بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مناسبترین روشهاي کنترل بیماري ریزومانیا - ریشهگنایی - که به عنوان مهمترین بیماري چغندرقند در ایران و برخی از مناطق جهان شناخته میشود، استفاده از ارقام مقاوم میباشد. این آزمایش در سال زراعی 1395 در مزرعه ایستگاه تحقیقات کشاورزي و منابع طبیعی میاندوآب در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با شش تکرار انجام گرفت.
نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که بین ارقام مورد بررسی براي صفات عملکرد ریشه، عملکرد قند خالص و ناخالص و تعداد بوته - ریشه - اختلاف معنیداري در سطح احتمال یک درصد - p≤0/01 - وجود دارد، در حالیکه اختلاف معنیداري بین آنها بر اساس سایر صفات مورد مطالعه - سدیم، پتاسیم، ازت مضره، درصد قند ناخالص و درصد قند خالص - مشاهده نشد.
نتایج حاصل از مقایسات میانگین بر اساس روش دانکن براي صفت عملکرد ریشه - تن در هکتار - با میانگین کل 68/73 تن در هکتار نشان داد که بیشترین عملکرد ریشه مربوط به رقم 95/63 - OKAPI تن در هکتار - و کمترین آن مربوط به رقم شریف 44/05 - تن در هکتار - بود. بر اساس نتایج بدست آمده در نهایت میتوان با انتخاب ارقام مناسب - با در نظر گرفتن همزمان صفات عملکرد ریشه و درصد و عملکرد قند - و معرفی آنها به کشاورزان حوزه کارخانجات با آلودگی ریزومانیا، زمینه تولید حداکثري را در چنین مناطقی فراهم آورد.
مقدمه
یکی از مهمترین بیماريهایی که گیاه چغندرقند را تهدید میکند، ریزومانیا میباشد که زراعت این گیاه را مختل نموده است و به عنوان یکی از مخربترین بیماريهاي چغندرقند، میتواند از 30-70 درصد محصول این گیاه را از بین ببرد. ویروس عامل بیماري ریزومانیا به نام ویروس زردي نکروتیک رگبرگ چغندرقند 1 - BNYVV - توسط قارچی به نام Polymyxa beta keskin منتقل میشود
کاهش عملکرد و علایم ریزومانیا در رقمهاي حساس بستگی به حضور و تراکم قارچ ناقل ویروس دارد . اما خود قارچ نقشی در کاهش رشد ریشه چغندرقند ندارد. به منظور مقابله با ریزومانیا و مهار آن، تحقیقات گستردهاي در داخل و خارج کشور در زمینه بهنژادي و بهزراعی آن صورت گرفته است. اولین کوششها به منظور دستیابی به مقاومت علیه بیماري بر اساس علایم ایجاد شده در رگهها یا رژنوتیپ هایی بود که در زمین آلوده به ریزومانیا کشت میشدند و در زمان برداشت کمترین علایم و خسارت ناشی از بیماري را نشان میدادند
اولین منبع مقاوم به ریزومانیا در آمریکا پیدا شد. ژرمپلاسم مقاوم داراي یک ژن مقاوم به نام Rz1 بود که به ژن Holly شهرت یافت. با توجه به روند رو به گسترش بیماري ریزومانیا در کشور و تأثیر مخربی که این بیماري بر عملکرد چغندرقند دارد، تهیه و تولید رقمهاي مقاوم نسبت به این بیماري مورد توجه بهنژادگران قرار گرفت
اگرچه با استفاده از ژن Holly یک رقم تجارتی مقاوم به ریزومانیا در داخل کشور تهیه شده است، اما از آنجایی که مقاومت به این بیماري پایدار نیست، نیاز به تهیه رقمهاي متعدد با منابع متفاوت مقاومت بالا و یا مقاومت چندگانه به ریزومانیا و ریزوکتونیا است. براي تهیه چنین رقم هاي تجارتی، به پایه مادري و پدري مقاوم حامل ژنهاي مختلف و یا رگههاي والدینی که هرکدام به یک یا دو بیماري فوق الذکر مقاوم باشند، نیاز است
به همین دلیل در سالهاي اخیر استفاده از این ارقام روند رو به رشدي در کشور داشته است. ولی با توجه به سطح کشت وسیع ارقام مقاوم و خطر تغییرات ژنتیکی در ویروس عامل بیماري، لزوم بررسی تیپهاي BNYVV در مناطق مختلف ضروري به نظر میرسد. اخیراً هر سه تیپ A، B و P از دو استان خراسان رضوي و شمالی گزارش شده و تیپ A تیپ غالب عنوان گردیده است - همچنین میتوان عدم کشت چغندرقند در مناطق آلوده حداقل تا 5 سال، عدم انتقال خاك و چغندرهاي آلوده به مزارع سالم، مدیریت صحیح آبیاري اوایل فصل زراعی - شش هفته اول - و عدم ماندابی و ... را از اقدامات اساسی در جهت کنترل و کاهش خسارت بیماري برشمرد.
مواد و روشها
این آزمایش در سال زراعی 1395 در مزرعه ایستگاه تحقیقات کشاورزي و منابع طبیعی میاندوآب انجام گردید. خاك محل آزمایش داراي بافت سیلتی لومی و pH آن حدود 7/3 میباشد. متوسط دراز مدت سالانه بارندگی، دما و رطوبت نسبی در این ایستگاه به ترتیب 275 میلیمتر، 10/5 درجه سانتیگراد و 61/4 درصد است. آزمایش با 16 ژنوتیپ در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی در 6 تکرار اجرا گردید. هر کرت آزمایشی شامل یک ردیف به طول 8 متر و به فواصل ردیف 60 سانتیمتر و در عمق 3 تا 4 سانتیمتري در اول اردیبهشت ماه 1395 کاشته شد. پس از استقرار بوتهها، در مرحله 4 تا 8 برگی، بوتهها به فاصله 17 سانتی متر از یکدیگر تنک شدند. مقدار 125 کیلوگرم نیتروژن به صورت سرك مصرف و بلافاصله آبیاري سبک انجام گرفت.
مبارزه با علفهاي هرز، آفات و بیماريها در حد نیاز گیاه انجام شد. در نهایت محصول هر کرت آزمایشی به طور جداگانه برداشت، شمارش و توزین و از هر کرت یک نمونه 30 کیلوگرمی انتخاب و جهت شستشو و خمیرگیري به آزمایش ارسال و از هر تیمار حدود 150 گرم خمیر تهیه، در کاسه مخصوص ریخته و در فریزر -13 - درجه سانتیگراد - نگهداري شد. صفات عملکرد ریشه - تن در هکتار - ، میزان قند خالص و ناخالص - درصد - ، عملکرد قند خالص - تن در هکتار - ، تعداد علف هرز، وزن خشک علف هرز - گرم در متر مربع - ، ریب استحصال - درصد - ، قند در ملاس - درصد - و ناخالصی شربت - میلی اکیوالان در صد گرم - شامل پتاسیم، سدیم و ازت مضره اندازهگیري و براي تجزیه و تحلیل آنها از نرمافزار آماري SAS استفاده گردید.
نتایج و بحث
نتایج حاصل از تجزیه واریانس - جدول - 1 نشان داد که بین تیمارهاي - ارقام - مورد بررسی براي صفات عملکرد ریشه،
عملکرد قند ناخالص، عملکرد قند خالص و تعداد بوته - ریشه - اختلاف معنیداري در سطح احتمال یک درصد وجود دارد، در حالیکه اختلاف معنیداري بین آنها بر اساس سایر صفات مورد مطالعه - سدیم، پتاسیم، ازت مضره، درصد قند ناخالص و درصد قند خالص - مشاهده نشد
وجود اختلاف معنیدار بین ارقام مورد مطالعه حاکی از تنوع بین آنها بر اساس صفات مذکور مینماید. همچنین بسیاري از محققین نیز تأثیر معنیدار رقم بر صفات مختلف کمّی و کیفی چغندرقند را گزارش کردهاند
جدول -1 نتایج حاصل از تجزیه واریانس صفات مورد ارزیابی
نتایج حاصل از مقایسات میانگین بر اساس روش حداقل دامنه معنیدار - دانکن - براي صفت عملکرد ریشه - تن در هکتار - با میانگین کل 68/73 تن در هکتار نشان داد که بیشترین عملکرد ریشه مربوط به رقم 95/63 - OKAPI تن در هکتار - و کمترین آن مربوط به رقم شریف 44/05 - تن در هکتار - بود. ضمناً براي این صفت، بین ارقام OKAPI با بیشترین عملکرد و BETA408 با 92/46 تن در هکتار اختلاف معنیداري دیده نشد
این در حالیست که بیشترین مقدار صفات عملکرد قند ناخالص 13/11 - تن در هکتار - و عملکرد قند خالص 10/53 - تن در هکتار - نیز مربوط به رقم OKAPI و کمترین این صفات - به ترتیب 7/46 و 5/92 تن در هکتار - نیز مربوط به رقم شریف بود
همچنین بیشترین تعداد بوته یا ریشه مربوط به ارقام 41 - Ludwin بوته - ، 40 - BETA408 بوته - و 39/8 - GRANATE بوته - بدون وجود اختلاف معنیدار و کمترین آن مطابق انتظار مربوط به رقم شریف با میانگین 24/5 بوته بود .بر اساس نتایج مقایسه میانگین براي سایر صفات اختلاف معنیداري بین ارقام مورد مطالعه مشاهده نگردید و همه در یک گروه آماري قرار گرفتند
