بخشی از مقاله
چکیده:
برآورد ظرفیت برد به عنوان یکی از ارکان اصلی توسعه پایدار در طول سه دهه گذشته ، همراه با سایر روشهای ارزیابی سرزمین، به عنوان شیوه ای موثر جهت سنجش مقادیر استفاده از سرزمین، مورد توجه جامعه علمی و مدیران اجرایی بوده است این مفهوم که مبنا و پایه اصلی آن شناخت حدود قابل قبول تغییرات در شاخصهای معرف کیفیت محیط زیست می باشد به ویژه در برنامه ریز ی شهری، منطقه ای و جهانگردی کاربرد گسترده ای یافته است تحقیق حاضر به منظور بررسی ظرفیت تحمل پذیرش گردشگری آبگرم لاویج بر اساس مطالعه کتابخانه ای و میدانی تدوین شده است که به لحاظ روش، یک تحقیق اکتشافی، توصیفی وتحلیلی است.
جامعه آماری در تحقیق حاضر شامل گردشگرانی است که به آبگرم مراجعه نموده اند. ابزار گرد آوری اطلاعات در این تحقیق پرسشنامه محقق ساخته است که بعد از تعیین روایی و اعتبار آنها تعداد 385 پرسشنامه توسط جامعه مورد پژوهش پاسخ داده شده است. در قسمت تحلیل داده ها از آزمون های آماری کای اسکوئر و فرمول های ظرفیت تحمل استفاده شده است .یافته ها حاکی از آن است که تعداد گردشگران آبگرم لاویج بیشتر از ظرفیت تحمل آن نبوده و به لحاظ پایداری زیست محیطی در شرایط مطلوب قرار داشته و میزان رضایت مندی گردشگران از خدمات آبگرم لاویج نیز در حد بالا قرار دارد.
مقدمه:
صنعت توریسم و گردشگری بعنوان یکی از سریعترین بخش های اقتصادی در حال رشد و توسعه است. کشورهای پیشرو در این زمینه از فعالیتهای اقتصادی، سالانه سهم عمده ای از درآمدهای ناشی از ورود گردشگران را به خود اختصاص می دهند. در واقع نه تنها بزرگترین صنعت دنیا صنعت توریسم و گردشگری است بلکه روند رو به رشد آن روز به روز در حال توسعه است؛ به گونه ای که سازمان جهانی گردشگری پیش بینی می کند که در سال 2020 تعداد گردشگران به 1/5 میلیارد نفر خواهد رسید
ایران نیز از لحاظ جاذبه های گردشگری جزء ده کشور اول دنیا و از نظر تنوع گردشگری جزء پنج کشور اول جهان محسوب می شود.2 از این رو اهمیت دارد تا از قابلیت های خود در توسعه گردشگری استفاده کند. از سوی دیگر گردشگری نقش مهمی در توسعه پایدار محلی ایفا می کند بطوری که از طریق ترکیب و بکارگیری همزمان منابع داخلی و خارجی منافع اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و فرهنگی زیادی را به دنبال دارد
در بسیاری کشورها گردشگری با فراهم آوردن فرصتی راهبردی، به اقتصاد محلی تنوع بخشیده و باعث اشتغال زایی می گردد، ایجاد درآمد کرده و همچنین باعث افزایش ارزش منابع وارد شونده به محیط محلی می گردد. به همین دلیل توسعه گردشگری اولین گزینه در امر توسعه هر منطقه است بطوریکه اقتصاد دانان آنرا صادرات نامرئی می خوانند و از آن به عنوان رکن اصلی توسعه پایدار یاد می کنند
با ظهور نظریه توسعه پایدار و به دنبال آن گردشگری پایدار در دهه 1990، موجب ارائه نظریاتی در زمینه اجتناب از بروز اثرات گردشگری و مدیریت مناطق شد. در این نظریه ها از تکنیک ها و مدل های کاربردی و ضروری مختلفی استفاده می گردد که از جمله این تکنیک ها مدل ظرفیت - تحمل - پذیرش گردشگری - TCC - است. در واقع ظرفیت پذیرش تلاشی است در جهت شناخت و درک محدودیت های اجتماعی اکولوژیکی مرتبط با کاربری یک منطقه با بهره گیری از فرایند پژوهش و مدیریت صحیح، تعیین و استقرار شاخص های اجتماعی و اکولوژیکی کاربی اراضی و اثرات آن، و نهایتا ً اجرای چارچوب مدیریتی و برنامه و ریزی است - حسن پور و همکاران، . - 1390 مطالعه حاضر نیز در صدد برآمده تا وضعیت صنعت گردشگری در آبگرم لاویج را با توجه به پتانسیل ها و جاذبه های گردشگری آن مکان از نظر ظرفیت پذیرش مورد ارزیابی و بررسی قرار دهد.
سوالات تحقیق:
با توجه به موضوع تحقیق سوالات زیر در فرآیند تحقیق طرح و سعی بر آن است تا پاسخ مناسبی برای آن یافته شود:
-1 ظرفیت برد گردشگری چشمه های آبگرم معدنی لاویج تا چه حدی است؟
-2 مهمترین عوامل مؤثر در تعیین ظرفیت برد گردشگری چشمه های آبگرم لاویج کدامند؟
طرح مساله و ضرورت انجام تحقیق:
با توجه به گفته های قبل مشخص شد که ظرفیت تحمل برای حفظ و توسعه پایدار محیط زیست یک ضرورت اساسی است. ظرفیت تحمل نیز به گفته رضوانی - 1387 - این چنین است که" حداکثر استفاده ای که می توان از هر منطقه به عمل آورد بدون اینکه چنین استفاده ای موجب بروز اثرات منفی در منابع شود و یا میزان رضایت بازدید کننده را کاهش دهد، یا اثرات نامطلوبی بر جامعه، اقتصاد و فرهنگ آن منطقه بگذارد".
شهرستان نور بعلت داشتن ویژگی های خاص طبیعی از جمله دریا و سواحل بسیار زیبا و مناسب جلگه، شالیزارهای سرسبز و کوههای پوشیده از گیاهان متنوع و امکاناتی نظیر کافی شاپ، فروشگاه های مختلف، دریاچه، ویلاها و ... یکی از پرجاذبه ترین و گردشگر پذیرترین شهرهای مازندران محسوب می شود و هر سال خصوصا ً در ایام تعطیل عده زیادی از مردم سراسر کشور جهت گذراندن اوقات فراغت و استفاده از پدیده های طبیعی و تفرجگاهی از این شهر دیدن می کنند.
این شهر دارای جاذبه های طبیعی فراوان است و هر چه منابع تفرجگاهی از امکانات طبیعی و احتمالا ً بکر بیشتری برخوردار باشد، جهت حفاظت منطقی آن باید ظرفیت پذیرش کمتری برای آن در نظر گرفت. زیرا اجزای طبیعی هر منبع تفرجگاهی و در سطحی گسترده تر منابع تفرجگاهی طبیعی در مقایسه با منابع انسان ساخت و یا منابعی که تغییرات و ایده های انسانی در حد قابل توجهی در آن ها صورت گرفته است از آسیب پذیری و شکنندگی بیشتری برخوردار هستند و در صورت تخریب نیز نمی توانند به سادگی به شرایط اولیه و طبیعی خود بازگردند.
این شهر علاوه بر جاذبه های طبیعی شامل مناطق سکونتگاهی و جمعیت انسانی نیز می باشد، بنابراین باید به این نکته توجه کنیم که در این نقاط اگر گردشگری در راستای اهداف و برنامه های توسعه پایدار حرکت ننماید شکلی از توسعه بی برنامه گردشگری رخ خواهد داد که باعث تخریب محیط طبیعی و انسانی این شهرک خواهد شد. طبیعی است که کنترل این جمعیت - جمعیت گردشگران - نیاز به برنامه ریزی و ساماندهی فضای گردشگری دارد چرا که ورود بیش از حد گردشگران به منطقه آبگرم لاویج، علاوه بر اینکه موجب تضعیف منابع طبیعی و جاذبه های اکوتوریستی منطقه می گردد، خود خطری برای تخریب آثار فرهنگی، تضعیف فرهنگ بومی و کمبود امکانات رفاهی برای گردشگران و ناخرسندی گردشگران از سفر به منطقه آبگرم لاویج نیز خواهد شد.
ورود این گردشگران، - مضاف بر ظرفیت پذیرش منطقه آبگرم لاویج - ، خطر آسیب رسانی به آثار و میراث فرهنگی و فرهنگ و تاریخ منطقه را افزایش می دهد و علاوه بر آن ممکن است باعث استهلاک منطقه و نارضایتی مردم بومی و کاهش مشارکت جامعه بومی در فرآیند گردشگری شود. به همین دلیل تعیین ظرفیت تحمل گردشگری منطقه می تواند در تعیین ظرفیت های اساسی برای جذب گردشگر، شاخص بوده و زمینه را برای بهره برداری پایدار فراهم کند.
بنابراین لزوم تعیین یک ظرفیت پذیرش و تحمل برای گردشگری در هر منطقه به ویژه برای یک منطقه توریستی که در کانون توجه قرار دارد لازم و ضروری است. تعیین این ظرفیت ها ضمن اینکه موجب استفاده بهینه از کاربری ها و امکانات می شود، در توسعه پایدار گردشگری منطقه آبگرم لاویج مورد بحث نیز مفید خواهد بود. با توجه به اینکه تا بحال مطالعه ای در این زمینه صورت نگرفته بر آن شدیم تا وضعیت گردشگری منطقه آبگرم لاویج را با تأکید بر شاخص ظرفیت تحمل مورد تحلیل و ارزیابی قرار دهیم، امید است نتایج این مطالعه بتواند مورد توجه متولیان امر گردشگری و شهرداریها و مسوولین منطقه آبگرم لاویج قرار گیرند و بتوانند از آن جهت برنامه ریزی و ساماندهی جذب گردشگران استفاده کنند.
اهداف تحقیق:
این مقاله از نوع بررسی و پژوهش کتابخانه ای است که با استفاده از منابع اطلاعاتی کتابخانه دانشگاه تربیت مدرس، کتابخانه دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس، سایت اینترنتی دانشگاه تربیت مدرس و منابع اطلاعاتی وزارتخانه جهادکشاورزی مطالب گردآوری شده است. محقق با بررسی موضوعات وتحلیل آنها با توجه به هدف تحقیق که معرفی مزایای اقتصادی اکوتوریسم در تأمین معیشت مردم محلی و مشخص نمودن پایداری اکوتوریسم همراه با حفاظت محیط زیست نسبت به سایر اقسام گردشگری می باشد، .معرفی اثرات مثبت و منفی اکوتوریسم بر محیط زیست، معیشت و فرهنگ مردم بومی و نقش دولت در این خصوص نیز از اهداف فرعی این تحقیق است، در ضمن محقق از خط مشی و نظرات استادان در این زمینه بهره مند شده است.
روش و مراحل انجام تحقیق:
این پژوهش به صورت توصیفی تحلیلی می باشد. فرآیند تحقیق به این صورت است که در ابتدا با سنجش توانمندی های گردشگری سلامت در حوزه طبیعی در استان مازندران اثرات آن در جذب توریسم در این منطقه مورد بررسی قرار گرفته است. در پژوهش حاضر ابتدا محقق اقدام به طرح پرسشنامه هایی جهت ارائه به گردشگران نموده و پایایی آن را از طریق آزمون آلفای کرونباخ مورد ارزیابی قرار داده که ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شده برای مؤلفه های سه گانه به تفکیک هر مؤلفه، به ترتیب عبارتند از :
پایداری زیست محیطی و ظرفیت تحمل و رضایت گردشگران و آلفای کرونباخ می باشد که حاکی از پایایی پرسشنامه ها می باشد.آنگاه حجم نمونه آماری جامعه مورد پژوهش را با استفاده از جدول مورگان مشخص نموده و سپس جهت روایی و اعتبار تعدادی از پرسشنامه ها را به صورت آزمایشی در اختیار افراد قرار داده و هنجاریابی نموده سپس با نظر برخی از کارشناسان امر مورد ارزیابی و اصلاح و بازبینی قرار گرفته و در نهایت به شکل کلی به اجرا در آمده است.
آنگاه به تجزیه و تحلیل یافته های بدست آمده در دو بخش ویژگی های جمعیت شناختی و بررسی فرضیات پژوهش پرداخته شد. در بخش جمعیت شناختی - سطح توصیفی - ، با استفاده از مشخصه های آماری نظیر: جداول فراوانی، درصد، میانگین و ضریب تغییرات، نمایش داده ها - نمودار - و شاخص های مرکزی به توصیف ویژگی های جمعیت شناختی جامعه پژوهشی پرداخته شده است و در بخش بررسی متغیر ها - سطح استنباطی - نیز از آزمون نیکوئی برازش کلموگروف -اسمیرنوف به تفکیک برای هریک از متغیر ها جهت نرمال بودن یا غیر نرمال بودن داده ها و ازآزمون کای اسکوئر برای بررسی نتایج حاصل از پرسشنامه ها در نرم افزار SPSS و از فرمول های ظرفیت تحمل برای محاسبات محقق استفاده شده است.
جامعه آماری:
قلمرو مکانی این تحقیق لاویج می باشد . و مراکز و سازمانهای معتبر گردشگری که در شهر نور و استان مازندران مستقر می باشند مورد نظر است .
مبانی نظری: توسعه پایدار
کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه - WCED - 2 در سال 1987، توسعه پایدار را برای اولین بار در جوامع رسمی بدین گونه معرفی کرد: "رفع نیازهای کنونی بشر، بدون تهدید نسل های آینده، جهت برآورده ساختن آن نیازها".
توسعه پایدار به مفهوم نگهداری منابع و استفاده عاقلانه از آنهاست. در واقع یک تغییر اقتصادی - اجتماعی است که سیستم های اجتماعی و اکولوژیکی را در اجتماعات و جوامع مربوطه از بین نمی برد. برای اینکه کاربرد آن در سطح کلان موفق باشد نیاز به برنامه ریزی و فرآیند آموزش اجتماعی یکپارچه است.
در کل می توان گفت توسعه پایدار به معنی توسعه ای هماهنگ و همسو با طبیعت است که نیازهای حال حاضر را برآرده کند بدون آنکه توانایی نسلهای آتی را در برآوردن نیازهای خود به خطر نیندازد
توسعه پایدار مؤثرترین روش غیر تکنولوژیکی برای کاهش آلودگی ها، زدودن تخریب محیط زیست، کاهش منابع طبیعی و به کار گیری رشد جمعیت به منزله منابع نیروی انسانی برای توسعه آینده و فایده رسانی به جامعه است
ظرفیت تحمل:
مفهوم ظرفیت برد دارای تعاریف متفاوتی می باشد اما کلیه تعاریف ارائه شده از این مفهوم دارای یک نقطه اشتراک می باشند و آن عبارت است از "تغییر در نشانه اثر " به عبارت دیگرآنچه دربرآورد ظرفیت برد حائز اهمیت بیشتری می باشد یک نوع مصالحه مابین حداکثرسازی وبهینه سازی جهت نیل به حدقابل قبول تغییر در آستانه ها و شاخصهای اثر است. نیازبه چنین سازشی ناشی ازاختلافات بسیارشدید مابین ظرفیت برد طبیعی وانسانی به شرح زیراست.
ظرفیت برد طبیعی طبق تعریف اتحادیه جهانی حفاظت ازطبیعت و منابع - - IUCN در سال 1991 عبارت است از: ظرفیت یک اکوسیستم که بتواند به تعداد معینی موجود زنده سالم پناه بدهد به طوری که توان تولید یا باروری، سازش پذیری وتوان تجدید پذیری آنها حفظ گردد.
ظرفیت برد انسانی طبق تعریف ارائه شده توسط دانشگاه میشیگان در سال 1998 عبارت است از:
"میزان حداکثرمصرف منابع و تخلیه پسماند و پساب که بتوان تا بی نهایت بدون اختلالی در یکپارچگی عملکرد و قدرت فراوری اکوسیستم مربوطه به وجود آورد" .
ازدومفهوم فوق می توان استنباط کرد که برای تعیین ظرفیت برد یک سرزمین نیاز به دستیابی به مجموعه ای از آستانه تغییرات درشاخصها می باشد . تعیین چنین آستانه هایی نیز تنها در چارچوب یک نظام ارزشی و براساس تفاهم و توافق ما بین بهره وران و سیاست گذاران سرزمین امکان پذیر خواهد بود. می بایست پذیرفت که برای هر استفاده ای یک نشانه - - LAC به عبارت دیگر برای تعیین حدود قابل قبول تغییرات ای وجود داشته وسنجش مقادیرتغییرات در این نشانه ها یک قضاوت ارزشی است
.بدین سان وعلیرغم این که نتیجه نهایی برآورد ظرفیت برد همواره به صورت یک عدد کمی نمایش داده می شود ولی ممکن است عدد مذکوربیان کننده کیفیت یا یک شرایط خاص باشد.در یک نظام یکپارچه مدیریتی آ ستانه های تغییر ازطریق پیش بینی حدود قابل قبول نشانه ها و اهداف مدیریتی یا استانداردهای موجود قابل تعیین می باشد
