بخشی از مقاله
چکیده
مطالعه حاضر با محوریت: »تعلیم و تربیت از نظر پیامبر اکرم - ص - «، با هدف آشنایی با تعلیم و تربیت وپیشینه آن از دیدگاه پیامبر - ص - ، انجام یافته است. این مقاله از نوع علمی-ترویجی - مروری - است. تعلیم و تربیت از گذشته های دور همواره مورد توجه ائمه اطهار و بزرگان بوده است.
مطابق آیات قرآن کریم و روایات پیشوایان دینی و ائمه معصومین - ع - ، نیکوترین و مناسب ترین الگو »پیامبر گرامی اسلام - ص - « است. به یقین، تبعیت از آن حضرت در حیطه تعلیم و تربیت می تواند انسان را برای دست یابی به حیاتطیّبه در رفتارهای فردی و اجتماعی ، دنیوی و سعادت اخروی یاری می سازد.در جهان کنونی، اخلاقیات و زندگی اخلاقی در اثر متزلزل شدن نظام های ارزشی و سست شدن مبانی مقدسات مورد تهدید قرار گرفته است،بر این اساس برای رسیدن به جایگاهی والا در دنیا و آخرت، بررسی آداب اخلاقی و تربیتی پیامبر اعظم - ص - و نظر ایشان در این باره ، لازم و ضروری است.
مقدمه
به گفته برخی از صاحب نظران، تعلیم و تربیت طی قرون متمادی تنها بر ملاحظات فلسفی و اخلاقی مبتنی بوده، امروزه نیز به رغم تسلط دانش بشر در زمینه های زیست شناسی، جامعه شناسی و روانشناسی بر تعلیم و تربیت، باز این نکته آشکارتر شده که علم و دستاورد های فنی آن نه تنها کافی نیست بلکه همچنان باید ملاحظات اخلاقی و فلسفی مهم اصلی را در تعلیم و تربیت بر عهده داشت باشد زیرا بررسی اهداف و غایات تربیت نه در صلاحیت علم و نه در حد تکنیک بلکه فقط در صلاحیت فلسفه و اخلاق است.
انسان به عنوان اشرف مخلوقات زمانی »انسانی شایسته« است که همواره دارای اخلاق و تربیت انسانی باشد، در غیر این صورت همچون موجود خطرناکی است که با بهره گیری از هوش سرشار انسانی، دنیای امن و آباد را نابود میسازد و به آتش میکشد و در جهت نیل به اهداف و منافع نامشروع مادی خویش، جنگ و فتنه به پا میکند، انسان های دیگر را بیرحمانه به استثمار می کشد، مسکن و پناهگاه انسان های مظلوم را غصب می کند و انسان های بیگناه را به خاک و خون میکشد.از ضروریات اخلاق انسانی، رفتار شایسته در جامعه و آداب صحیح معاشرت است.
در این زمینه، انبیاء و ائمه معصومین - علیهم السلام - ، سفارش و تأکید فراوانی کرده اند. با تأمل و نگرش در زندگانی پیامبر اکرم - ص - و اهل بیت اطهار - ع - ، می توان معیارهای افعال و اعمال اخلاقی را در جامعه اسلامی مشخص نمود.
از دیدگاه اسلام، انسان به عنوان موجودی اجتماعی و تربیتپذیر است که تعالی، رشد و شکوفایی اخلاقی وی در بستر جامعه صورت میگیرد. از اینرو توصیههای اخلاقی و تربیتی خاصی را برای ظهور استعدادها و تواناییهای انسان، ارائه کرده است.
به یقین می توان گفت که آموزههای تربیتی ائمه اطهار - ع - ، که تمام مراحل زندگی انسان، از هنگام تولد تا زمان مرگ را دربرمیگیرد، راهی روشن برای اصلاح جامعه و در جهت دستیابی به آرمان شهر اسلامی است.بر همین مبنا، هدف اساسی این مطالعه، بررسی و تبیین سیره تربیتی، فضائل اخلاقی و کرامات حضرت پیامبر اعظم - ص - است.
اصل مقاله
»تعلیم:« عبارت است از یاد دادن. ]در فرآیند[ تعلیم،متعلّم فقط فراگیرنده است و مغز او - هم چون - انباری است که یک سلسله معلومات در آن ریخته می شود، ولی در آموزش، ]این هدف[ کافی نیست. امروز هم این را نقص می شمارند که هدف آموزگار فقط این باشد که یک سلسله معلومات، اطلاعات و فرمول در مغزمتعلّم بریزد، آنجا انبار بکند و ذهن او مثل حوضی که مقداری آب در آن جمع شده است، بشود. هدفمعلّم باید بالاتر باشد - ؛ یعنی باید - نیروی فکریمتعلّم را پرورش و استقلال بدهد قوّه ابتکار او را زنده کند؛ یعنی در واقع، کار معلم، آتش گیره دادن است. فرق است، میان تنوری که شما بخواهید آتش از بیرون بیاورید و در آن بریزید تا این تنور را داغ کنید و تنوری که در آن، هیزم و چوب جمع است، شما آتش گیره از خارج می آورید. آن قدر زیر این چوب ها و هیزم ها آتش می دهید تا خود این ها کم کم مشتعل بشود و تنور با هیزم خودش مشتعل گردد.
تربیت فرایندی بسیار گسترده است و گستره آن به تمامی ابعاد، توانائی ها، قابلیت ها و به همه شئون وجودی آدمی گسترانده شده و تمامی زمینه های وجود آدمی را در بر می گیرد اما فرایند اخلاق یکی از حیطه ها و ساحت های تربیت به شمار می آید. از این رو می توان گفت تربیت اقسام فراوانی دارد و از آن جمله: تربیت بدنی، تربیت عقلانی، تربیت دینی، تربیت اخلاقی، تربیت جنسی، تربیت عاطفی، تربیت عاطفیف تربیت عرفانی، تربیت مدنی، تربیت اجتماعی و...
تربیت: موضوع ماهیت انسان و نگرش صاحب نظران و اندیشمندان یا مکاتب مختلف نسبت به این موضوع، موضعگیری های گوناگونی را در رابطه با تعریف، هدف یا ماهیت تربیت موجب شده است.
واژه تربیت، از ریشه یربّ«» است و از لحاظ لغوی به معنای، نشو و نما دادن، برکشیدن، زیاد کردن و مرغوب یا قیمتی ساختن آمده است
مطابق دیدگاه شهید مطهری، »تربیت به معنای پرورش دادن و به فعلیت درآوردن استعدادهای درونی که در شئی نهفته است، میباشد
تربیت در 4حیطه بررسی میشود:
الف - تربیت اخلاق معنوی
تربیت، دارای زمینه¬ها و ابعاد مختلفی، چون؛ معنوی، عاطفی، اجتماعی، فردی و... است. از مهمترین ابعاد تربیت؛ تربیت معنوی است که به عقیده اکثر اندیشمندان تربیتی، پرورش این بعد پایه و اساسی بر همه ابعاد دیگراست. این ویژگی جوهره اساسی رفتار و منش فرد دیندار را تشکیل می دهد و به عنوان مهمترین عامل در ایجاد تمایز تربیت دینی از دیگر حوزه های تربیتی مطرح می گردد.
محور اصلی در تربیت معنوی، »خدا« است و منظور از خدامحوری، جهت گیری همه اعمال و رفتارهای انسان در راستای ملاک ها و معیارهای الهی است. این نوع تربیت که شامل پرورش بعد معنوی انسان و فراهمنمودن زمینه ی ارتباط انسان با خداوند و در نهایت پرورش انسان برای رسیدن به قرب الهی است، بسیار مورد تاکید انبیا و ائمه اطهار - ع - بوده است و آن بزرگواران در تمام صحنههای زندگی بیشترین اهمیت را به پرورش بعد معنوی انسان میدادند.
