بخشی از مقاله
چکیده
ذکر و وصف شخصیت خاندان عصمت و طهارت بهویژه خدیجه کبرا - س - ، از موضوعات مهمی بوده که در کانون توجه ائمه اطهار - ع - قرار داشته است، ایشان فضایل حضرت خدیجه - س - را یادآور میشدند و در احادیث گهربار خود از این بانوی بزرگوار یاد میکردند. از جمله، امام علی - ع - . پژوهش حاضر بر آن است تا قصیده ای را که ایشان در مدح و رثای بانوی بزرگ اسلام حضرت خدیجه - س - سروده اند، از نظر زیباییشناسی محتوایی و ساختاری بررسی کند و نوع نگاه حضرت را به خدیجه - س - تبیین نماید. امام علی - ع - در دیوان خود، با اشاره به احادیث پیامبر - ص - ، حضرت خدیجه - س - را پاکدامن و یاریگر رسول خدا - ص - و زن اولین مسلمان میدانند و حضرت را با لقبسیّده» النساء« مدح میکنند. شایانذکر است که امام - ع - در بیان اوصاف و فضایل خدیجه - س - ، از فنون سخنوری و بلاغت،کاملاً بهره برده و اشعار روان و دلنشینی را در مدح ایشان سرودهاند.
مقدمه
احادیث فراوانی در کتب حدیثی، در شأن و مقام حضرت خدیجه - س - وجود دارد که در آن به فضایل و فداکاریهای حضرت در راه اسلام اشاره شده است. تاریخنگاران آوردهاند که امام حسین - ع - در روز عاشورا در رجز خویش، به جده خود خدیجه - س - اشاره فرمودند که این امر نشاندهنده بزرگی مقام و منزلت آن بانو نزد ائمه است. امام علی - ع - نیز در دیوان خویش، به زندگانی آن حضرت اشاره فرمودهاند. هدف این پژوهش، بررسی دیدگاه امام علی - ع - در دیوان منسوب به ایشان در مورد أمالمؤمنین - س - و معرفی ایشان از دریچه شعر و ادب به مخاطبان است؛ زیرا شعر یکی از بهترین وسیلههای ثأثیرگذار بر افکار دیگران به شمار میآید. امام علی - ع - در عصری که دوره شکلگیری و تثبیت عقاید دینی مسلمانان بود، کوشیدند تا با بیان روان و دلنشین خود، به دفاع از عقاید اسلام به ویژه به بیان سیمای حضرت خدیجه - س - بپردازند.
مواد و روش پژوهش
دیوان منسوب به امام علی - ع - و مصادر و منابع مرتبط با حضرت، از مهمترین مواد مورد استفاده در پژوهش حاضر است. روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی است که با تحلیل شواهد درونمتنی و مراجعه به منابع کتابخانهای و اینترنتی انجام میگیرد . بدین ترتیب که ابتدا به استخراج قصیده امام - ع - در مدح و رثای خدیجه - س - و سپس به شرح و تحلیل مضامین آن و زیباییشناسی محتوایی و ساختاری آن پرداخته است.
پیشینه پژوهش
پژوهشهای بسیاری در مورد امام علی - ع - و دیوان ایشان صورت گرفته که در اینجا به ذکر برخی از آنها بسنده میکنیم: پایاننامه لیﻻ خوشنویسان با عنوان »بررسی مضامین دیوان منسوب به امام علی - ع - با نهجالبلاغه - 1389 - « که در آن به بررسی مضامین دیوان منسوب به امام با نهجالبلاغه میپردازد. نویسنده معتقد است که صحت انتساب اشعار منسوب به حضرت علی - ع - از زوایای مختلف قابلبررسی است؛ زیرا ابیات مذکور از جهت منابع و وجود مضمون و واژگان مشترک با سخنان امام علی - ع - یکسان نیستند؛ به گونهای که بخشی از آنها در دیوان شاعران عرب دیده میشود و یا در منابع عربی به گویندگان دیگری نسبت داده شده است. همچنین پایان نامه عاطفه اقتصادی رودی با عنوان »بررسی تطبیقی سیمای امام علی - ع - در دیوان ابنحسام خوسفی و ناصرخسرو - 1389 - « که به اعتقاد نویسنده، حضرت علی - ع - نزد عموم مسلمانان از جایگاهی ویژه برخوردارند.
شاعران ادب پارسی اعم از شیعه و سنی، در ابراز ارادت و محبت خود به آن بزرگمرد دادگری و جوانمردی، اشعار بسیاری سروده و دیوانهای خویش را به ستایش او مزین نمودهاند. ابنحسام خوسفی شاعر شیعی دوازدهامامی قرن نهم هجری و ناصرخسرو شاعر توانمند اسماعیلیمذهب قرن پنجم هجری، از جمله این شاعران هستند که در ابیات بسیاری به بازتاب سیمای امام علی - ع - پرداختهاند. در مورد خدیجه کبری - س - نیز پژوهشهایی صورت گرفته که در اینجا به ذکر برخی از آنها اکتفا میکنیم: مقاله سیدجواد حسینی با عنوان »کجا مثل خدیجه میتوان یافت - 1387 - « که به بررسی نسب و فضایل ایشان میپردازد. نیز مقاله محمدمحسن طبسی با عنوان »حضرت خدیجه - س - مادر امت - 1378 - « که به بررسی فضایل و فداکاریهای حضرت میپردازد.
گذری بر زندگی امام علی - ع -
اولین ستاره فروزان آسمان ولایت، در روز سیزدهم رجب، سی سال پس از عامالفیل در شهر مکه و در خانه خدا طلوع کرد و امام اول شیعیان و نور چشم پدر پا به عرصه وجود گذاشتو در سال چهلم هجری شب نوزدهم ماه رمضان، وقت طلوع فجر با شمشیر ابنملجم مرادی ضربت خورد و شب بیست و یکم همان ماه به شهادت رسید. زندگی امام علی - ع - ، برای اسلام بسیار پربرکت بود، بلکه برای بشریت. ایمان حضرت را نمیتوان درک کرد. عمر هنگام انتخاب اعضای شش نفره شورا برای تعیین خلیفه، سخن رسول خدا - ص - درباره امام را تکرار کرد: »ای علی اگر ایمان همه خلایق را با ایمان تو مقایسه کنیم، ایمان تو بر آنها برتری دارد1.« سخن امام در نهجالبلاغه که میفرمودند: »سلونی«، نشاندهنده علم بینظیر ایشان است. کتب تاریخی، تمام فضایل و کرامتهای انسانی را برای ایشان ثبت کردهاند.
گذری بر زندگی حضرت خدیجه - س -
در حدود سی سال قبل از ظهور اسلام، فرزندی متولد شد که خانواده او برخلاف رسم سیاه و منحط زمانه، مقدم او را گرامی داشتند و ضمن تبریک ولادت او به پدرش »خویلد« و مادرش »فاطمه«، نام نوزاد خویش را »خدیجه« به مفهوم برگزیده و گسسته از ناپسندیها و نازیباییها و نارواها برگزیدند.2 ایشان پس از ازدواج با پیامبر - ص - ، صاحب دو پسر به نامهای قاسم و عبداالله و چهار دختر به نامهای ام کلثوم، زینب، رقیه و فاطمه - س - شدند. ایشان تمام اموال خود را به رسول خدا - ص - واگذار کردند و بیستوچهار سال و یک ماه با آن حضرت زندگی نمودند و سرانجام در ماه رمضان، سه سال قبل از هجرت، درگذشتند و پیامبر ایشان را در حجون مکه به خاک سپردند.3
