بخشی از مقاله
چکیده
مکان یابی مناسب برای ایجاد یک فعالیت در حوزه جغرافیایی سرزمین از جمله مباحث مهم در سطح 1/5 cm
پروژه های کلان و ملی به شمار می آید. مکان های مناسب در قالب خروجی فرآیند مکان یابی در
اختیار مدیران و تصمیم گیران نهایی قرار می گیرد تا بر اساس سیاست های سازمانی و حداکثر
سودآوری زمینه رفع مشکلات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی نواحی مختلف را فراهم
نماید.
حرکت در چارچوب عدالت اجتماعی و تأمین رفاه شهروندان از ضرورت های جوامع رو به
رشد محسوب می شود، زیرا دستیابی به توسعه پایدار بدون توزیع عادلانه امکانات محقق نخواهد شد.
اما ارائه خدمات بهداشتی و درمانی به شهروندان یکی از محورهای اساسی توسعه پایدار قلمداد می
گردد و این امر نیازمند تخصیص آگاهانه فضا و جایابی بهینه مراکز خدمات بهداشتی و درمانی در یک
منطقه متناسب با روند افزایش جمعیت می باشد.
در همین راستا این پژوهش با هدف تحلیل پراکنش مکانی مراکز خدمات بهداشتی و درمانی در شهرستان آستانه اشرفیه واقع در استان گیلان تهیه و تنظیم شده است
پژوهش حاضر با استفاده از تکنیک های GIS، قابلیت تلفیق لایه های اطلاعاتی را داشته و از اینرو به تحلیل پراکنش مکانی مراکز خدمات بهداشتی و درمانی در منطقه مورد مطالعه پرداخته و در نهایت با توجه به تجزیه و تحلیل هر یک از شاخص های کاربردی، کاربری های پیشنهادی را در محیط GIS به جهت نیل به اهداف پژوهش گویا سازی نموده است.
-1 مقدمه
همزمان با رشد و گسترش شهرها مسائلی مانند محدودیت منابع، پراکندگی نواحی ساخته شده در حواشی شهر، عدم مکان گزینی کاربری های خدماتی در شهر و رفت و آمدهای مکرر در سطح شهر ، برنامه ریزان و مدیران شهری را به منظور تصمیم گیری و حل مشکلات پیشروی جامعه شهری با چالش هایی مواجه نموده است. از جمله اهداف مهم برنامه ریزی کاربری اراضی شهری تأمین مناسب خدمات عمومی است.
توزیع فضایی - مکانی مطلوب این خدمات با توجه به تحولات و تغییرات آینده شهری، موجب رضایت مندی شهروندان خواهد شد. یکی از مهمترین خدمات شهری در مسیر نیل به عدالت اجتماعی و برابری در جامعه مربوط به دسترسی آسان و مستمر آحاد جامعه به خدمات بهداشتی و درمانی می باشد.
سلامتی افراد جامعه در گرو اتخاذ تصمیمات حاکمیتی است که براساس مراقبت های اولیه بهداشتی به صورت ویژه ای به توزیع عادلانه خدمات نظام سلامت می پردازد. در این راستا در یک شهرستان واحدهای مختلفی مانند: بیمارستان، مرکز بهداشتی و درمانی، کلینیک، درمانگاه و نظایر آن وجود دارد که خصوصیات هر یک از آنها مبتنی بر جمعیت تحت پوشش و نوع خدمات می باشد و از طرفی مرکز بهداشتی و درمانی شهری، نخستین واحد ارائه خدمات بهداشتی و درمانی در جمعیت شهری محسوب می شود. بنابراین تعیین مکان استقرار مراکز خدمات بهداشتی و درمانی از جمله مسایل قابل توجهی است که کاهش هزینه و زمان را در پی خواهد داشت. عدم
تخصیص متناسب فضا و مکان یابی بهینه عناصر خدماتی و کالبدی یک منطقه، سبب افزایش روز افزون مشکلات شهری و برون شهری برای شهروندان می شود.
استقرار بسیاری از عناصر شهری بیشتر تابع ساز و کارهای اقتصادی و رقابت آزاد است اما عناصر شهری عمومی را نمی توان یکسره به ساز و کارهای اقتصادی بازار آزاد واگذار نمود بلکه لازم است برای جبران ناکارآمدی های بازار آزاد به تصمیمات و سیاست های مبتنی بر منافع عمومی تمسک جست، واحدهای خدمات عمومی بهداشتی و درمانی از آن جمله اند
با پیچیده تر شدن محیط های شهری، کار برنامه ریزی نیز دشوارتر می گردد و یکی از راه حل های اساسی برای حل آن مشکل استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی می باشد سیستم های اطلاعات جغرافیایی - GIS - ، تکنیکی کمی در تصمیم گیری ها، تعیین روندها و مکان یابی است که در مطالعات مربوط به مکان و سطوح مختلف برنامه ریزی بکار گرفته می شوند. آنچه که سیستم اطلاعات جغرافیایی - GIS - را از دیگر سیستم های اطلاعاتی متمایز می سازد، وجود توابع تحلیلی مکانی است. این توابع داده های مکانی و اطلاعات توصیفی و غیر مکانی، موجود در پایگاه های مشخص را برای پاسخگویی به سوالات ، درباره دنیای واقعی بکار می برند
در این پژوهش برای مکان یابی مراکز بهداشتی و درمانی در شهرستان آستانه اشرفیه واقع در استان گیلان از مدل همپوشانی شاخص ها استفاده شده است. در این مدل علاوه بر وزن دهی به لایه های اطلاعاتی، واحدهای موجود در هر لایه اطلاعاتی نیز بر اساس پتانسیل خود وزن خاصی خواهد داشت و در نهایت پراکنش مکانی مراکز خدمات بهداشتی و درمانی در محدوده مورد مطالعه تحلیل می شود و کاربری های پیشنهادی ارائه خواهد گردید.
-2 روش پژوهش
این تحقیق در مرحله اول از نوع مطالعات توصیفی - تحلیلی و مبتنی بر روش مطالعات کتابخانه ای و اسنادی می باشد. در مرحله دوم به منظور تحلیل پراکنش مکانی مراکز خدمات بهداشتی و درمانی در شهرستان آستانه اشرفیه از تکنیک های کاربردی در نرم افزار GIS استفاده گردید. بطوریکه از شاخص هایی نظیر قابلیت دسترسی، اصل فاصله، اصل همجواری، اصل آسایش و رفاه، اصل توسعه فیزیکی، معیار جمعیت، نظام سلسله مراتب عملکرد مراکز، استاندارها و اصل برآورد هزینه جهت تهیه نقشه جانمایی مکان های مورد نظر پیشنهادی در محدوده مورد مطالعه بهره گرفته شده است.
-3 موقعیت منطقه مورد مطالعه
آستانه اشرفیه در 35 کیلومتری مرکز استان گیلان واقع است و فاصله آن تا شهر لاهیجان 7 کیلومتر می باشد. این شهرستان با وسعت 6/426 کیلومتر مربع در شرق گیلان در عرض جغرافیایی 37 درجه و 16 دقیقه و طول جغرافیایی 49 درجه و 56 دقیقه شرق نصف النهار مبدا واقع شده است و ارتفاع متوسط آن از سطح دریا 2- متر است.
شهرستان آستانه اشرفیه با جمعیت 125 437 نفر از دو بخش مرکزی با 4 دهستان - کورکاء، دهشال، کیسم و چهارده - و بخش بندر کیاشهر با 2 دهستان - دهسر و دهکاء - تشکیل شده است.
42 درصد جمعیت این شهرستان شهر نشین و ساکن در دو شهر آستانه اشرفیه و بندر کیاشهر و 58 درصد روستانشین و ساکن در 107 روستا میباشند. این شهرستان شامل دو شهر، دو بخش، 6 دهستان و 98 آبادی میباشد. پلی به طول 850 متر در این شهر بر روی سفیدرود احداث گردیده است که این شهر را به رشت مرتبط می سازد. آب وهوای آستانه مانند دیگر نقاط گیلان از نوع آب و هوای معتدل مدیترانه ای با رطوبت کمی بیشتر می باشد.
در بعضی از سال ها، چنانچه توده هوای سرد شمال، این ناحیه را تحت تاثیر قرار دهد، نظم واعتدال چند ساله به هم خورده و شدت سرما، زیاد می شود. شهرستان آستانه اشرفیه به خاطر داشتن چندین رودخانه با نام های سفید رود، شمرود، سالار جوب و حشمت رود در اطراف خود، یکی از شهرستانهای سرسبز استان گیلان محسوب می شود
