بخشی از مقاله
چکیده
امروزه با افزایش جمعیت و پیشرفت صنعت، مردم شهرهای کوچک و بزرگ در کنار زندگی ماشینی و آثار مخرب آن با مشکلات عدیده ای در زمینه های روحی، روانی، جسمی و فیزیکی مواجه هستند که در این میان رابطه شهروندان با طبیعت و تفریح و سرگرمی نقش بهسزایی را در آرامش آنها ایفا خواهد کرد. ایجاد یک محیط برای استراحت و تفریح در دل طبیعت برای مردم شهرنشین در فضاهای خارج شهر ضروری به نظر می رسد. شهرهای شلوغ و پرترافیک امروزی و زندگی مکانیزه و پر سر و صدای شهرها خواسته های بیشتری برای حرکت در اطراف شهرها پدید می آورد و این نیاز روزبروز با توجه به مکانیزه تر شدن شهرهای آینده رو به ازدیاد می گذارد. هدف از نگارش این پژوهش ساماندهی امکانات و تسهیلات منطقه نمونه گردشگری چشمه ناز ونک با تاکید بر توسعه پایدار اکوتوریسم در شهرستان سمیرم واقع در استان اصفهان می باشد.
روش تحقیق ترکیبی از روش تحلیلی, علّی و پیمایشی است.اطلاعات مورد نیاز از طریق پرسشنامه از دو گروه گردشگران و مسئولان به دست آمده است. در تحلیل داده ها از نرم افزار Excel, SPSS و مدل برنامه ریزی استراتژیک SWOT استفاده شده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که منطقه نمونه گردشگری چشمه ناز ونک از نظر قابلیت های طبیعی در سطح بالایی قرار دارد و به علت دسترسی مناسب به شهر ونک پتانسیل تبدیل به قطب توریستی را دارا می باشد. اما متأسفانه این منطقه از نظر تسهیلات و خدمات گردشگری در وضعیت نامناسبی قرار دارد. ولی از آنجا که منطقه دارای قابلیت زیادی جهت توسعه اکوتوریسم می باشد، می توان با تقویت تجهیزات و امکانات اقامتی گام مؤثری در زمینه جذب توریست برداشت.
واژه های کلیدی:اکوتوریسم، ساماندهی، تاسیسات گردشگری،چشمه ناز ونک،مدل
مقدمه
روند روبه رشد صنعتی شدن در دو قرن اخیر همراه با برخی موارد دیگر از جمله افزایش اوقات فراغت مردم و بهبود زیر ساخت های ارتباطی و گسترش صنعت حمل و نقل به ویژه صنعت هوایی، تقاضا برای گردشگری را در سطح جهان با افزایش روبه رو ساخته است [1] .توریسم از مهمترین فعالیتهای انسانی معاصر است که همراه با بوجود آوردن تغییرات شگرف درسیمای زمین ،اوضاع سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، منش و روش زندگی انسان ها را دگرگون می سازد.[2] صنعت گردشگری با ماهیتی چند بعدی علاوه بر تامین نیاز گردشگران باعث تغییرات عمده ای در سیستم جامعه میزبان می گردد. از اینرو دولتمردان در تلاشند با مهیا سازی و ارزشمند نمودن جاذبه های گردشگری در مناطق دارای پتانسیل ، فرصت بهره مندی از ابعاد مثبت این صنعت را فراهم سازند.[3]
یکی از بخش هایی که در صنعت توریسم مورد توجه گردشگران و جهانگردان قرار گرفته است، صنعت اکوتوریسم است. اکوتوریسم مفهوم جدیدی در گردشگری است و جرقه آن در ابتدا به وسیله ایده همسازی دوباره با طبیعت واقعی زده شد و از نظر جامعه اکوتوریسم ها ، گردشگری طبیعی سفر مسیولانه به نواحی طبیعی است ،که حفاظت محیط طبیعی و تقویت رفاه جامعه محلی را به همراه دارد .[4] اکوتوریسم نوعی از توریسم طبیعی است که اغلب مدعی است که به عنوان یکی از سریعترین اجزای بازار جهانی توریسم تبدیل شود.[5] برآورد شده است که اکوتوریسم تقریبا 27 درصد سفرهای بین المللی را شامل می شود و وقتی به صورت مناسب مدیریت شود می تواند اشتغال محلی و فرصت های توسعه بومی ایجاد کند و نیز منجر به حفظ محیط طبیعی گردد.[6]
در راستای توسعه صنعت گردشگری، برنامه ریزی و طراحی تفرجی- فراغتی و تعیین توانهای محیطی- انسانی فرآیندی است که اوقات فراغت افراد را به فضا و مکان - محیط - مرتبط می نماید. این برنامه ریزی هنر و عملی است که مفاهیم و ورش های مربوط به گرایش های علمی بسیار زیادی را به منظور فراهم نمودن فرصت های فراغتی-توریستی جمعی و خصوصی در شهر ها و پیرامون آن مورد استفاده قرار می دهد .[7]منابع آبی بخش عمدهای از پتانسیلهای طبیعتگردی در نقاط مختلف را به خود اختصاص دادهاند و در این میان چشمه های طبیعی با داشتن ویژگیهای منحصر به فرد، نسبت به سایر جاذبههای طبیعی، در نگاه بازدید کنندگان از اهمیت خاصی برخوردار بوده و در هر مکان جغرافیایی و با توجه به شرایط اقلیمی آن، هر ساله شمار زیادی از گردشگران را با انگیزههای متفاوت به سوی خود جلب میکنند.
از این رو گردشگری و محیط - در ابعاد انسانی و طبیعی - به طور متقابل به هم وابستهاند .[8]استان اصفهان یکی از پهناورترین استان های کشور است که از جاذبه های بسیار غنی طبیعی،مذهبی، تاریخی و فرهنگی برخوردار می باشد و یکی از قطب های مهم توریسم و جهانگردی در ایران محسوب می شود. این استاندارای مکان های بکر و طبیعی با مناظر و چشم انداز های زیبا می باشد که هر بیننده ای را به خود جذب می کند، ازجمله این مناطق، منطقه نمونه ی گردشگری چشمه ناز ونک شهرستان سمیرم می باشد. چشمه ناز ونک که در 33 کیلومتری شهر سمیرم واقع شده است. این منطقه دارای چشم انداز بسیار زیبایی می باشد که طبیعت دوستان را به دامان زیبای خود فرا می خواند اما متاسفانه از حیث ساماندهی امکانات گردشگری در وضعیت مطلوبی قرار ندارد،پژوهشگر در این پژوهش سعی بر آن دارد که توان های اکوتوریسمی موجود در محدوده مورد مطالعه را شناسایی و در نهایت به ساماندهی امکانات و جاذبه های گردشگری چشمه نار ونک و برنامه ریزی جهت توسعه پایدار اکوتوریسم در این منطقه بپردازد.
پیشینه پژوهش
در زمینه ساماندهی امکانات اقامتی و جاذبه های توریستی در نواحی طبیعی تاکنون مطالعاتی صورت گرفته است که از جمله آن عبارتند از:مهندسین مشاور نقش کوثر [9] - 1387 - در پژوهشی تحت عنوان طرح ساماندهی هفت آبشار استان لرستان - افرینه، آب سفید، بیشه، چکان، گریت، نوژیان و وارک - ضمن بررسی پتانسیلهای گردشگری آبشارهای مذکور به لزوم توجه به ساماندهی محیط و امکانات مورد نیاز با توجه به معیارهای محیطی و در چارچوب توسعه پایدار اشاره مینماید. اریسیان [10] - 1382 - در پایان نامه کارشناسی ارشد خود به معرفی جاذبه های اکوتوریسم در شهرستان سمیرم پرداخته است .
وی به این نتیجه رسیده ،که شهرستان سمیرم دارای پتانسیلهای بالایی در زمینه گسترش صنعت اکوتوریسم ،بویژه اکوتوریسم روستایی است و ایجاد زیرساختهای مورد نیاز آن و طراحی قطب های جاذب اکوتوریستی در این منطقه با ایجاد زمینه های اشتغال در محیطهای روستایی به توسعه روستاها منتهی می شود مهندسین مشاور ساباط ساز شرق [11] - 1385 - ، در بررسی و مطالعات گردشگری چشمه ارزنه در شهرستان باخرز و چشمه رودمعجن در شهرستان تربت حیدریه، شاخص ترین جاذبه گردشگری مناطق مورد مطالعه را چشمه معرفی نموده و به ارایه راهکارها یی جهت توسعه اکوتوریسم جشمه مورد مطالعه میپردازد. این مطالعات برای هر دو جشمه با چارچوب مطالعاتی مشابهی صورت گرفته است. پسندی - [12] - 1389
در پایان نامه خود با موضوع ساماندهی جاذبه های توریسمی آبشار شلماش شهرستان سردشت به این نتیجه دست یافت که آبشار شلماش علی رغم شایستگی های فراوان در امر جاذبه متاسفانه از درد محرومیت و از ناحیه امکانات و تسهیلات آسیب پذیر است و همین عوامل به همراه شناخت ناکافی استان برای توریست ها و همچنین عدم معرفی جاذبه ها دست به دست داده و سبب شده این صنعت در انزوا قرار بگیرد. گرمابی - - 1390 [13] در پژوهشی تحت عنوان تحلیلی بر معیار های ساماندهی آبشار های طبیعی به منظورتوسعه اکوتوریسم مطالعه موردی آبشار های استان خراسان رضوی به این نتیجه دست یافت که آبشارهای استان به عنوان یکی از مهمترین جاذبههای طبیعی علی رغم وجود پتانسیلهای فراوان در عرصه طبیعت گردی، به دلیل ضعف امکانات و خدمات زیرساختی از رشد چندانی برخوردار نمیباشد و تاکنون در هیچ یک از آبشارهای استان فعالیت ساماندهی در چارچوب طرح اصولی و هدفمند انجام نشده است.
ضرورت انجام پژوهش
در سال های اخیر ملاحظات اکولوژیکی و زیست محیطی موجب گردید تا اکوتوریسم به عنوان سازگارترین نوع گردشگری بیش از سایر اشکال گردشگری مورد توجه قرار گیرد. [14] .در واقع این نوع گردشگری جهت ارتقای پیشرفت اقتصادی هر کشور، مردم بومی منطقه و حفظ ارزش های طبیعی، زیست محیطی و فرهنگی مناطق گردشگری مناسب تشخیص داده شده است. از اینرو توسعه این بخش جزء اهداف اصلی صنعت گردشگری در نظر گرفته می شود[15]توسعه فعالیت های گردشگری می تواند مشاغل متعددی را در بازار کار عرضه کند و با اشتغال مستقیم و غیر مستقیم موجب تولید زنجیره ای از فعالیت ها شود. [16]
.اشتغال در هتل ها، رستوران ها، آژانس های مسافرتی، شرکت های حمل و نقل، تأسیسات ورزشی همچون قایقرانی و ... به طور مستقیم و تقویت بازار صنایع دستی و تولیدات محلی و به طور کلی اشتغال کلیه کسانی که به شکلی از اشکال گردشگری منتهی می گردد، جملگی توان اشتغال زایی را نشان می دهد، ضمن آن که به موازات بهبود فضای اشتغال و درآمد، اثرات اجتماعی و روان شناختی مهمی را در منطقه ایجاد می کند. [17] با توجه به این که بهره برداری از توان های توریستی در هر منطقه می تواند زمینه ای پویا و فعال برای توسعه آن در پی داشته باشد لذا می توان با ساماندهی امکانات و جاذبه های منطقه نمونه گردشگری چشمه ناز ونک نقش مهمی در توسعه پایدار اکوتوریسم در این منطقه ایفا کرد.
روش پژوهش
انتخاب روش تحقیق بستگی به ماهیت موضوع، اهداف پژوهش، فرض یا فرض های تدوین شده، ملاحظات اخلاقی و انسانی ناظر بر موضوع تحقیق و وسعت و امکانات اجرایی دارد.[18] پژوهش حاضر باتوجه به هدف از نوع کاربردی و از نظر روش تحقیق از نوع توصیفی-تحلیلی می باشد. به طور کلی جهت جمع آوری اطلاعات از منابع اسنادی و کتابخانه و نیز اطلاعات موجود در پایگاه های اطلاعات و اینترنت استفاده شده، سپس برای ارزیابی منطقه پرسشنامه در قالب دو گروه گردشگران و کارشناسان تدوین شد. حجم نمونه پرسشنامه گردشگران با استفاده از فرمول کوکران برابر با320 نفر و در زمینه گروه متخصصان و کارشناسان سعی بر آن گردید تا از همه کارشناسان موجود در شهرستان سمیرم استفاده گردد.
در نهایت با استفاده از نرم افزارExcel،SPSS و مدل برنامه ریزی استراتژیک SWOTاستفاده شده است. این مدلSWOT1یکی از ابزارهای استراتژیک تطابق نقاط قوتو ضعف درون سیستمی با فرصت ها و تهدیدات برون سیستمی است، این مدل تحلیل سیستماتیکی را برای شناسایی این عوامل و انتخاب استراتژی که بهترین تطابق بین آنها را ایجاد می نماید، ارایه می دهد. و رایج ترین کاربرد آن فراهم کردن یک چهارچوب منطقی برای هدایت نظامند بحث های سیستم، راهبرد های مختلف و در نهایت انتخاب راهبرد است.[19]
اساساً روش SWOT - نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدات - یک ابزار استراتژیک است .روشSWOT - نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدات - نتیجه مستقیم مدل دانشکده ی تجاری هاوارد می باشد. بطور ساده به عنوان ابزار بررسی قوت ها و ضعف های درون سازمانی - درون ناحیه ای - است. و در مفهوم کلی ابزاری برای بهره برداری در مراحل مقدماتی تصمیم گیری و به عنوان یک پیش درآمد در امر برنامه ریزی استراتژیک در نوع کاربردی آن است و در حقیقت ابزاری است که عموماً برای کنار هم قراردادن یافته های تحلیل قوت ها، ضعف ها، فرصت ها، و تهدید هاست که مستلزم شناسایی نقاط قوت و ضعف ناحیه در ارتباط با بازار و فرصت ها و تهدیدهای است که بر اساس روندهای پیش بینی شده محیطی ارایه شده است.[20]
معرفی محدوده مورد مطالعه
شهرستان سمیرم با 5224 کیلومتر مربع مساحت 9/4 درصد از مساحت استان اصفهان را به خود اختصاص داده است و در 153 کیلومتری جنوب اصفهان بین 51 درجه و 17 دقیقه تا 52 درجه3 دقیقه طول شرقی و عرض 30درجه و 43 دقیقه تا 31 درجه و 51 دقیقه عرض شمالی واقع شده است.این شهرستان در جنوب استان اصفهان قرار گرفته و از شمال به شهرستان شهرضا و از شرق به استان فارس از جنوب به استان کهکلویه و بویراحمد و از غرب به استان چهارمحال و بختیاری محدود می گردد. چشمه ناز ونک یکی از پر بازدید ترین جاذبه های منطقه است که در فاصله 175کیلومتری جنوب استان و 33 کیلومتری جنوب غربی شهرستان سمیرم قرار دارد و از ارتفاعات کوه دالان که بزرگترین قله آن دارای ارتفاع 3492 متری است، در شهر ونک سمیرم سر چشمه میگیرد و با پیوستن به رود خانه شمس آباد منظره بکر و بی بدیعی را بوجود آورده است. چشمه ناز، تنگ ده، تنگ دالان و منطقه شمس آباد، کوه های سر به فلک کشیده همراه با باغ ها و جنگل های انبوه، منطقه توریستی و طبیعی زیبایی را ایجاد کرده است.
بحث و یافته های پژوهش
شهرستان سمیرم دارای 63 منبع گردشگری بالقوه می باشد که این تعداد نزدیک به سه درصد از مجموع منابع گردشگری استان را در بر می گیرد .منابع موجود در این شهرستان عمدتا از نوع طبیعی می باشند 77 - درصد - . منابع تاریخی -فرهنگی نیز 17 درصد سهم منابع را به خود اختصاص داده است و سهم منابع انسان ساخت 6درصد می باشد.به طور کلی این شهرستان از تنوع نسبی گونه های منابع گردشگری برخوردار می باشد. بررسی سطح عملکردی منابع موجود در شهرستان سمیرم نشان می دهد که 2درصد منابع آن دارای سطح عملکردی بین المللی و 5درصد در سطح ملی قرار دارند . بیشترین تعداد منابع موجود در این شهرستان - 93درصد - نیز در سطح محلی قرار دارند.
در حال حاضر در شهرستان سمیرم تنها دو واحد اقامتی مهمانپذیر وجود دارد که چهار درصد از مجموع مهمانپذیر های استان را تشکیل داده است. این دو واحد از نوع درجه 3 می باشند. با توجه به اینکه شهرستان سمیرم در سطوح سوم استانی از نظر بهره مندی از پتانسیل های گردشگری قرار گرفته است ، برخورداری از نظر بهره مندی از هتل ها و مهمان پذیر ها نشان دهنده ضرورت توسعه این واحد ها در شهرستان می باشد، همچنین در این شهرستان هیچ گونه دفتر خدمات مسافرتی فعال وجود ندارد و از لحاظ پایانه های مسافر بری تنها دو ترمینال مسافر بری موجود می باشد. - جدول شماره - 1
