بخشی از مقاله
چکیده
دین اسلام کهن ترین، نافذترین و اثرگذارترین نهاد اجتماعی محسوب می گردد. پایه های تربیت دینی بر شانه های محبت به خالق بنا می شود. تربیت دینی به وسیله والدین متدین محقق می گردد.تربیت انسان های مهذب و هم جهت و هماهنگ با معیارهای اسلام یکی از اهداف و وظایف اساسی در نظام جمهوری اسلامی ایران محسوب می گردد.
در دین اسلام، والاترین هدف نظام تربیتی، نزدیکی جستن به خداوند متعال است. هیچ انسانی نیست که در پی سعادت و رستگاری خویش نباشد اما آنچه آدمی را به گمراهی و ضلالت کشانده است، عمل نکردن به دین است . تربیت دینی، ا فزودن چیزی از خارج به ذهن کودک نیست ، بلکه استخراج و شکوفایی سرمایه های درونی و کشف بن مایه های فطری او است.
دین می تواند تقویت کننده ی وجدان اخلاقی کودک و عامل بازدارنده و کنترل کننده محسوب شود. اگر تربیت دینی بر اساس اندیشه ی درست استوار گردد، موجب رشد و پیشرفت کودک می گردد. اسلام به مسائل جزئی تعلیم وتربیت توجه نموده و دارای تز ویژه ای می باشد. نتیجه تربیت دینی آن است که همه رنج های آدمی به وی خوش گردد و بلا رنگ نعمت گیرد.
مقدمه
تمام جوانانی که پیمان مقدس زناشویی را امضا می نمایند، از همان آغاز توجه دارند که دیر یا زود به عنوان پرافتخار مادری یا پدری سرافراز می گردند. در حقیقت، در عمق عشق به همسر ، عشق به فرزند نهفته است و دو انسانی که برای تشکیل خانواده ، یکدیگر را جذب می نمایند موجود سومی می جویند که مظهر آمیزش جسم و روح آنان می باشد به طوری که پیامبر اکرم - ص - می فرماید: هر درختی میوه ای دارد، میوه ی دل فرزند است. وآن چنان به آنان یگانگی و هماهنگی می بخشد که به شادی اش هر دو شاد و به اندوهش هردو اندوهگینند و به طراوتش نشاط می یابند و به رنگ پریده اش هردو افسرده می گردند. والدین در باطنشان خواهان این هستند که برای فرزندان خود بهترین پدر ومادر باشند و در راه تربیت و ساختن انسانی نمونه و ایده آل هر چه بیشتر توفیق یابند
غایت تربیت دینی، فلاح و رستگاری می باشد. هیچ انسانی نیست که در پی سعادت و رستگاری خویش نباشد اما آنچه آدمی را به گمراهی و ضلالت کشانده است، عمل نکردن به دین است. تربیت دینی، افزودن چیزی از خارج به ذهن کودک نیست ، بلکه استخراج و شکوفایی سرمایه های درونی و کشف بن مایه های فطری او برای بسط و توسعه ی آن ها در تعامل با محرک ها و عوامل بیرونی می باشد. برای درک بهتر مفاهیم دینی و آثار الهی در جهان هستی چهار راهبرد اساسی یعنی »مشاهده درست« ،»تفکر خلاق«، »تمثیل های زیبا« و »ایمان قلبی« کودک دخالت دارند که اگر این راهبردها با روش های درست همراه شوند، تربیت دینی پایدار می گردد
تربیت دینی کنترلی برای اخلاق، ضابطه ای برای حیات فردی و اجتماعی و رشد معنویت قلمداد می گردد. دین می تواند تقویت کننده ی وجدان اخلاقی کودک و عامل بازدارنده و کنترل کننده محسوب شود. اگر تربیت دینی بر اساس اندیشه ی درست استوار گردد، موجب رشد و پیشرفت کودک می گردد. اهمیت تربیت فرزندان و داشتن فرزند صالح تا بدان حد است که پیامبر اکرم - ص - و امامان معصوم - ع - برای داشتن فرزند خوب ،دعا می نمودند و از شر فرزند ناصالح به خدا پناه می بردند
در فرآیند تربیت دینی آن چه به کلمات معنا، و به واژگان روح و به الفاظ جان می دهد نیت گوینده از یک سو و انگیزه دانستن و اشتیاق به معرفت وکشف وشهود شنونده از سوی دیگر است
بنابراین، اسلام به مسائل جزئی تعلیم وتربیت توجه نموده و دارای تز ویژه ای می باشد. از دیدگاه اسلام، تعلیم وتربیت کودک، قدم به قدم صورت می پذیرد و اگر چه معلم و مدرسه و امکانات دیگر به کمک خانواده ها می شتابند اما اولین قدم را خانواده ها بر می دارند و تا آخرین قدم نیز به همراه کودکان و نوجوانان خواهند بود، به طوری که قرآن کریم نیز در این زمینه مسئولیت والدین در تربیت عبادی که یکی از مهم ترین ابعاد تربیت دینی فرزندان محسوب می شود، خطاب به خانواده ها می فرماید:»وامر اهلک بالصلاه واصطبر علیها« - طه. - 132/ خانواده خود را به نماز دستور بده و پافشاری کن. در آیه دیگر نیز می فرماید:» یا ایها الذین امنوا قوا انفسکم و اهلیکم نارا و قودها الناس و الحجاره« - تحریم. - 6/ای کسانی که ایمان آوردید خویشتن را و خانواده خود را از آتشی نگاهداری کنید که آتش انگیز آن مردمان وسنگ ها هستند
هماهنگی والدین در تربیت دینی فرزندان نقش مؤثری دارد. تا جایی که ناهماهنگی والدین شکست تربیتی فرزندان را به دنبال دارد. اصولا ناهماهنگی والدین، نه تنها زمینه ساز شکست برنامه های تربیتی است، بلکه برای کودک، سبب حیرت و سرگردانی هم می گردد. اگر این ناهماهنگی میان خانه و مدرسه ومیان این دو محیط و اجتماع و سایر عوامل مؤثر در تربیت باشد، چه خواهد شد؟
قرآن کریم، نمونه های بسیار آموزنده از پدران و مادران خود ساخته، به جامعه بشری معرفی می نماید. مردم مسلمان باید باعنایت به این نمونه ها و الگوها، به فکر خودسازی باشند تا بتوانند با عبور از نردبان تکامل، یعنی همسری، پدری و مادری، به هدف والای آفرینش دست یابند و در این صورت،آگاه باشند که بدون عبور از این پله ها آن قله ی بلند را نمی توانند فتح نمایند،یعنی راه صعود به آن قله ی بلند، از میان خانواده می گذرد، از فرزندی تا همسری و از همسری تا پدر یا مادر شدن. برای مثال می توان گفت لقمان حکیم، حضرت ابراهیم خلیل، حضرت نوح، حضرت زکریا و حضرت یعقوب و... از پدران نمونه ای هستند که در قرآن کریم از آنان نام برده شده است واز مادران نمونه ای که در قرآن به آنها اشاره شده است را می توان چنین نام برد: مادر مریم، مریم مادر عیسی، مادر موسی و مادر یحیی و مادران اسماعیل واسحاق.
تربیت
تربیت در لغت به معنای زیاد کردن، نمو دادن، پرورش دادن، وسیله رشد را فراهم نمودن و پاک گردانیدن مطرح شده است. مصدر باب تفعیل و از ماده ی «ربو« می باشد. در آیات زیر معنای تربیت به چشم می خورد:»وقل رب ارحمها کاربیانی صغیرا - «اسرا. - 24/
وبگو پروردگارا چنان که پدر و مادر مرا از کودکی به مهربانی بپرورند تو در حق آنها رحمت و مهربانی فرما. و در آیه دیگر می فرمایند: »قال الهم نربک فینا و لیدا و لبث فینا من عمرک سنین « - شعرا. - 18/ ای موسی آیا تو را در حالی که تازه متولد شده بودی نپروراندیم؟ و سال ها عمرت در نزد ما گذشت .
تعریف تربیت دینی
تربیت دینی عبارت است از مجموعه اعمال عمدی و هدفدار، به منظور آموزش گزاره های معتبر یک دین به افراد دیگر، به نحوی که آن افراد در عمل و نظر به آن آموزه ها متعهد و پایبند گردند - ملکی و همکاران ،. - 1390
شاخص های تربیت دینی
-معرفت وبصیرت :
یکی از محورهای بنیادی در امر تربیت دینی، توجه به شاخص معرفت و بصیرت است، معرفت و بصیرت به معنای نوعی آگاهی عمیق و گسترده تلقی می شود که ثمره آن ایجاد پیوند بین انسان و واقعیت مورد نظر است. به طوری که در قرآن کریم نیز به این شاخص پرداخته شده است
»: قد جا ءکم بصائر من ربکم فمن ابصر فلنفسه و من عمی فعلیها« - انعام. - 104/دلایل روشن از طرف پروردگارتان برای شما آمد، پس کسی که بصیرت داشته باشد به سود خود اوست و کسی که از دیدن آن چشم بپوشد و کوردل باشد به زیان خودش می باشد.
»وإن تدعو هم إلی الهدی لایسمعوا وتراهم ینظرون إلیک و هم لا یبصرون« - اعراف. - 198/ و اگر آنها را به هدایت فراخوانید، سخنانتان را نمی شنوند و آنها را می بینی که به تو نگاه می کنند اما در حقیقت نمی بینند و بصیرت ندارند .
»و مایستوی الا عمی و البصیر والذین امنوا وعملوا الصالحات ولا المسی ء قلیلا ما تتذکرون« - غافر. - 58/ هرگز انسان کور دل و بی بصیرت با انسان با بصیرت و بینا یکسان نیستند . همچنین کسانی که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده اند با بدکاران یکسان نخواهند بود، اما کمتر متذکر می شوید .
»ولقد مکنا هم فیما إن مکنا کم فیه و جعلنا لهم سمعا وابصارا وأفئده فما اغنی عنهم سمعهم ولا ابصارهم ولا أفئدتهم من شیء إذکانوا یجحدون بآیات االله «... - احقاف. - 26/ ما به آنها - قوم عاد - قدرتی دادیم که به شما ندادیم وبرای آنها گوش و چشم و دل قرار دادیم اما نه گوش ها و چشم ها ونه عقل هایشان برای آنان هیچ سودی نداشت. چرا که آیات خدا را انکار می کردند.
امام کاظم - ع - در زمینه بصیرت می فرماید: در دین خدا تفقه وکاوش کنید، چرا که فقه و فهم دین ،کلید بصیرت و کامل کننده عبادت است. ودر جایی دیگر حضرت علی - ع - در این خصوص می فرماید: انسان بصیر کسی است که بشنود و بیندیشد، نگاه کند و ببیند و از عبرت ها بهره گیرد. آن حضرت در غررالحکم در زمینه بصیرت فرمود: از دست دادن بینایی آسان تر است تا از دست دادن بصیرت وبینش.
امام رضا - ع - نیز در این باره می فرماید: بدان که عمل دائم کم با یقین و بصیرت نزد خدا بهتر از عمل زیاد وسخت بدون یقین می باشد
از این رو، یکی از شاخص هایی که در امر تربیت دینی باید از سوی والدین و مربیان مورد عنایت واقع شود، ارتقای سطح معرفتی و بینشی خود و سپس اقدام به امر تربیت دینی متربیان، با توجه به این شاخص می باشد.
-تفکر وتعقل :
فکر،کوشش و پویش می باشد که به هنگام مواجهه ی انسان با مسائل، در وی جریان پیدا می کند و با عنایت به ویژگی تفکر در آدمی، باید این پویش بی وقفه ی اندیشه آدمی را هدایت نمود که این امر در واقع بیانگر شاخص تعقل می باشد
در واقع یکی از شاخص های اساسی تربیت دینی، عقلانیت است که لازمه هر دو مفهوم تربیت و تدین است. حتی می توان گفت این شاخص در عصر حاضر بیش از هر زمان دیگر باید مورد توجه قرار گیرد. زیرا در عصر ارتباطات، مبادله ی اطلاعات و نظرگاه های مختلف به آسانی صورت می گیرد وحاصل آن، می تواند بروز سوال ها وتردید های فراوان در حجیت و اعتبار دین باشد. در چنین شط عظیمی از سوال ها وتردیدها، دین ورزی و تربیت دینی، هنگامی دوام می آورد که موجودیتی موجه ومدلل داشته باشد نه آن که امری دلخواه و سلیقه ای تلقی گردد
در قرآن کریم نیز به آن اشاره شده است: »ومایعقلها إلا العالمون - «عنکبوت. - 43/ عقل به جز بر بستر علم نمی روید و برای عاقل بودن باید عالم بود.
