بخشی از مقاله
چکیده
هدف این پژوهش بررسی دیدگاه های استاد شهید مطهری در زمینه تعلیم و تربیت اسلامی است. در این پژوهش توصیفی - تحلیلی اطلاعات به روش کتابخانه ای جمع آوری شده است.یافته های ما حاکی از آن است که شهید مطهری تعلیم و تربیت را پرورش استعدادهای درونی در جهت شکوفا سازی آنها می دانند، لذا از منظر ایشان هدف غایی تعلیم و تربیت پرورش انسان مقرب الهی است .شهید مطهری عمل را تکیه گاه تعلیم و تربیت اسلامی می داند و معتقداست بدون عمل هیچ هدفی محقق نخواهد شد . لذا معتقدند که انسان نیاز به یک روش تربیتی واخلاقی دارد.
مقدمه
ویژگی های تربیتی اسلام در قرآن کریم نشانگر اهمیت و ارزش فوق العاده ی است که خداوند متعال برای تعلیم وتربیت انسان ها قائل است.در قران کریم بیش از هزار مرتبه خدای خالق با عنوان »رب« و صدها مرتبه با و صف »عالم« و »علیم« ذکر شده ا ست.برهمین ا ساس ،تبیین مبانی ،اهداف،ا صول و روش های تعلیم وتربیت اسلامی با استفاده از منابع اسلامی ضروری است.هرکسی توانایی استخراج مسائل اساسی جهان بینی را از منابع دینی ندارد و نمی تواند نظام تربیتی و فلسفی پدید آورد.بنابرابن نیاز به متفکران مسلمانی که این اصول را از منابع دینی استخراج کنند احساس می شود. . متفکر شهید، علامه مطهری به عنوان اندیشمندی اسلامی در خصوص اصول تعلیم و تربیت اسلامی، مسائلی رامطرح کرده است که بررسی و ارائه آنها می تواند فضای فکری مشخصی را در تربیت اسلامی به وجود آورد.
مواد و روش تحقیق:
این پژوهش به شیوه تحلیلی - توصیفی براساس اطلاعات جمع آوری شده به واسطه روش کتابخانه ای صورت گرفته است. جامعه آماری نیز مجموعه کتاب ها و آثار شهید مطهری و قرآن کریم می باشد.
مفهوم تعلیم و تربیت
تعریف تربیت: عبارت است از فراهم کردن زمینه ها و عوامل برای شکوفا کردن و به فعلیت رساندن استعداد های باالقوه انسان و حرکت تکاملی او به سوی هدف مطلوب ،منطبق بر اصولی معین و برنامه ای منظم و سنجیده. تعلیم:اتخاذ تدابیر برای انتقال دانش ها،ارزش ها،مهارت ها و باور هایی که درستی و کارایی آن ها ضمن تجارب گذشته آدمیان به اثبات رسیده است. - - 9شهید مطهری اسلام را دینی همه جانبه می داند که قرار است برای همه انسان ها باشد ؛تعلیم و تربیت را نیز بعنوان قسمتی از این مکتب اسلامی قابل بررسی گسترده می داند و برای آن اهمیت زیادی قائل است. وی معتقد است درمکتب اسلامی قطعا برنامه ی آموزشی مناسب و مشخصی هست:
…هر مکتب که دارای هدف های مشخص است و مقرارت همه جانبه دارد و به اصطلاح سیستم حقوقی ،سیستم اقتصاد ی و سیستم سیاسی دارد نمی تواند یک سیستم خاص آموزشی نداشته باشد. - 8 - « از دیدگاه علامه مطهری تربیت عبارت است از :پرورش دادن ،یعنی استعداد های درونی را که بالقوه شی موجود است به فعلیت در آوردن و پروردن. - - 9تعلیم و تربیت مطهر همان تعلیم و تربیت رئالیست اسلامی است که دارای ویژگی های زیر است:
.1رئالیسم اسلامی ،نظام تربیتی ویژه ی دارد.
.2مقولات فلسفه ی رئالیسم اسلامی بر جنبه های مختلف تعلیم و تربیت تاثیر دارد.
.3بین هستی شناسی رئالیسم وعلومی که در فرهنگ اسلامی به وجود آمده ارتباط اشکاری وجود دارد. - - 5 بنا براین تعلیم
æ تربیت اسلامی زیر بنایی حیات ،اساس فضلیت ،رشد حقیقت ،نور راه،فروغ جان و راهنمای انسان به سوی سعادت در همه ی شئون زندگی است. - - 1 مبانی تعلیم و تربیت اسلامی از دیدگاه دکتر مطهری مبانی تربیتی ،از هستی جهان وانسان ونیز از جایگاه و موقعیت شایسته ی آدمی در هستی ونیز از قوانین ،سنت ها،ضرورت هاو شرایطی بحث می کند که حیات انسان ونحوه ی در آن راتحت تاثیرقرار می دهد. - - 2قبلا ذکر کردیم که عقاید دکتر مطهری به عنوان یک دانشمند مسلمان از منبع وحی و قرآن ورئالیسم اسلامی نشات گرفته است و این مبانی شامل :هستی شناسی،انسان شناسی و معرفت شناسی اسلامی است.
هستی شناسی اسلامی:هستی شناسی ،بخشی از گزاره های توصیفی ،تبینی درباره ی خداوند و دیگر عناصرهستی است. - - 2استاد مطهری با تاکید براین که جهان بینی علاوه برزیر سازی فکری و فلسفی ،دیدگاه انسان به هستی و زندگی æ ارزش آن را مشخص می کند،قدرت اجرایی مکاتب را نیز وابسته به همین پایه ی مهم می داند.استاد مطهری برنگاه واقعی به جهان هستی تاکید ،و حتی در مقام استفاده از جهان بینی مذهبی نیز به بعد عقلانی و واقعی آن تاکید می کند؛نه صرفاتعبد مذهبی ومقدس نسبت به ان؛این رو جهان بینی اسلامی در عین اینکه جهان بینی مذهبی است،نوعی جهان بینی عقلانی -فلسفی است. - - 8 بنابراین این مقوله هستی شناسی-خداشناسی برتمامی جنبه های تعلیم وتربیت تاثیر دارد.اما تاثیر مستقیم آن ابتدا بر هدف وسپس بر محتوا می باشد. - - 5
انسان شناسی اسلامی:آن دسته از گزاره های توصیفی ،تبینی که مدلل درباره ی واقعیت وجود انسان است.که از آموزه های اسلامی یا معارف اصیل اسلامی در مقام توصیف ویژگی های عموم افراد بشر استخراج شده است. - - 2 شهید مطهری در مورد انسان قائل به نظریه فطرت است.براساس نظریه ی فطرت ،انسان دارای ویژگی های است که به موجب آن زندگی او در حال پیشرفت و تغییر وتحول است.واین ویژگی ها است که انسان را به مسیر پیشرفت و جلو پیش می برد. - - 8 در رابطه با انسان شناسی است که دکتر مطهری مبحث انسان کامل را مطرح می کنند.
معرفت شناسی :هستی شناسی ،بخشی از گزاره های توصیفی و تبینی درباره شناخت آدمی و حدود و ثغورآن است؛پرسش هایی از قبیل امکان و ماهیت معرفت ،حدود شناخت،ارزش شناخت،انواع و ابزار شناخت اند و.. محور اصلی آن را تشکیل می دهد. - - 2و مطابق با این تعریف دکتر مطهری معرفت حقیقی را حقیقت ذهنی و مطابق با واقع می داند و دوشرط برای معرفت حقیقی ذکر می کند که بحث فلسفی است و از حوصله ی بحث خارج است.
اهداف تعلیم و تربیت اسلامی از دیدگاه شهید مطهری
هدف در تعلیم و تربیت به معنی وضع نهایی و مطلوبی است که بطور آگاهانه ،سودمند تشخیص داده شده است و برای تحقق آن ،فعالیت های مناسب تربیتی انجام می گیرد.اهداف تعلیم و تربیت اسلامی در قرآن کریم بدین ترتیب اشاره شده است:.1عبادت و پرستش خدا .2 تقوا .3تفکر و تعقل .4تزکیه وتهذیب اخلاق .5پرورش روح عدالت خواهی و اقامه ی قسط .6فراگیری علم و دانش .7برادری و همکاری و تعاون .8 خودشناسی .9توجه به دین و دنیا باهم هدف غایی و نهایی از دیدگاه همه ی اندیشمندان مسلمان تقرب به خدا است.ونظام تربیتی باید در راستای رسیدن به این هدف باشد و برای رسیدن به هدف غایی باید به سایر اهداف نیز نگاه کرد زیرا این اهداف در ارتباط با هدف غایی هستند.
اصول تعلیم و تربیت اسلامی از دیدگاه شهید مطهری
بر مبنای دیدگاه شهید مطهری 13 اصل را برای تعلیم وتربیت اسلامی ذکر می کنیم:
.1اصل هماهنگی با فطرت.2اعتدال.3جامعیت.4نیازآفرینی.5توازن.6هدایت خواهی .7حکمت جویی.8بهره گیری از اراده .9تلازم علم وعقل.10تناسب علم وعقل.11انسانیت دوستی.12تقابل عقل وجهل.13جذب و دفع برای درک ضرورت روش در فعالیت های انسانی لازم است به ضرورت وجود دین در زندگی انسان توجه شود؛زیرا دین عبارت است از راهی که انسان در زندگی دنیوی خود،چاره ای جز پیمودن آن ندارد و انسان،در هیچ موقعیتی ،از ان بی نیاز نیست. - - 7
روش های تعلیم و تربیت اسلامی از دیدگاه شهید مطهری
.1تعقل: در این روش،معلم قوای ذهنی دانش آموزان را به فعالیت برمی انگیزد و فعالیت های ذهنی آنان را در جهت یافتن راه حل مناسب مسائل وکشف مجهولات تنظیم وهدایت می کند.
.2استفهام:از طریق طرح سوالات انسان را به تدبیر و تامل وا می سازد و او را به فهم عمیق تر موضوع راهنمایی می کند.در اندیشه ی شهید مطهری نیز به تبع اندیشه ی اسلامی،از این روش به عنوان روش بسیار خوب تعلیم و تربیت یاد می شود. - - 9 .3تبشیر وانذار:یکی از شیوه های کاربردی همه پیامبران و ائمه معصومین - ع - برای هدایت و تعلیم وتربیت انسان ها »انذار و تبشیر« است.تبشیر مژده دادن است و از مقوله ی تشویق است.تشویق حس خودپسندی و حب ذات انسان را اقناع می کند و موجب قوت قلب و نشاط می شود. برعکس،نکوهش و ناسپاسی شخصیت انسان را تحقیر می نماید و موجب افسردگی و ملال می گردد.وجود تشویق و تنبیه برای پرورش انسان ها یک امر ضروری است.
.4محبت و ملاطفت: خدای سبحان ،پیامبر گرامی اش را به روش محبت آراست و آن حضرت ،با چنین روشی درتربیت مردم،توفیق یافت. - - 3 از دیدگاه شهید مطهری ، انسان به محبت کردن و مورد محبت قرار گرفتن نیاز دارد.اگر این نیاز آدمی تامین نشود، مشکلات روحی و اختلالات عاطفی و روانی متعددی برایش به وجود می آید و رابطه آن ها را با یکدیگر مختل می سازد.
تکریم : استاد مطهری معتقد بودند خداوند انسان را با عزت و کرامت آفرید و با این ویژگی او را بین همه موجودات عالم متمایز کرده است. به همین دلیل انسان حافظ و مراقب کرامت خود است و اگر فردی با حرف یا عمل ، حس کرامت او را مورد حمله قرار دهد در مقابل آن می ایستد و مخالفت می کند.
