بخشی از مقاله
چکیده
آب، که یکی از ارزشمند ترین منابع طبیعی است، گنجینه مشترک انسانهاست که در بخشهای مختلف به آن نیاز است و به عنوان یکی از نهاده های اصلی تولید محصولات کشاورزی جایگاه مهمی در توسعه پایدار بخش کشاورزی و توسعه اقتصادی سایر بخشها دارد. در مقاله حاضر برای تعیین ارزش اقتصادی آب، از مدل برنامه ریزی خطی استفاده شده است. محصول انتخابی برنج شهرستان ساری بوده است که نتایج این تحقیق نشان داد، با اجرای الگوی کشت بهینه پیشنهادی برنامه ریزی خطی در شهرستان ساری، با افزایش هر واحد منابع آبی، سود کشاورزان منطقه به میزان 53,89 تومان افزایش می یابد که مقدار ذکر شده نشان دهنده ارزش اقتصادی آب میباشد.
مقدمه
آب، که یکی از ارزشمند ترین منابع طبیعی است، گنجینه مشترک انسانها ست که در بخشهای مختلف به آن نیاز است و به عنوان یکی از نهاده های اصلی تولید محصولات کشاورزی جایگاه مهمی در توسعه پایدار بخش کشاورزی و توسعه اقتصادی سایر بخشها دارد - چیذری و همکاران، . - 1385 کمبود آب یکی از مشکلات عمده اکثر کشورهای جهان،بویژه کشورهای دارای جمعیت رو به رشد بشمار می آید.تنها راه حل این بحران نیز، بعلت محدود بودن منابع آب قابل دسترس، استفاده بهینه و افزایش بهره وری منابع آب در بخش های مختلف بویژه بخش کشاورزی است - کرامت زاده و همکاران، . - 1385 در این باره مهمترین نقش قیمت آب را میتوان توزیع متناسب آب بین متقاضیان و مصارف مختلف ذکر کرد لذا تعیین قیمت آب، باعث میشود که آب بین متقاضیان متناسب با فایده یا ارزش تولید نهایی توزیع گردد نقش دیگر قیمت آب ایجاد انگیزه برای صرفه جویی در مصرف آب و جلوگیری از اسراف یا اتلاف ان است چرا که ارزان و رایگان بودن آب باعث زیاده روی در مصرف آب میشود و انگیزه برای حفاظت و استفاده اقتصادی ان تضعیف میکند .
این امر سایر کشاورزان و مصرف کنند گان را نیز از مصرف آب محروم مینماید و از سوی دیگر اگر قیمت آب بیش از ارزش تولید نهایی ان باشد،کشاورزان از ان استفاده نخواهند کرد. و چنین قیمتی برای منابع آبی مغایر، با هدف توسعه کشاورزی و افزایش درآمد کشاورزان است بنابراین، اگر قیمت آب با دقت تعیین شود هم از اتلاف ان جلوگیری میکند و هم درا مد کشاورزان را افزایش میدهد . - سلطانی . - 1375 سایر تأثیرات اجرای سیاستهای قیمت گذاری منابع آبی در جدول 1 ارائه شده است:
2 افزایش عرضه ی منابع آب
-1 به صرفه بودن اجرای طرحها و پروژههای تامین آب
-2 ایجاد انگیزه در مصرف کنند گان برای صرفه جویی منابع آب
3 تخصیص بهینه منابع آب
-1 انتقال آب مصرفی بخش کشاورزی به بخش صنعتی و مصرف خانگی
-2 انتقال آب از خارج حوزه آبریز به داخل آن
4 بهبود کارایی مدیریتی منابع آب
-1 بهبود و گسترش نگهداری و حفاظت منابع آبی
-2 بهبود و گسترش آموزش کارمندان و مدیران بخش مصرف آب
-3 به صرفه بودن استفاده از تکنیکهای جدید نظارت منابع
-4 به صرفه بودن استفاده از تکنیکهای جدید مدیریتی
5 بهبود پایداری منابع آب
-1 کاهش تقاضای منابع آبی
-2 کاهش آلودگی منابع آبی
6 کاهش هزینههای تامین هر واحد
-1 توسعه سطح پوشش مصرف کنند گان ضعیف از طریق افزایش عرضه آب آب برای اقشار ضعیف جامعه
-2 کاهش اطمینان مصرف کنند گان در مورد تامین آب از عرضه کنند گان محلی
در واقع ارزش اقتصادی آب معادل بهایی است که یک مصرف کننده عقلایی منابع آب عرضه شده خصوصی یا دولتی حاضر است برای استفاده از آن بپردازد. در تعیین ارزش اقتصادی آب باید به چهار بعد حجم معین، کیفیت مشخص،زمان و مکان معین توجه شود، زیرا عرضه فیزیکی آب در مناطق مختلف ممکن است محدود نباشد، ولی عرضه اقتصادی آن، که نشان دهنده میزان عرضه آب در ابعاد مختلف پیشگفته است، همیشه محدود و تأمین آن نیازمند صرف هزینه کلان باشد..
امروزه توجه به مدیریت تقاضای اقتصادی آب - این کالای اقتصادی - - که یکی از ابزارهای مهم آن نرخگذاری آب است در مدیریت ملی کشور مهم تلقی می شود، چرا که توجه بیشتر به این امر موجب تقویت نقش اقتصادی آب در توسعه کشور خواهد شدالبته. معمولاً در نرخگذاری منطقی آب باید قیمت تمام شده واقعی آب و قدرت خرید گروههای مصرف کننده در نظر گرفته شود ؛ زیرا قیمتگذاری صحیح و مناسب دقیقاً به مصرف کنندگان نشان می دهد که آب چه هزینه هایی دارد و چگونه باید مصرف شود - نوری اسفندیاری، . - 1372
قیمت گذاری منابع آبی معمولا بر مبنای ملاکهای قانونی، اداری و مالی است تا ملاحظات اقتصادی . آب،به عنوان یک نهاده تولیدی ،همانند سایر نهاده های تولیدی دارای تقاضا و در نتیجه ارزش است متقاضیان این منبع حیاتی با توجه به نوع مصرف و ارزش محصول تولیدی اقدام به خرید آب میکنند و اگر بازار کاملی برای این نهاده وجود داشته باشد قیمت ایجاد شده در ان ،همان بهایی است که خریداران - مصرف کنند گان - و عرضه کنند گان مایلند برای خرید و فروش هر واحد این نهاده بپردازند ولی زمانی که چنین بازاری وجود نداشته باشد و دولت عرضه کننده عمده و اصلی ان باشد معمولا مبنای قیمت گذاری همان ارزشی است که مصرف کنند گان حاضرند بر اساس شرط حد اکثر سازی سود بپردازند - چیذری . - 1385
برنج یکی از محصولات استراتژیک است که بعد از گندم دومین عضو بزرگ گروه غلات میباشد و دارای بازده بالایی است برنج یک محصول آبی است که تولید ان نیاز به آب فراوانی دارد به همین دلیل در بخش تولید برنج با کارایی بهتر در مصرف آب و نرخ گذاری معقول میتوان تولید بیشتر و بهتری را شاهد بود به عبارت دیگر قیمت گذاری بهینه برای این نهاده با ارزش و ایجاد زمینه های پذیرش آن میان کشاورزان و قانون گذاران و اجرای درست ان بازدهی برنج را افزایش داده و در استفاده کارا تر از آب موثر واقع میشود.
هدف از این مطالعه تعیین ارزش اقتصادی آب تخصیصیافته به مزارع برنج شهرستان ساری بوده است. لذا، ارزش اقتصادی آب در این "مطالعه از طریق میزان تغییر در درآمد خالص کل محصولات کشاورزی هر منطقه به ازای تغییرات اندک در هزینه تولید محصولات محاسبه می شود". در واقع در این حالت ارزش اقتصادی آب به میزان تغییر سود کشاورزان منطقه در ازای مصرف یک واحد ببیشتر آب متکی است. تعیین یک قیمت پذیرفتنی و منطقی برای آب، دست کم این امتیاز را خواهد داشت که مصرفکنندگان، این نهاده گرانبها را کالایی رایگان تلقی نکرده و در مصرف آن صرفهجویی کنند . با توجه به این که مهمترین هدف در راستای توسعه اقتصادی منطقه استفاده بهینه و صرفهجویی در مصرف آب است و این امر تنها با در نظر گرفتن نهاده آب به عنوان کالایی اقتصادی و دریافت هزینه اجتماعی محقق می گردد، لذا قیمتگذاری و دریافت آب بها در سطح معادل با ارزش اقتصادی ضروری است.
پیشینه تحقیق
در زمینه مسایل آب بویژه قیمتگذاری ان در بخش کشاورزی ایران، مطالعات زیادی صورت گرفته است که تعدادی از آنها به شرح زیر میباشد:
مطالعات بسیاری نیز در خصوص مدلهای برنامهریزی ریاضی و تعیین ارزش اقتصادی آب و سیستمهای مربوط به آن در خارج از کشور انجام شده است که در این جا به چند نمونه از آنها اشاره میشود
