بخشی از مقاله
چکیده
ابوالحسن مهیار بنمرزویه دیلمى 428 - ه.ق - ، از برجسته ترین عربی سرایان ایرانی تبار و از مشهورترین شاعران شیعی است. وی ابتدا دین زرتشتی داشت، آنگاه به دست رشیف رضی اسلام آورد و در خدمت وی به فراگیری فنون شعر و ادب پرداخت و پس از چندی، تأثیر گذارترین شاعر زمانه خود گردید. وی را دیوان شعری در چهار مجلد است که به دلیل تأثرر عمیق آموزههای تربیتی شیعه، رنگ تشیّع و گرایشهای دینی، در سروده هایش موج میزند.
پژوهش حاضر بر آن است با روش توصیف و حتلیل حمتوا، ضمن نگاهی به مفاهیم اساامی به ویژه بازتاب آیات قرآن و حدیث، چگونگی انتقال اندیشه و مقصود شاعر را از منظر استخدام ابزارها و ظرفیّتهای ادبی و بالغی در راستای تأثیر گذاری کالم، مورد واکاوی قرار دهد و از این طریق به رویکرد فکری و گستره ادبی وی ره یابد. نتایج به دست آمده حاکی از تبلور مبانی دینی در شعر مهیار است که در قالب ادبی و بالغی به خماطبان عرضه گردیده و به نوعی بیانگر مرب اعتقادی و هویّت شاعر میباشد و از سوی دیگر ارادت و باور قلبی او را در دفاع از حقّّانیت اهل بیت - ع - نشان میدهد..
مقدّمه
قرآن مجید، كلام خداوند و كتاب دینی مسلمانان، بیگمان سنگِ زیرین و محور بنیادین فرهنگ و تمدّن شكوهمند اساامی است و آثار پربرکت آن در همۀ ابعاد این فرهنگ فرخنده آشكار است. این کتاب مقدّس به همراه احادیث ائمّه معصومین - ع - توانست جامعۀ بشری را دگرگون کند، مفاهیم کهنه و فرسودۀ ادب را به ارزشهای انسانی مبدّل سازد و افکار و اندیشهها را منوّر نماید.
در این میان شاعران که نازک بیناند و ذوق و قریحهای بسیار لطیف دارند، بیش از دیگران تحت تأثیر شگرف آن قرار گرفتهاند و پرتوهای عالی آن را در صفحۀ درخشان ذهن و اندیشۀ خویش منعکس نمودهاند و از مفاهیم و افکار بلند و روح بخش قرآن و حدیث در زمینههای مختلف و اهداف گوناگون اقتباس نموده و در شعر خود که در واقع آیینۀ تمامنمای اندیشه، منش و شخصیّت آنهاست، متجلّی ساختهاند.
مهیار دیلمی، یکی از شاعران برجستهای است که آيات قرآن کریم و احادیث را سرچشمه و منبع شعر خود قرار داده است. او توانسته آیات و احادیث بسیاری را در اشعار خویش تضمین کند و از تصاویر زیبا و تلمیحات قرآن و داستانهای آن بهره گیرد.
هدف پژوهش حاضر، این است که ضمن نگاهی به زندگی و جایگاه علمی و ادبی مهیار، به بازنمایی جلوههایی از تأثیر قرآن و حدیث در اشعار این شاعر بپردازد و تا آنجا که مقدور است، ابیاتی را که به نحوی تحت تأثیر قرآن و احادیث بوده و از تصاویر آنها استفاده کرده یا تضمین نموده است، استخراج و شرح دهد و به پرسشهای ذیل پاسخ گوید:
هدف مهیار از وامگیری آیات قرآن و احادیث در اشعارش چیست؟
مهیار، با استفاده از چه ابزارها و ظرفیّتهای ادبی و بالغی در صدد انتقال اندیشه و مقصود خویش به مخاطبان بوده است؟
پیشینه پژوهش
بر اساس جستجوهای انجام شده، تاکنون پژوهشی در مورد تأثیر قرآن و حدیث در شعر مهیار دیلمی با رویکرد ادبی و بالغی صورت نگرفته است. لکن تحقیقاتی با عناوین زیر پیرامون مهیار و شعر او انجام گرفته است: زندگی و شعر مهیار دیلمی، عنوان مقالهای است که در پنج صفحه توسّط علیرضا ذکاوتی قراگزلو در مجلّه آینه پژوهش به چاپ رسیده و نویسنده در آن به توصیف احوال مهیار با توجّه به اشعارش پرداخته است.
بینامتنی قرآنی و روایی در شعر مهیار، عنوان مقالهای است که توسّط قاسم مختاری و فریبا هادی فرد در فصلنامۀ پژوهشهای ادبی و قرآنی کار شده است و نویسندگان در آن به روابط بینامتنی شعر مهیار با قرآن و روایات پرداختهاند.
بررسی تصاویر هنری در شعر کالسیک شیعی - بررسی موردی شعر ابو فراس حمدانی، شریف رضی، مهیار دیلمی و صاحب بن عباد - عنوان پایاننامهای است که توسّط احمد امیر علی در دانشکده ادبیات دانشگاه تربیت مدرّس دفاع شده است. شرح احوال و آثار و افکار مهیار دیلمی عنوان پایاننامهای است که توسّط رویا حسنی در دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی دفاع شده است. بنابراین، طبق بررسیهای صورت گرفته توسّط نگارندگان مقاله حاضر، تاکنون پژوهشی که با رویکرد تحلیل ادبی و بالغی به بازتاب مفاهیم قرآن و حدیث در اشعار مهیار دیلمی بپردازد، صورت نگرفته است و این امر، نگارش مقالهای با این محور را الزام و مناسب شمرد.
روش تحقیق و محدودۀ پژوهش
این پژوهش، با رهیافت توصیف و تحلیل محتوا، از روش اسنادی و کتابخانهای بهره میبرد؛ بدین ترتیب که ابتدا پس از بررسی زندگی مهیار، آن دسته از اشعار وی که دربردارندۀ مفاهیم و مضامین قرآن یا حدیث است، مورد تبیین قرار میگیرد. محدودۀ پژوهش حاضر نیز مجموعه اشعار مهیار دیلمی میباشد که در چهار بخش و در قالب دو مجلّد به چاپ رسیده است.
زندگی و شعر مهیار دیلمی
ابو الحسنِ مهیار بنَمرزویه، نویسنده و شاعر مشهور، از ایرانیانی است که در ادب عربی نام برآورد و همۀ ناقدان و شرح حال نویسان بر مهارت او در شعر و استادی او در ادبیّات ّاتفاق نظر دارند. در حدود سال364هجری در منطقۀ دیلمان واقع در جنوب استان گیلان در خانوادهای کمبضاعت زاده شد.
