بخشی از مقاله
چکیده:
بررسی مفهوم کار نشان میدهد که کار دارای مفهوم گستردهای است. کار به عنوان یکی از راههای اساسی مشارکت اجتماعی و بیان شخصیت و عظمت انسانها در طول تاریخ مطرح بوده و انسان خود را با کار هماهنگ کرده است. با این وجود کار تنها راه مشارکت اجتماعی نیست و تمامی وجود انسان در کار خلاصه نمیشود، بلکه نیاز انسان به آرامش و استراحت و برعهده گرفتن مسئولیت اجتماعی، صرف وقت بیشتر برای خانوادهها و مانند آن ابعاد دیگری از فلسفه وجودی انسان است. دین مبین اسلام و فرهنگ برآمده از آن، ایجاد توازن و تعادل میان این دو ساحت عرصه زندگی افراد را مدنظر داشته و در این راستا، مقاله حاضر با هدف مروری بر بخشی از رهیافتها تدوین گردیده است.
از نظر اجرایی نیز، مطابق سیاستهای کلی ابلاغی نظام اداری کشور، تعادل کار و زندگی افراد یکی از بندهای آن است که به طبع آن، نیاز توجه به ارائه گفتمان مناسب برای رسیدن به منویات سیاستهای کلی در چارچوب فرهنگ اسلامی-ایرانی ضروری مینماید. »ما اگر دنبال پیشرفت هستیم و پیشرفت علمی را شرط لازم پیشرفت عمومی کشور میدانیم، توجه داشته باشیم که مراد ما از پیشرفت، پیشرفت با الگوی غربی نیست. دستور کار قطعی نظام جمهوری اسلامی، دنبال کردن الگوی پیشرفت ایرانی - اسلامی است. - امام خامنه ای، بیانات در دیدار اساتید دانشگاهها،
1. مقدمه
یکی از مهم ترین حوزه های مدیریتی که سطحی والا و بالا از عدالت را می طلبد، ایجاد و حفظ تعادل بین کار و زندگی است. مطابق سیاستهای کلی نظام اداری از سوی رهبر انقلاب - 1389 - و به صورت مشخص بند 9 سیاست های ابلاغی، توجه به استحکام خانواده و ایجاد تعادل بین کار و زندگی افراد از اهمیتی ویژه برخوردار است. مفهوم تعادل کار و زندگی در مبانی نظری غربی با توجه به شرایط اجتماعی و فرهنگی آن، دربرگیرنده ترتیباتی مشخص در سبک زندگی و کار افراد می باشد
امّا. آیا این مفهوم در شرایط جامعه ی ما که هویت و مقصودی دیگر را دنبال می کند نیز همان خواهد بود. تأکید مقام معظم رهبری بر تعریف و توجه به مفهوم تعادل کار و زندگی فرد، متناظر با توجه به سبک زندگی ایرانی-اسلامی بوده که مساعی نظری و اجرایی متناسبی را می طلبد. در بعد نظری، جانمایی طرح چنین گفتمانی نیازمند کارهایی مستمر و جهت دار است. هدف مقاله حاضر، طرح موضوع و ارائه مختصاتی از آن برای فراهم آوری فضای نظری بهتری در جهت کارهای آتی است. مطابق بخشهای این اثر، ابتدا تعریف تعادل کار و زندگی، تاریخچه موضوع و اهمیت طرح آن مورد بحث قرارگرفته و سپس ویژگی های آن از دید فرهنگ ایرانی-اسلامی بحث میشود.
مفهوم تعادل کار و زندگی در ادبیات واژه های گوناگونی برای بیان دو حوزه اصلی که افراد در آن مشغول هستند به کار رفته است. واژه اولی کار است. کار همان اعمال تلاش و کاربرد دانایی و مهارتها برای کسب یک منظور و هدف است - ارمسترانگ، :1388 . - 390 همچنین کار به استخدامی اطلاق می شود که به آن مزد پرداخت می شود و به نقش ها و وظایفی گفته می شود که یک فرد در زمان انجام کار عهدار ان است. واژه دیگر زندگی است که به نقش ها و مسئولیتهایی اطلاق میشود که افراد در خانه و جامعه ان را بر عهده میگیرند و مزدی به آن تعلق نمیگیرد - عطایی، . - 15
بارنتز تعادل را اینگونه تعریف می کند: به طور ایده ال کارکنان قادرند شرایطی را ایجاد کنند که در آن به همه تعهدات و نیازهای مختلف خود برسند و ی در این تعریف نقطه پایانی را برای تعادل بیان می کند. به نظر استب تعادل در افراد مختلف متغیر است و به انچه که در هر مرحله از زندگی خود اهمیت می دهند بستگی دارد - اکروج، - 3 :2008 گست - 2002 - نیز تعادل را رضایت و عملکرد خوب در خانه و محل کار با حداقل تعارض نقش تعریف می کند. گرچه تعادل بین کار و زندگی ابتدا به معنی صرف زمان برابر برای نقش های کاری و غیرکاری محسوب می شد اما مطالعات جدید سه جنبه تعادل کار و زندگی را به شرح ذیل شناسایی کرده اند: -1 تعادل زمانی ؛ -2 تعادل رضایتمندی و -3 تعادل در پرداختن به دو حوزه - گرینهاس، کالینز و شاو، . - 2003
2. مبانی نظری تعادل کار و زندگی
مطالعات پیرامون تعادل کار و زندگی در طول سالهای 1960 اغاز شده و بیشتر ناشی از این عامل بوده است که تعارض کار و خانواده منبع مهمی برای تنش کارکنان تلقی گشته است و تحقیات اخیر از تعادل کار و خانواده منبع مهمی برای تنش کارکنان تلقی گشته است و تحقیقات اخیر از تعادل کار و خانواده به عنوان عاملی مهم در رضایت و عملکرد خوب کارکنان و مدیران در هر دوی کار و خانواده نام برده و انرا عاملی دانسته اند که موجب کاهش تعارض نقش افراد می شود. امروزه مفهوم تعادل کار و خانواده گسترده شده و هر دو جنبه مثبت و منفی مشارکت در نقش های مربوط به کار و غیرکار را در برمی گیرد. همچنین در سازمانها از تعادل کار و خانواده اغلب برای کارکنان و مدیرانی استفاده می شودکه والدین مناسبی نبوده و مسئولیتهای مربوط به کار و خانه را بدرستی انجام نمی دهند و یا از طرفی مسئولیتهای شغلی و غیرشغلی نظیر ورزش ومطالعه و سفر را به طور مناسبی انجام می دهند - شهبازمرادی، . - 31 :1393
تعادل کار و خانواده در طی سالهای 1990 بیشتر مورد توجه محققین قرار گرفت. با این حال در تعاریف تعادل کار و زندگی مشکلاتی وجود دارد و اغلب این مشکلات ناشی از مفروضات هنجاری است که پیرامون مسئله وجود یا عدم وجود تعادل در مسئولیت های شغلی و غیرشغلی وجود دارد. از طرفی مفروضات مربوط به جنسیت کارکنان نیز به آن مشکلات دامن زده اند. واژه تعادل کار و خانواده شامل مدیریت زمان، تعارض درون نقشی - ازدیاد نقش و ابهام نقش - و مراقبت و توجه به وابسته گان بوده و هر یک از این سه جنبه دربردارند نقش های خانوادگی و نقش های کاری خواهند بود. بنابراین هر فردی تعادل کار و زندگی را از سه حوزه تفسیر نموده که عبارتند از جنسیت و نقش های مربوط به خانه داری، ویژگی های محل کار و شرایط کاری و سیاستها و برنامه های رفاهی که می توانند ساعت کاری را نیز شامل گردند - گریگوری، میلنر و وایدبانک، . - 532- 531 :2013
3. جایگاه تعادل کار و زندگی
در طول دهه های اخیر تغییرات ترکیب نیروی کار باعث شده است تا نقش های خانوادگی و کاری در هم ترکیب شوند و در نتیجه کارکنان و خانواده هایشان تنش بییشتری را میان کار و خانواده خود احساس نمایند. این تعارض کار و خانواده دو سویه بوده و در یک جهت تعارض می تواند با ورود نقش های کاری درون نقش های خانوادگی تعریف شده و تعارض کار به خانواده با ورود کار در خانواده نامیده شود و در جهت دیگر نقش های خانوادگی می توانند داخل نقش های کاری شده و تعارض خانواده به کار یا ورود خانواده در کار نامیده شود.
هنگامی که اقتضائات کاری، تعهد و شیفتگی به کار باعث کاهش زمان و انرژی جهت انجام مسئولیت های خانوادگی می گردد. سطح بالایی از تعارض کار به خانواده به وجود خواهد آمد و منجر به تنش و افزایش فشار کاری خواهد شد و به همین ترتیب هنگامی که اقتضائات خانوادگی منجر به کاهش زمان و انرژی لازم برای کار شود، فرد مجبوربه کاهش مسئولیتهای شغلی شده و تعارض خانواده به کار رخ خواهد داد و باعث تنش و احساس فشار زیاد از سوی خانواده خواهد شد - متسچ و همکاران، . - 115- 114 :2009
در یک طرف توازن و تعادل میان وظایف و مسئولیت ههای کاری و خانوادگی باعث افزایش رضایت شغلی و تعهد سازمانی و نیز بهبود بهره وری می شود اما در طرف دیگر آمیخته شدن مسئولیت ها و وظایف کاری و غیرکاری و عدم تعادل میان این دو پیامدهای منفی به همراه دارد، از دیدگاه شغلی کارکنانمعمولاً - - سطح بالایی از تعارض بین کار و زندگی و بالعکس را نشان می دهند که این باعث به وجود امدن سطح پایین رضایت شغلی و تعهد سازمانی میشود - بیورگاد و هنری، . - 11 :2009
وجود نیروهای انسانی و متعهد به سازمان ضمن کاهش غیبت و تاخیر و جابجایی باعث افزایش چشمگیر عملکرد سازمان، بهبود بهره وری، نشاط روحی کارکنان و تجلی بهتر اهداف متعالی سازمان و نیز دستیابی به اهداف فردی خواهد شد. از طرف دیگر عدم احساس تعهد و یا تعهد پایین نتایج منفی جدی برای سازمان دربردارد که از مصادیق آن می توان به ترک خدمت، غیبت زیاد، بی میلی به ماندن در سازمان، کاهش اعتماد مشتریان و کاهش بهره وری اشاره کرد - عابدی، . - 29 :1390 بسیاری از فعالیتهای منابع انسانی حامی کارکنان است. به عنوان مثال بخش منابع انسانی به دنبال کسب اطمینان از رعایت قوانین استخدامی و ایمنی توسط سازمان است. بسیاری از قوانین به این دلیل طراحی شده اند که سازمان را به رعایت انصاف و عدالت در باره کارکنان وادار سازند. طرای موثر کارها و وظایف از جمله روش هایی است ک
