بخشی از مقاله
چکیده :
در اسلام عدل به مثابه اصلی اساسی و بنیانی تلقی می گردد که خلقت هستی بر پایه آن صورت گرفته است و
تدبیر امور عالم بر اساس آن تحقق یافته و کتب آسمانی و بیان شرع بر مبنای آن و در جهت تحقق آن میباشد.
در نگاه اسلام و اندیشه قرآنی عدالت صرفاً مفهومی انتزاعی نیست بلکه مفهومی حقیقی بوده که قابلیت تحقق در تمام ابعاد فکری و عملی زندگانی انسان را دارا میباشد. عدالت در معماری اسلامی به عنوان یکی از بخشهای زندگی انسان مسلمان در جامعه اسلامی محقق یافته و یکی از اساسیترین بنیادهای معماری اسلامی دستیابی به تعادلی ظریف بین عناصر عملکردی و معنوی است.
با شناخت محیط و طبیعت و همچنین درک مناسب از مفهوم هماهنگی، معماران مسلمان دریافتند که در بین تمامی اضداد موجود در عالم نقاطی کانونی وجود دارند که در رسیدن به اعتدال و کمال جسم و روح حیاتیاند و از آن در معماری بناهای خویش بهره جستند. از دیدگاه ایشان اعتدال به منزله دستیابی به تمامی ابعاد و عناصر بصورت همهجانبه برای رسیدن و تجربه تمام و کامل خویش در بنای معماری میباشد.
این مقاله به بررسی و شناخت ابعاد مختلف این موضوع پرداخته و درک و دریافت معماران مسلمان از منابع دینی برای دستیابی و استفاده از آنها در معماری اسلامی را مورد تحلیل قرار میدهد. در این میان مبحث اقتصاد از میان جنبههای دیگر بصورت دقیقتری مورد کنکاش واقع میشود. با بیان ویژگیها و تجلیهای مختلف آن در بناهای اسلامی، مفهوم تعادل اقتصادی در معماری اسلامی تبیین میگردد.
-1 مقدمه
مساله عدالت، مسالهای است که از یک سو، انسان به عنوان تنها موجود صاحب عقل و عدالتجو، و در عین حال مختار و آزاد، پیوسته در پس شناخت و اجرای آن بوده است. و از دیگر سوی، فطرت انسانیش او را به سوی عدالت و عدالت خواهی سوق می داده است.
بر همین اساس، موضوع عدالت در بطن نگرش عقلی بشر و در قلب فطرت عدالت خواهی و غریزه نوع دوستی او قرار دارد و این موضوعی است انسانی؛ بدین معنی که برای همه آدمیان دارای فطرت سالم و عقل سلیم به صورت کمابیش یکسان، قابل ادراک و احساس است. هم چنین از آنجایی که این نگرش عقلی و تلاش حقیقت جویانه، امری انسانی و همزاد اوست، اختصاص به گروه، قوم یا نژادی ندارد. از این روی در تمامی طول تاریخ در گذر تمدن های مختلف، افراد اندیشمند و آگاهی بودند که دل مشغولی توجه و دعوت به عدل در تمام ابعاد گوناگونش، و تلاش برای تحقق آن در جوامع و شهرها بوده اند. خواه این افراد وجهه دینی داشته اند و یا صبغه عقلی و فلسفی.
عالم هستی به دست آفریدگاری توانا بنا نهاده شده که تعادل و عدالت را بین تمام کائنات مایه آرامش قرار داده است. از آن جایی که انسان، خلیفه و جانشین خدا در زمین است، شرط این خلافت و جانشینی، تعهد فعل و عمل خلیفه به صفات الهی است. یکی از ویژگیهای معماری مسلمانان، بهرهگیری از تعادل در کل بنا و اجزای آن و همچنین یافتن روشهای دستیابی به عدالت در معماری است.
معماری مجموعهای از عناصر است که با گونهای با هم ترکیب شده اند، و شکل نهایی آن به چگونگی ترکیب عناصر تشکیل دهنده آن بستگی کامل دارد. تعادل نیز هماهنگی میان تکتک بخشهای شکل دهنده فرآیند، فضا و بنای معماری را به ارمغان خواهد آورد. در این پژوهش به مفاهیمی همچون عدل و عدالت، تعادل و تاثیر آنها در شکلگیری بنای معماری و در انتها به شاخصههای موثر تعادل اقتصادی در معماری اسلامی پرداخته میشود.
-2 روش تحقیق
هدف از این بررسی تبیین ویژگیهای تعادل در بناهای معماری اسلامی میباشد. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحقیق » تحلیلی توصیفی « ضمن بررسی ادبیات موضوع، به تجزیه و تحلیل تعادل در معماری اسلامی بالاخص بحث تعادل اقتصادی در معماری اسلامی پرداخته است. روش گردآوری اطلاعات بصورت کتابخانهای و پس از بیان چارچوب نظری پژوهش مفهوم تعادل اقتصادی بحث میگردد. سپس محورهای مطرح شده مورد بررسی قرار گرفته و مولفههای موثر در تعادل اقتصادی ارائه میگردد.
-3 تعادل
تعادلتَ - دُ - در فرهنگ معین ] ع . - 1 [ - مص ل . - با هم برابر شدن. - - 2 اِمص . - برابری .
- 3 هنگامی جسمی در تعادل است که منتجه همه نیروهای وارد بر آن برابر صفر باشد - فیزیک - .
- 4 وضعیتی که شخص در آن حالت مطلوب و طبیعی دارد و در برابر محرک ها واکنش طبیعی از خود نشان می دهد - روانشناسی - .
- 5 کامل نشدن واکنش شیمیایی در اثر پیدایش واکنش معکوس که در پایان دو واکنش با سرعت مساوی انجام می گیرد و دستگاه بی تغییر میماند - شیمی - .
- 6 تناسب - هنر - و در فرهنگ دهخدا یکدیگر راست آمدن، با یکدیگر برابر شدن، همسنگی، با یکدیگر راحت شدن، با هم برابر شدن معنی شده است.
تعادل در روانشناسی نشاندادن واکنشهای طبیعی در برابر محرکها و در اقتصاد به معنای توازن . در هنر به معنای تناسب است.
-4 مفهوم عدل و عدالت از دیدگاه اسلام
عدل و قسط در اسلام و قرآن جایگاهی بس والا به خود اختصاص داده است. در این دین آسمانی، عدل به مثابه اصلی اساسی و بنیانی تلقی می گردد که خلقت هستی بر پایه آن صورت گرفته است و تدبیر امور عالم بر اساس آن تحقق می یابد و کتب آسمانی و بیان شرع بر مبنای آن و در جهت تحقق آن است. از منظر قرآن و اسلام، عدالت هم اصل و هم مبدا هستی است
بر همین مبنا اسلام، عدالت اساساً و فی النفسه دارای ارزش است و به عبارت دیگر، دارای ارزش ذاتی است و سلامتی و امنیت همه امور به آن وابسته است و به همین دلیل است که خداوند به همه انسان ها، بویژه اهل ایمان، موکداً دستور می دهد که برپا دارنده عدالت و قسط باشند. در نگاه اسلام و اندیشه قرآنی عدالت صرفاً مفهومی انتزاعی نیست بلکه مفهومی حقیقی است که قابلیت تحقق در تمام ابعاد فکری و عملی زندگانی انسان را دارا می باشد.
هم چنین قرآن کتاب عدل و قسط است و برای تحقق عدل و قسط در جامعه بشری نازل شده است.
1 - آیه 115 سوره انعام
2 - آیه 25 سوره حدید
