بخشی از مقاله
چکیده
مؤثرترین و ایمنترین روش کنترل بیماري پوسیدگی ریزوکتونیایی ریشه چغندرقند، به عنوان یکی از عوامل محدود کننده تولید در مناطق عمده چغندرقندکاري، استفاده از ارقام مقاوم میباشد. بنابراین این آزمایش در سال زراعی 1395 در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با شش تکرار با هدف تعین ارزش زراعی ارقام تجارتی چغندرقند و سرانجام شناسایی ارقام مقاوم و داراي پتانسیل بالاي عملکرد ریشه و قند انجام گرفت.
نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که بین ارقام مورد بررسی براي صفات عملکرد ریشه، عملکرد قند خالص و ناخالص اختلاف معنیداري در سطح احتمال یک درصد - p≤0/01 - وجود دارد، در حالیکه اختلاف معنیداري بین آنها بر اساس سایر صفات مورد مطالعه - تراکم بوته، سدیم، پتاسیم، ازت مضره، درصد قند خالص و ناخالص - مشاهده نشد. بر اساس نتایج حاصل از مقایسات میانگین، ارقام OKAPI و FD14B2011 با حداکثر عملکرد قند خالص - به ترتیب 11/54 و 11/39 تن در هکتار - و ناخالص - به ترتیب 14/68 و 14/33 تن در هکتار - ، به لحاظ عملکرد ریشه نیز اختلاف معنیداري با رقم 5K612 - با بیشترین عملکرد ریشه - نشان ندادند.
بنابراین میتوان آنها را به عنوان ارقام با پتانسیل بالاي عملکرد ریشه و قند جهت معرفی به کشاورزان در مناطق داراي آلودگی ریزوکتونیایی پیشنهاد نمود.
مقدمه
چغندرقند - Beta vulgaris L. - یکی از مهمترین گیاهان خانواده اسفناجیان میباشد که یکی از دو محصول تولید کننده قند بوده و افزایش تولید و بهرهوري این محصول در گرو شناخت بیماريهاي مختلف آن و بکارگیري روشهاي مدیریتی کارا در چهارچوب یک سیستم زراعی مناسب میباشد. میزان تولید چغندرقند در جهان حدود 270 میلیون تن با میانگین عملکرد 60/61 تن در هکتار برآورد شده است که این میزان در کشور برابر با 5/6 میلیون تن با میانگین عملکرد 53/3 تن در هکتار میباشد
پوسیدگی ریشه چغندرقند در ایران از بیماريهاي شایع و مهم محصول چغندرقند به حساب میآید و عوامل قارچی مختلفی در این بیماري دخالت دارند. در بین آنها بیمارگر ریزوکتونیا از فراوانی و اهمیت بیشتري برخوردار است.
همچنین در بین بیماريهاي ناشی از بیمارگر ریزوکتونیا، پوسیدگیهاي ریشه مشتمل بر پوسیدگی ریشه و طوقه، پوسیدگی شانکر خشک ریشه و پوسیدگی بنفش ریشه میباشند که توسط گونههاي مختلف ریزوکتونیا ایجاد میشوند، اهمیت خاصی دارند
پوسیدگی ریزوکتونیائی در غالب مناطق چغندرکاري ایران مشاهده شده و از در بسیاري از نمونههاي پوسیده ریشه جمعآوري شده طی سالهاي مختلف این بیمارگر جدا شده است و در بسیاري از مناطق کشور از جمله استان آذربایجان غربی گزارش شده است.
خسارت این بیماري در ایران گاهی به حدي است که برخی از زارعین تمایلی به کشت چغندرقند ندارند و یکی از دلایل کاهش سطح زیر کشت آن در کشور، احتمالاً به همین علت است . - 5 - کنترل بیمارگرهاي ایجاد شده توسط بیمارگرهاي خاکزاد نسبت به بیمارگرهاي برگی مشکلتر بوده و ردیابی آنها قبل از خسارت مشکل است. بیماريهاي خاکزاد به دلیل پیچیدگی محیط خاك و عدم کارایی روشهاي متداول کنترل شیمیایی، بسیار مشکل است.
بنابراین استفاده از ارقام مقاوم یا متحمل همراه با سایر تدابیر زراعی یک مدیریت بسیار مؤثر جهت کنترل بیماريهاي ناشی از ریزوکتونیا را فراهم میکند
اگرچه اصلاحگران موفق به ایجاد ارقام مقاوم به بیماريهاي قارچی مختلف شدهاند، اما آنها دایماً با نژادهاي جدید بیمارگرهاي قارچی مواجهند که مشکلات جدیدي را ایجاد مینمایند. لذا مقاومتها معمولاً زایل شده و این امر استمرار در ارزیابی ژرمپلاسم و تهیه ارقام جدید را ضروري میسازد.
با توجه به توضیحات ارایه شده و همچنین اهمیت اقتصادي چغندرقند و پتانسیل بالاي بیماريزایی و ایجاد خسارت بیماري ریزوکتونیا، این پژوهش با هدف تعین ارزش زراعی ارقام تجارتی چغندرقند در مناطق آلوده به پوسیدگی ریزوکتونیائی و نهایتاً معرفی ارقام مقاوم و متحمل به کشاورزان در مناطق داراي این بیماري انجام گرفت.
مواد و روشها
این آزمایش در سال زراعی 1395 در مزرعه ایستگاه تحقیقات کشاورزي و منابع طبیعی میاندوآب انجام گردید. خاك محل آزمایش داراي بافت سیلتی لومی و pH آن حدود 7/3 میباشد. متوسط دراز مدت سالانه بارندگی، دما و رطوبت نسبی در این ایستگاه به ترتیب 275 میلیمتر، 10/5 درجه سانتیگراد و 61/4 درصد است. آزمایش با 16 ژنوتیپ در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی در شش تکرار اجرا گردید. هر کرت آزمایشی شامل یک ردیف به طول 8 متر و به فواصل ردیف 60 سانتیمتر و در عمق 3 تا 4 سانتیمتري در اول اردیبهشت ماه 1395 کاشته شد. پس از استقرار بوتهها، در مرحله 4 تا 8 برگی، بوتهها به فاصله 17 سانتی متر از یکدیگر تنک شدند. مقدار 125 کیلوگرم نیتروژن به صورت سرك مصرف و بلافاصله آبیاري سبک انجام گرفت.
مبارزه با علفهاي هرز، آفات و بیماريها در حد نیاز گیاه انجام شد. در نهایت محصول هر کرت آزمایشی به طور جداگانه برداشت، شمارش و توزین و از هر کرت یک نمونه 30 کیلوگرمی انتخاب و جهت شستشو و خمیرگیري به آزمایش ارسال و از هر تیمار حدود 150 گرم خمیر تهیه، در کاسه مخصوص ریخته و تا زمان ارسال به آزمایشگاه تکنولوژي قند مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه بذر چغندرقند جهت اندازهگیري صفات کیفی در فریزر -13 - درجه سانتیگراد - نگهداري شد.
در نهایت صفات عملکرد ریشه - تن در هکتار - ، میزان قند خالص و ناخالص - درصد - ، عملکرد قند خالص - تن در هکتار - ، تعداد علف هرز، وزن خشک علف هرز - گرم در متر مربع - ، ریب استحصال - درصد - ، قند در ملاس - درصد - و ناخالصی شربت - میلی اکیوالان در صد گرم - شامل پتاسیم، سدیم و ازت مضره اندازهگیري و براي تجزیه و تحلیل آنها از نرمافزار آماري SAS استفاده گردید.
نتایج و بحث
این آزمایش به منظور تعین ارزش زراعی ارقام تجارتی چغندرقند تحت شرایط آلودگی به پوسیدگی ریزوکتونیایی ریشه انجام گرفت. نتایج حاصل از تجزیه واریانس - جدول - 1 نشان داد که اختلاف بین تیمارهاي - ارقام - مورد بررسی براي صفات عملکرد ریشه، عملکرد قند خالص و ناخالص در سطح احتمال یک درصد - p≤0/01 - معنیدار میباشد، در حالیکه اختلاف معنیداري بین آنها بر اساس سایر صفات مورد مطالعه - تعداد بوته، سدیم، پتاسیم، ازت مضره، درصد قند خالص و ناخالص - مشاهده نشد
وجود اختلاف معنیدار بین ارقام مورد مطالعه حاکی از تنوع بین آنها بر اساس صفات مذکور می نماید. همچنین بسیاري از محققین نیز تأثیر معنیدار رقم بر صفات مختلف کمّی و کیفی چغندرقند را گزارش کردهاند
جدول -1 نتایج حاصل از تجزیه واریانس صفات مورد ارزیابی
نتایج حاصل از مقایسات میانگین بر اساس روش حداقل دامنه معنیدار - دانکن - براي صفت عملکرد ریشه - تن در هکتار - با میانگین کل 65/87 تن در هکتار نشان داد که بیشترین عملکرد ریشه مربوط به رقم 88/10 - 5K612 تن در هکتار - و کمترین آن مربوط به رقم 40/87 - Premier تن در هکتار - بود
این در حالیست که کمترین مقدار صفات عملکرد قند ناخالص 7/06 - تن در هکتار - و عملکرد قند خالص 5/41 - تن در هکتار - نیز مربوط به رقم Premier و بیشترین این صفات مربوط به ارقام FD14B2011 و OKAPI - به ترتیب 7/46 و 5/92 تن در هکتار - میباشد
جدول -2 نتایج مقایسات میانگین صفات براي ارقام مورد بررسی
نتایج حاصل از ارزیابی ارقام مورد بررسی بسیار امیدوار کننده بود و نشان از سطح مقاومت و تحمل برخی ارقام از جمله ارقام FD14B2011 و OKAPI در برابر بیماري ریزوکتونیا و همچنین پتانسیل تولید بالاي آنها در شرایط آلوده داشت.
همچنین از آنجایی که بیماريهاي خاکزاد روشهاي مدیریتی متفاوتی از سایر بیمارگزها را میطلبند، بهترین راه عملی و در دسترس کاهش خسارت این بیماري مخرب، استفاده از ارقام متحمل و مقاوم به جاي کنترل شیمیایی میباشد.
