگیری از معارف دین، پایه گذار تمدنی پایدار شوند که تا سالیان دراز بر جبین تاریخ بدرخشد. با اندک تاملی در کلمات پیشوایان دینی می توان دریافت که امر و ترغیب به دانش اندوزی، منحصر به علوم دینی نیست، بلکه شامل همه علومی که برآورنده نیازی از نیازهای فردی و اجتماعی مسلمانان باشد
یکی از راهکارهای دینی در اسلام برای ایجاد نظارت، داشتن نظارت درونی افراد برای پیشگیری از انحرافات خودشان است. در جامعه اسلامی ایران این راهکار فردی، درونی و ذهنی را به عنوان راهکار اصلی نظارت در امور اجتماعی، بیرونی و عینی قلمداد کرده اند و این اصلتقریباً برای تمام سلسله مراتب مدیریتی در هر سیستم اجتماعی مقرر گشته است و بعد از آن نظارتهای دیگر در سازمانها مد نظر است.
تدوین نظریه های فرهنگی نظارت و کنترل بیرونی و درونی نیازمند بررسی فرهنگ و خرده فرهنگهای درون جامعه نیز می باشد.
فرهنگ واژ های با معانی بسیار گسترده است. فرهنگ، کلیت تامی از ویژگی های معنوی، مادی، فکریو احساسی اتست که یک گروه اجتماعی را مشخص میکند. فرهنگ نه تنها هنر و ادبیات را در بر میگیرده بلکه شامل آیین های زندگی، حقوق اساسی نوع بشر، نظام های ارزشی، سنت ها و باورهاست
لذا باید بر اساس آموزه های دین اسلام نظریه های و الگوهای فرهنگی بیان شده و سپس بر اساس " نظریه ی فرهنگی" اقدام به تدوین سیاستهای فرهنگی شود.
این تحقیق برآنست تا علاوه بر انجام تطبیق مابین نظارتهای غربی و اسلامی، راه کار و الگویی تلفیقی از نظارت ذهنی و عینی جهت کنترل بیرونی و کنترل درونی افراد جهت استفاده در الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی و بر اساس فرهنگ غنی اسلام ارائه دهد.
.3 اهمیت و ضرورت تحقیق
ضرورت ارائه و طراحی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت درکلیه مفاهیم و حوزهها ازسوی رهبر معظم انقلاب عنوان گردیده که حوزه مدیریت را نیز شامل میگردد و دراین حوزه بحث نظارت وکنترل از مباحث مهم قلمداد میگردد. وظیفه جامعه اسلامی است تا ارزشهای اسلامی را جایگزین ارزشهای غلط غربی نماید و با بررسی وجوه تشابه و تفاوت مکاتب غربی در مقایسه با اسلام مباحث و موارد قابل تایید و یا غیر قابل تایید در مکاتب مذکور را شناسایی نماید و به تدوین الگوهای ایرانی اسلامی پیشرفت پرداخت. اینجاست که مطالعات تطبیقی ضرورت پیدا نموده تا کلیه مطالب با انجام پیرایش و تطبیق با اصول و موازین اسلامی بکار گرفته شود. لذا بررسی محتواهای نظارت و کنترل مدیران اسلامی بر مبنای اصول و فرهنگ اسلام و سیره نبی اکرم - ص - و ائمه معصومین - س - با رویکرد استفاده بهینه تر از اصول اسلامی و درکنار آن تطبیق با مکاتب غربی جهت استفاده از تجربیات آنها و انطباق با فرهنگ بومی کشور، بسیار لازم و ضروری است و میتواند راهگشای وضعیت موجود باشد.
