بخشی از مقاله
چکیده
به منظور تعیین بهترین الگوي کشت مخلوط لوبیا - F - و آفتابگردان - H - ، آزمایشی در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با 9 تیمار و سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزي دانشگاه بوعلی سینا اجرا شد. تیمارهاي آزمایش شامل کشتهاي خالص لوبیا - T1 - ، کشت خالص آفتابگردان - T2 - ، کشتهاي مخلوط افزایشی - T3 - H %100 + F %25، - T4 - H %100 + F %50، - T5 - H %100 + F %75، - T6 - H %100 + F %100، کشت مخلوط جایگزینی + F%25 - T7 - H %75، - T8 - H %50 +F %50 و - T9 - H %25 + F %75 بودند.
نتاج نشان داد که عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و عدد اسپاد هر دو گیاه تحت تاثیر تیمارهاي آزمایشی قرار گرفتند. به طوري، که با تغییر الگوي کشت از حالت خالص به مخلوط، میزان عدد اسپاد افزایش ولی سایر ویژگیها کاهش یافتند. بیشترین مقدار عملکرد دانه آفتابگردان از تیمار T1 به دست آمدکه از لحاظ آماري تفاوت معنیداري با تیمارهاي T3 و T4 نداشت. همچنین بیشترین مقدار عملرد دانه لوبیا از تیمار T2 به دست آمد که با تیمار T9 در یک گروه آماري قرار گرفت.
به طور کلی نتایج نشان از برتري کشت مخلوط نسبت به تک کشتی هر یک از دو گونه داشت، به طوري که در کلیه تیمارهاي مخلوط نسبت برابري زمین بیشتر از یک بود، به طوري که تیمار T4 افزایش 66 درصدي کارایی استفاده از زمین را به دنبال داشت. بنابراین، به نظر می رسد کشت مخلوط 50 درصد لوبیا با 100 درصد آفتابگردان براي کسب حداکثر عملکرد و درآمد مناسبتر از کشت خالص است.
-1 مقدمه
محققین به رابطه بین پایداري و تنوع زیستی تاکید میکنند زیرا افزایش تنوع، پیچیدگی ذاتی اکوسیستمهاي زراعی را افزایش داده و از این طریق فرآیندهاي آن را تقویت میکند. ایجاد تنوع در روشهاي مدیریت و اشکال مختلف بهرهبرداري از منابع یا به عبارت دیگر افزایش تنوع کشاورزي از بهترین و موثرترین راهکارهاي حصول به پایداري تولید میباشد. بسیاري محققین مهمترین عامل افزایش تنوع در اکوسیستمهاي زراعی را حضور کشتهاي مخلوط در این سیستمها میدانند - مسلاگنین و مینیو، . - 1995 کشت مخلوط مطالعات زیادي را به خود اختصاص داده است که در این میان بررسی نوع زراعت مخلوط و تراکمها یا نسبت کاشت گونهها، درصد زیادي از این مطالعات را شامل میشود.
در بسیاري از نقاط جهان، زراعت مخلوط به دلیل استفاده حداکثر از منابع محیطی، کاهش ریسک تولید، موازنه در امر تغذیه ، حاصلخیزي خاك و نیز افزایش مقدار تولید در واحد سطح بر تک کشتی برتري دارد که دلیل آن استفاده بهتر از عوامل محیطی مانند نور، آب و مواد غذایی موجود در خاك است کوچکی و همکاران . - 1388 - سیستم کشت مخلوط هنگامی سودمند است که منابع محیطی مورد نیاز دو گونه به طور مناسبی از یکدیگر جدا باشند بطوریکه این گونهها در کنار یکدیگر قادر باشند از عوامل محیطی استفاده بهینه نمایند.
در این میان کشت مخلوط بقولات با غیر بقولات یکی از معمو ل ترین انواع زراعت مخلوط است که در بسیاري از نقاط جهان گسترش یافته است. استفاده از نیتروژن تثبیت شده بقولات توسط غیر بقولاتعمدتاً به عنوان مهمترین مزیت کشت مخلوط بقولات ذکر گردیده است - دریایی و هماران، . - 2008 عشقی زاده - 1386 - در مطالعات خود روي کشت مخلوط برخی گیاهان با بقولات اظهار داشت که تثبیت نیتروژن توسط اعضاي خانواده بقولات باعث افزایش حاصلخیزي خاك می-شود. سینگ - 2007 - نیز با کشت مخلوط آفتابگردان و لوبیا اظهار کرد که درحالت کشت مخلوط میزان سودمندي نسبت به کشت خالص آنها بیشتر شد و مقدار LER به 1/25 رسید. در کل هدف از این تحقیق بررسی عملکرد دانه، عملکرد کل، میزان کلروفیل برگ و ارزیابی سودمندي کشت مخلوط در نسبتهاي مختلف کشت مخلوط لوبیا و آفتابگردان بود.
-2 مواد و روشها
این آزمایش در سال زراعی 1390 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزي دانشگاه بوعلی سینا انجام گرفت. آزمایش به صورت طرح بلوكهاي کامل تصادفی در سه تکرار اجرا گردید. تیمارهاي آزمایش شامل کشتهاي خالص لوبیا - T1 - ، کشت خالص آفتابگردان - T2 - ، کشتهاي مخلوط افزایشی - T3 - H %100 + F %25، - T4 - H % 100 + F %50، H % 100 + F % 75 - T5 - ، - T6 - H %100 + F %100، کشت مخلوط جایگزینی - T7 - H % 75 + F%25، - T8 - H %50 +F %50 و % 25 + F %75 - T 9 - H بودند. تراکم درکشت خالص آفتابگردان و لوبیا به ترتیب 8 و 40 بوته در متر مربع در نظر گرفته شد. ابعادکرتهاي آزمایش 3×6 متر و فاصله دو کرت در یک بلوك از همدیگر 0/5 متر در نظر گرفته شد.
عملیات کاشت آفتابگردان - رقم آلستار - و لوبیا - رقم ناز - در نیمه اول اردیبهشت ماه و بصورت همزمان انجام گردید. براي هر دو گیاه صفات عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص کلروفیل اندازهگیري شدند. میزان کلروفیل برگ نیز در مرحله گلدهی با استفاده از دستگاه SAPA502 اندازهگیري شد. تجزیه واریانس دادهها توسط نرم افزار آماري SAS صورت گرفت. مقایسه میانگینها نیز با استفاده از آزمون LSD در سطح آماري 5 درصد توسط نرم افزار SAS انجام شد.
-3 نتایج و بحث
-1-3 آفتابگردان
تجزیه واریانس دادهها نشان داد که عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص کلروفیل به طور معنیداري تحت تاثیر الگوهاي مختلف کاشت قرار گرفت. مقایسه تیمارها از نظر عملکرد دانه حاکی از این بود که کمترین میزان این ویژگی در تیمار T9 مشاهده شد که در مقایسه با تیمار کشت خالص آفتابگردان - T2 - حدود 65 درصد کاهش نشان داد - شکل . - 1 علت این امر از کاهش سهم آفتابگردان در کشت مخلوط در تیمار T9 ناشی میشود. بیشترین عملکرد دانه آفتابگردان به تیمار T2 تعلق گرفت. با این وجود، تیمارهاي کشت مخلوط افزایشی 25 و 50 درصد لوبیا با آفتابگردان، تفاوت معنیداري نداشتند. ولی، با افزایش سهم لوبیا به بیش از 50 درصد، عملکرد دانه آفتابگردان کاهش یافت - شکل . - 1 مورالس و همکاران - 2009 - نیز با کشت مخلوط آفتابگردان و لوبیا اعلام کردند که در کشت مخلوط رقابت براي منابع افزایش یافت که این افزایش رقابت منجر به کاهش 13 درصدي عملکرد دانه آفتابگردان شد.
همچنین، با مقایسه الگوهاي مختلف کاشت مشخص گردید که با افزایش تراکم لوبیا در مخلوط، عملکرد بیولوژیک آفتابگردان کاهش یافت. میزان کاهش در کشت مخلوط جایگزینی بیشتر از کشت مخلوط افزایشی بود. بیشترین عملکرد بیولوژیک از تیمار T3 بدست آمد. کمترین عملکرد بیولوژیک نیز از تیمار T9 بدست آمد که در مقایسه با تیمار T3 از کاهش 48/18 درصدي برخوردار بود - شکل - 2همانطور. که قبلاً اشاره شد در تیمار T9 به علت کاهش سهم آفتابگردان در مخلوط، عملکرد بیولوژیک آن کاهش یافت. به نظر میرسد افزایش رقابت در تیمار کشت مخلوط %100 لوبیا با %100 آفتابگردان و کاهش منابع محیطی در دسترس، عملکرد بیولوژیک آفتابگردان را کاهش داد. به عبارت دیگر، میتوان گفت در تراکمهاي بالا فضا براي رشد و گسترش گیاه کمتر شده که در نتیجه این امر عملکرد بیولوژیک کاهش یافته است.
