بخشی از مقاله
چکیده:
در سیره ائمه معصومین - ع - چند اصل زیربنایی وجود دارد که به اندیشه و تفکرات آنان قوام بخشیده و عامل توسعه علمی فرهنگی حکومت و جامعه اسلامی است .اصل تعلیم و تربیت دینی، یکی از این چند اصل است که در زمان ائمه اطهار - ع - مورد توجه قرار گرفته است .در این مقاله سعی بر آن است تا ضمن شناخت راهکارهای تعلیم و تربیت دینی در سیره ائمه اطهار - ع - ، به چگونگی استفاده ایشان از این راهکارها پرداخته شود. ائمه اطهار - ع - برای محقق ساختن تعلیم و تربیت دینی در جامعه اسلامی از راهبردهای متعددی استفاده نموده اند .با توجه به شرایط موجود در هر برهه زمانی، فرصت های پیش روی ائمه اطهار - ع - ، لزوما برای نشر معارف الهی یکسان نبوده است .ایشان برای نیل به این اهداف از شیوههای گوناگونی از جمله ارتباط چهره به چهره، تربیت شاگردان برجسته، املای مطالب علمی، مناظره و استدلال و ... استفاده می کردند .روش پژوهشی در این مقاله، اسنادی، توصیفی و کتابخانه ای است.
واژه های کلیدی : راهکارها ، سیره، تعلیم ، تربیت، ائمه اطهار - ع - ،تعلیم وتربیت اسلامی
مقدمه:
کارهایی که در زمینه تعلیم و تربیت در سیره ائمه - ع - صورت گرفته است به قرار زیر می باشد: " -1تعلیم و تربیت در سیره ائمه اطهار - ع - نوشته محمد جواد یاوری :در این مقاله به بحث تعلیم و تربیت درسیره ائمه معصومین - ع - به طور کلی پرداخته شدهاست. " -2تربیت در سیره امام باقر - ع - نوشته خلیل منصوری :در این مقاله نویسنده تنها به بحث پیرامون تربیت فرزندان با توجه به آموزه های امام باقر - ع - پرداخته است. -3 "سیره تربیتی امام باقر - ع - نوشته حجت االله یزدانی ":نویسنده تنها شیوه تربیت کودکان و نقش والدین را با توجه به آموزه- های امام باقر - ع - مورد بحث قرار دادهاست. -4مقاله"آموزه های تربیتی از منظر امام صادق - ع - نوشته اسماعیل نساجی زواره : در این مقاله تنها آموزه های تربیتی امام صادق - ع - مد نظر نویسنده بوده است. -5مقاله" هدایت و تبلیغ در گفتار و رفتار امام صادق - ع - نوشته محمد عابدی نیز تنها به روشهای تبلیغی امام صادق - ع - پرداخته است.
در خصوص راهکارهای تعلیم و تربیت اسلامی در سیره ائمه اطهار - علیهم السلام - تا کنون کار مستقلی انجام نشده است .با توجه به اینکه یک اصل اساسی در سیره و رفتار دینی، سیاسی و اجتماعی امامان شیعه علیهم السلام، توجه آنها به تعلیم و تربیت دینی مردم است، لذا هدف ما از پرداختن به این موضوع، آشنایی با راهکارهای تعلیم و تربیت دینی از دیدگاه این بزرگواران می باشد و در خلال بحث گریزی به چگونگی استفاده ائمه - ع - از این راهکارها خواهیم داشت تا بتوان از این سیره، الگوی مناسبی برای بالا بردن سطح تربیت دینی و دانش جامعه کنونی گرفت.
بازشناسی مفاهیم مورد بحث
-1تعلیم
:تعلیم از ریشه علم و مصدر باب تفعیل است .اهل لغت علم را چنین تعریف کرده اند :علم یعنی ادراک حقیقت چیزی - راغب اصفهانی، : 1412 ص 580 - ، دانستن، دانش، اظهار و روشن کردن - قرشی، : 1412 ص 22 و - 23 ،و نقیض جهل - فراهیدی، :1410ص . - 152 تعلیم در لغت، به معنای یاد دادن، و در اصطلاح، به معنای ایصال و انتقال معلومات به اذهان شاگردان است .راغب اصفهانی تعلیم را چنین تعریف می کند :تعلیم ناشی از تکرار است، به گونه ای که از آن اثری در ذهنمتعلمّ به وجود آید. با توجه به این تعاریف، در مجموع میتوان اینگونه استنباط کرد :تعلیم به معنای انتقال دانایی به دیگران و فراهم نمودن زمینه رشد و شکوفایی انسان است که به طرق گوناگون محقق می شود.
-2تربیت :
تربیت مصدر باب تفعیل از ماده ربو و یا ربی است .تربیه به معنای تربیت و تهذیب و پرورش فکری و اخلاقی است .علم التربیه به معنای آموزش و پرورش است - .بهمنیار، :1410 ص . - 419 البته ریشه تربیه را از واژه ربو به معنای زیادت نیز می دانند .ربا الشی ء :أی زاد و نما؛ یعنی افزایش یافت و رشد کرد - ابن منظور، : 1414 ص . - 126 راغب اصفهانی نیز می نویسد: - .تربیت یعنی ایجاد شی ء به تدریج از حالتی به حالت دیگر تا به حد تمام برسد - راغب اصفهانی ، 1412 ص - 336
از مجموع معانی گفته شده برای کلمه تربیت چنین به نظر میرسد که در بحث تربیت انسان، مفهوم تربیت بر پرورش استعدادهای درونی انسان و فراهم ساختن زمینه رشد استعدادهای آدمی دلالت می کند .به عبارت دیگر، در تربیت، عنایت و اهتمام به پیشبرد تمایلات فطری و استعدادهای متنوع متربی لحاظ شده و تربیت نیز در صورتی ثمربخش است که با عمل و کوشش متربی همراه باشد .از مجموع توضیحاتی که درباره واژه های تعلیم و تربیت گفته شد می توان چنین نتیجه گرفت که این دو واژه به معنای آموزش و پرورش توانایی های انسان هاست؛ یعنی زمینه ای فراهم شود که استعدادهای انسان به تدریج شکوفا شوند - شهیدی، : 1378 ص. - 46
جایگاه تعلیم و تربیت دینی در سیره پیامبر اکرم - ص -
از منظر قرآن مهم ترین اهداف ارسال انبیای الهی، هدایت انسان ها به سوی سعادت و قربالی االلهّ با ارائه طریق و رفع موانع آن است. - بقره - 151/ چنان که قرآن درباره هدف رسالت پیامبر اکرم - ص - می فرماید:» او کسی است که رسولش را همراه با هدایت و دین حق فرستاد تا آن را بر همه آیین ها غالب گرداند.« - توبه - 32/ آیه به صراحت اعلام می کند که بعثت و ارسال حضرت محم د - ص - ، بدین دلیل است که دین او، یعنی اسلام، دین جهانی باشد و به عبارت دیگر، همه ادیان و آیین های قبلی را به دین اسلام دعوت کند .او برای دعوت مردم و نیز تعلیم و تربیت آنها در مسیر تعالیم الهی، با دو شیوه کلی - تبشیر و انذار - کار خود را آغاز می کند؛ زیرا وی به عنوان حاکم اسلامی، وظیفه دارد تا به نو مسلمانان آداب اسلامی را یاد دهد و در این راه از هیچ تلاشی فروگذاری نکند .
اهداف پیامبر - ص - از تعلیم و تربیت دینی مردم، نجات جامعه اسلامی، تربیت انسان و روشن نمودن دید آنها به دنیا و جهان آخرت است .این هدف عظیم در تعلیم و تربیت دینی مردم با پرورش افراد برجسته ای همانند یاسر و سمیه نمود پیدا کرد که برای دفاع ازحقاّنیت آنچه پیامبر آورده بود، جان خود را تقدیم اسلام کردند .بنابر گزارش های تاریخی، از راهکارهای پیامبر برای هدایت و تربیت مسلمانان، علاوه بر اقدام شخصی در مقاطع و مکان های گوناگون، ارسال برخی از مسلمانان به دیگر مناطق، برای جامه عمل پوشاندن به این امرمهم بود .طبری در گزارشی، این تلاش پیامبر را چنین نقل می کندعبداللّه: بن ابی بکر گوید :وقتی فرستادگان" بنی الحارث بن کعب "رفتند، پیامبر، عمرو بن حزم انصاری را سوی آنها فرستاد که فقه، دین وسنّت پیامبر و آداب مسلمانی را به آنها تعلیم دهد و زکات بگیرد. - طبری، 1375 ص - 1258
جایگاه تعلیم و تربیت دینی در سیره ائمه اطهار - ع -
