بخشی از مقاله
چکیده
جمهوری اسلامی ایران بعنوان یکی از بزرگترین دارندگان ذخایر گازی جهان به دنبال بهره برداری و استفاده از این منبع خدادادی بوده و نیازمند صادرات آن به کشورهای واردکننده این سوخت پاک می باشد. کشورمان برای صادرات گاز به کشورهای نیازمند آن, با دو مقصد عمده مصرف گازیکی؛ کشورهای اروپائی - اصطلاحاً غربی - و دیگری کشورهای آسیای شرقی وجنوب شرقی - اصطلاحاً شرقی - مواجه است. در این راستا سئوالی که مطرح می باشد اینست که تصمیم استراتژیک جمهوری اسلامی ایران در گسترش بازارهای گازی انرژی می بایست به سمت شرق باشد یا غرب؟ یکی از گزینه های ایران برای صدور گاز »خط لوله صلح«است که از سالها پیش ابتدائاً با طرف پاکستانی و سپس با هندوستان مطرح شد و اکنون گزینه چین هم در حد نظری به آن افزوده شده است.
اگر چه موضوع اصلی این مقاله به خط لوله صلح خواهد پرداخت ولی سعی خواهد شد به سئوالاتی نظیر؛ موانع گسترش بازارهای انرژی گازی غرب و شرق کدامند؟ مزیت های هر یک از بازارهای انرژی غربی و شرقی کدامند؟ و کدامیک از بازارهای انرژی گازی برای جمهوری اسلامی ایران سهل الوصول تر می باشند؟ نیز اشاره نماید. علیرغم نیاز شدید پاکستان, هند و چین به گاز, که دو تای آنها کشورهای نو ظهور در عرصه اقتصاد بین الملل می باشند, به دلیل اختلاف تاریخی و سنتی هند و پاکستان, از بدو استقلال پاکستان از هندوستان, قدرت اقتصادی و مالی ضعیف جمهوری اسلامی پاکستان و مقروض بودن آن کشور به سایر کشورها, مجامع و موسسات مالی بین المللی, ... و وابستگی شدید آن کشور به قدرت های بزرگ برای ادامه حیات, عملاً ساخت خط لوله صلح در خاک پاکستان تحقق نیافته است.
هندوستان نیز ملاحظاتی در خصوص عبور خط لوله از پاکستان دارد و ... همه این عوامل مانع اجرای پروژه تاکنون شده اند. در پایان این مقاله چنین نتیجه گیری شده است که؛ به نظر می رسد لازم است علاوه بر کشورهای ذینفع واردکننده و صادر کننده گاز در این خط لوله, موسسات و کشورهای ثالثی نیز در این پروژه وارد و در آن سرمایه گذاری نمایند که علاوه بر تأمین مالی, امنیت پروژه نیز به نوعی تضمین گردد.
مقدمه:
منابع و ذخایر گازی جمهوری اسلامی ایران
شرکت بین المللی بریتیش پترولیوم در بررسی آماری سالانه خود، کل ذخایر اثبات شده گاز جهان تا پایان سال 2013 میلادی را 185,7 تریلیون مترمکعب اعلام نمود که این رقم با سرعت کنونی تولید جهان برای مصرف حدود 55 سال کافی است. ذخایر گاز روسیه که برای سالهای زیادی بزرگ ترین دارنده ذخایر گاز جهان بود، از 31 تریلیون مترمکعب در گزارش سال 2012 به 31,3 تریلیون مترمکعب افزایش یافته است. ذخایر گازی آمریکا 9,3 تریلیون مترمکعب تا پایان سال 2013 اعلام شده است, که 0,6 تریلیون نسبت به پایان سال 2012 افزایش نشان می دهد.
ایران برای دومین سال پیاپی با 33,8 تریلیون مترمکعب ذخایر گازی، در صدر فهرست بزرگترین دارندگان ذخایر گاز جهان قرار گرفته است. ذخایر گاز ایران نسبت به برآورد پیشین با 200 میلیارد مترمکعب افزایش روبرو بوده است. شرکت بی پی همچنین برآوردها درباره ذخایر گاز ترکمنستان را روی رقم پیشین 17,5 تریلیون مترمکعب ثابت نگه داشته و ذخایر گاز قزاقستان، ازبکستان و آذربایجان را نیز ثابت اعلام نموده است. شرکت بی پی همچنین ذخایر اثبات شده نفتی جهان را در پایان سال 2013 میلادی 1687,9میلیارد بشکه اعلام کرد که از 1687,3 میلیارد بشکه برآورد شده در پایان سال ,2012 اندکی افزایش داشته و با تثبیت سطوح کنونی تولید جهان, برای مصرف 53 سال کافی است.
مسیر های صادراتی گاز جمهوری اسلامی ایران
مذاکره با غولهای نفتی برای توزیع گاز در اروپا، تدوین سناریوهای جدید حضور گازی در قاره سبز، توافق با عمان به منظور امتداد خط لوله صلح بهجای هند به سواحل دریای عمان و چانهزنی با اعراب خلیج فارس برای فروش گاز از مهمترین مباحث دیپلماسیگازی جمهوری اسلامی ایران است. احیای تجارت خارجی گاز یکی از سیاست های کلان اقتصادی ایران در برنامه پنجم توسعه بوده که در کنار تأمین ارز, منجر به ایجاد روابط استراتژیک سیاسی، تجاری و اقتصادی با کشورهای همسایه و جهان می شود.
به گزارش مهر، در حال حاضر تنها گزینه پیش روی ایران برای صادرات گاز طبیعی، انتقال این حامل انرژی ازمسیر خطوط لوله است و به دلیل کمبود منابع مالی تکمیل مراحل ساخت و راه اندازی تنها کارخانه تولید ال.ان.جی کشور فعلا در هاله ای از ابهام قرار دارد. در شرایط فعلی قراردادهای صادرات، واردات و سوآپ گاز از کشورهای ترکیه، جمهوری آذربایجان، نخجوان و ترکمنستان عملیاتی شده است و اجرای قراردادهای جدید صادرات گاز به پاکستان، عراق، امارات متحده عربی، کویت، عمان و کشورهایی اروپایی هم در دستور کار قرار گرفته است.
سناریوهای صادرات گاز ایران به اروپا
آقای علی ماجدی, معاون - وقت - امور بین الملل وزیر نفت در مصاحبه با خبرگزاری مهر3 با تشریح 3 مسیر ایران برای صادرات گاز ایران به اروپا با تاکید بر اینکه ایران با روسیه برای حضور در بازار گاز اروپا رقابتی نداشته و اظهار نمود: ایران به دنبال یک معامله برد – برد گازی با کشورهای اروپایی است. وی در تشریح مهم ترین مسیرهای ایران برای صادرات گاز طبیعی به کشورهای عضو اتحادیه اروپا، گفت: یکی از مهمترین مسیرهای پیش روی ایران برای حضور در بازار گاز اروپا, ترکیه است و حتی توافق هایی هم با این کشور برای ترانزیت و انتقال گاز انجام گرفته است.
معاون - وقت - امور بین الملل وزیر نفت با اعلام اینکه از مسیر عراق، سوریه و لبنان و انتقال گاز ایران تا سواحل دریای مدیترانه به عنوان یکی دیگر از سناریوهای صادرات گاز طبیعی کشور یاد کرد و افزود: انتقال گاز از مسیر ارمنستان، گرجستان و دریای سیاه سومین مسیر انتقال گاز ایران به کشورهای عضو اتحادیه اروپا است. این مقام مسئول با اشاره به محدودیت کشورهای اروپایی برای واردات گاز از روسیه و یا واردات محموله های LNG به عنوان سناریوهای کشورهای قاره سبز برای واردات گاز یاد کرد و اظهار داشت: با این وجود برای ایران، ترکیه اقتصادی ترین مسیر برای ترانزیت گاز به کشورهای اروپایی است.
وی با اشاره به ایجاد زیرساخت های افزایش صادرات گاز طبیعی از مسیر ترکیه، بیان کرد: با تکمیل خط لوله ششم سراسری ظرفیت صادرات گاز ایران به ترکیه تا سقف دو برابر افزایش می یابد. ماجدی همچنین با رد هرگونه رقابت با روسیه برای صادرات گاز به اروپا پس از تحولات اکراین، توضیح داد: ایران برای صادرات گاز پروژه های بلند مدت را در دستور کار قرار داده است. معاون - وقت - امور بین الملل وزیر نفت از صادرات گاز به اروپا به عنوان یک معامله برد – برد یاد کرد و خاطرنشان ساخت: ایران با توجه به در اختیار داشتن بزرگترین ذخایر متعارف گاز جهان از پتانسیل تامین بلند مدت گاز کشورهای اروپایی برخوردار است. تاکنون ایران قراردادهایی با ترکیه و سوئیس به منظور صادرات و ترانزیت گاز امضا کرده است و مذاکرات با برخی از کشورها و شرکت های اروپایی همچون یونان، او.ام.وی اتریش، سوئز فرانسه و انی ایتالیا برای توزیع و عرضه گسترده گاز در سطح قاره سبز انجام داده است.
