بخشی از مقاله
چکیده:
تالابها با دربرداشتن غنی ترین تنوع زیستی و وجود جذابیت های منابع طبیعی، تماشاگران و گردشگران زیادی را به خود جلب می کنند. از آنجایی که این مناطق، مناطق حساس و شکننده بوده باید با ایجاد زیرساختارهای مناسب و به موقع مدیریت گردشگری، از منابع با ارزش این اکوسیستم محافظت شود. در برنامه ریزی و مدیریت سرزمین، شناخت توان و تناسب سرزمین برای کاربری های مختلف از یک سو و به کارگیری روش های کمی برای برآورد مقادیر استفاده از منابع موجود در محدوده های مشخصی از سرزمین در واحدهای زمانی برنامه ریزی از سوی دیگر، نقش کلیدی در جریان طرح ریزی و مدیریت سرزمین ایفا می کنند.
از جمله تکنیک های کاربردی و کمی در گردشگری پایدار، تکنیک ظرفیت تحمل یا برد گردشگری می باشد که بر اساس شاخص های پایداری و مدیریت حدود قابل قبول تغییرات در شاخص ها به برآورد کمی ظرفیت های فیزیکی، واقعی و موثر یا مجاز در یک مکان گردشگی می پردازد و در عمل آن را به صورت پایدار مدیریت می کند . ظرفیت برد گردشگری مناطق تالابی، ابزار تکنیکی مدیریتی مناطق تفریحی در جهت توسعه گردشگری پایدار منابع مناطق حساس و شکننده است و فعالیت گردشگری و فشارهای محیط زیستی بر تالابها را با حفظ منابع طبیعی کنترل میکند. این مقاله اساس مدیریت ظرفیت برد اکوسیستم های تالابی را مورد بحث قرار می دهد.
-1 مقدمه:
تالابها گهواره های تنوع زیستی دنیا هستند که با فراهم ساختن آب و قابلیت تولید اولیه نقش مهمی در بقای گونه های بیشماری از گیاهان و جانوران وابسته به خود ایفا میکنند. از میان ارزشهای اقتصادی متعدد تالابها، می توان به حفظ ذخایر ژنی گیاهی و جانوری ،تأمین آب - کیفی و کمی - ، آبزی پروری - بیش از دوسوم از برداشت محصول ماهی جهان به سلامت مناطق تالابی بستگی دارد - ، تولید محصولات کشاورزی - از طریق تأمین آب و عناصر غذایی - ، تولید چوب، تأمین انرژی، تولید مواد لجنی و گیاهی، حمل و نقل و کاربردهای تفریحی و گردشگری - توریستی - اشاره کرد.
این مناطق مکانی برای فرار از ترافیک، سر و صدا بیش از حد، و مشغله های روزمره است بنابراین با استفاده زیاد از تالابها، کیفیت محیط زیست، لذت کاربر، و ایمنی محیط کاهش می یابد و و زیان های اقتصادی در صنایع گردشگری ایجاد می کند .برای حفظ تالابها و جلوگیری از تخریب این مناطق در دراز مدت، تعیین ظرفیت برد تفریحی لازم و ضروری است [8] تعیین ظرفیت برد گردشگری محیط های تالابی، از ابزار مدیریتی گردشگری پایدار مناطق روستایی و طبیعی نشأت می گیرد.
ظرفیت برد وسیله مدیریتی مفید در بهره برداری پایدار از مناطق تفریحی و حساس و شکننده ای که دربرگیرنده جذابیت های گردشگری هستند، می باشد. این تحقیق مراحل آنالیز برد - ظرفیت برد فیزیکی، ظرفیت برد واقعی و ظرفیت برد مجاز - را دربردارد. تمام اجزاء وفاکتورهای محیط تالابی از قبیل کاربران، منابع ، نوع فعالیت گردشگری، سیستم های شاخص، ارزیابی های سریع و غیره در این انالیز بررسی میشوند. [4] با این حال، تعیین سطح استفاده بهینه برای یک تالاب، یک فرآیند پیچیده بوده، و ممکن است از تالابی به تالاب دیگر متفاوت باشد. مراحل کلی برای تعیین ظرفیت برد ، سرشماری شناور ها، مشخص کردن اهداف، کاربرد فرمول ظرفیت برد، و طرحی برای بهینه سازی می باشد[8.]
-2 تفریح و گردشگری در تالاب :
1تالاب گنجینه ویژه و مکانی جذاب برای تفریح مردم، از قبیل پیاده روی، قایقرانی، شکار، ماهیگیری، تماشای پرندگان ، و بسیاری از موجودات مختلف می باشد. تماشا و عکاسی از پرندگان تالابی، به تنهایی، با جلب حدود 50 میلیون نفر سالانه نزدیک به 10 میلیارد دلار درآمدزایی داشته است.تالاب علاوه بر ارزش تفریح و سرگرمی، ارزش اقتصادی قابل توجهی نیز دارد. محصولات طبیعی تالابی درآمدزا است .علاوه بر این، عملکرد تالاب افزایش کیفیت آب، کنترل فرسایش خاک و کنترل سیلاب است که با از بین رفتن تالاب آسیب های بسیار سنگینی بر محیط زیست بر جا می گذارد.
هزینه جایگزین کردن کنترل سیلاب ناشی از خشک شدن 5000 هکتار تالاب سالانه در ایالت مینه سوتا به 1,5میلیون دلار می رسد. از طرف دیگر حیات وحش و زیستگاه ماهی، فرصت تفریح و سرگرمی، و فضای باز با از بین رفتن تالاب برای همیشه از دست می رود که این نیز با از دست دادن گردشگر ضرر اقتصادی قابل توجهی را در بردارد.[9] در سال های اخیر افزایش گردشگری باعث ایجاد اختلال انسانی در جوامع جانوران آبزی شده است. هر نوع فعالیتی که باعث اختلال در طبیعت یا پراکندگی جانوران شود، اختلال انسانی محسوب میشود . تغییراتی که در اثر گردشگری در ساحل لس پادرس، تالاب رزرو آرژانتین رخ داده نشان دهنده اینست که برخی پرندگان فقط در مناطقی که انسان حضور ندارد، دیده می شوند .[3]
مدیران و برنامه ریزان محیط زیست و گردشگری، برای گردشگری در طبیعت با چالش های مهمی روبرو هستند که در حین استفاده عموم از مناطق حساس اکولوژیک راهکارهایی در جهت حفظ ارزش های اکولوژیک و فرهنگی نیز داشته باشند. سال 2002 ، سال بین المللی گردشگری از طرف سازمان جهانی گردشگری - 2 - WTO نامیده شد. به امید اینکه گردشگری، هم از لحاظ اقتصادی و تولید و هم از لحاظ افزایش سطح زندگی مردم بومی و محلی بتواند پاسخگو باشد. در دهه های گذشته گردشگری به منابع طبیعت توجه داشت ولی اخیرا به برنامه ریزی های مدیریت گردشگران توجه ویژه دارد.[4]
-3 ظرفت برد - 3 - CC
ظرفیت بردگردشگری، محدودیت تعداد گردشگر است که وارد منطقه می شود بطوریکه گردشگری پایدار انجام شود. گردشگری پایدار، به ترکیب خاصی از تعداد و نوع بازدیدکنندگان و تراکم فعالیت گردشگری می پردازد. در این نوع گردشگری باید در اثر بهره برداری از منطقه، کیفیت محیط زیستی آن تنزل نکند. سیاست های توسعه گردشگری پایدار چهارراهی است که از یک طرف به فشارهای اقتصادی گروه های سرمایه گذار و ضرورت درآمد تولید منطقه و از طرف دیگر به حفظ و نگهداری میراث طبیعی و فرهنگی می انجامد. [1]
- 1993 - WTO مفهوم ظرفیت برد گردشگری را ، حداکثر تفریح بطوریکه اثرات سوء اجتماعی- اقتصادی یا فرهنگی در منطقه به جا گذاشته نشود ، بیان می کند. به این ترتیب فاکتورهای روان شناسی و اجتماعی - فرهنگی نیز در گردشگری ضروری هستند. ظرفیت برد معمولا ارتباط شرایط و ضوابط اقتصادی، عملی یا محیط زیستی، اداری را کنترل و نظارت می کند. ظرفیت برد ، ابزار مدیریتی استفاده استاندارد از تالاب می باشد که گردشگری و فعالیت تفریحی و فشارهای زیست محیطی تالابها را با حفظ منابع طبیعی کنترل می کند.[4]
برای ظرفیت برد قایقرانی ویژگی های استفاده منطقه بازدید - شامل چگونگی استفاده از منطقه و اینکه چه نوع شناوری - موتوری یا غیر موتوری - - ، مساحت قابل استفاده تالاب ، تراکم قایقرانی، نسبت استفاده از منطقه ، و درک قایقرانان از تراکم. جمعیت در نظر گرفته می شود.[5] آنچه در برآورد ظرفیت برد بیشتر حائز اهمیت است یک نوع مصالحه بین حداکثرسازی و بهینه سازی جهت دستیابی به یک حد قابل قبول تغییر آستانه ها و شاخص های اثرگذار است.
هر منطقه توانایی محدودی در جذب گردشگر و فعالیت های مربوط به آن را دارد که این محدودیت ها را غالبا با تکنیک ظرفیت برد در چارچوب نظریه توسعه پایدار گردشگری تبیین می کنند. ظرفیت برد گردشگری عبارت است از تعدادی از بازدیدکنندگان که هیچگونه تخریب یا تغییر اکولوؤیکی غیر قابل برگشت را برای یک اکوسیستم در درون یک ناحیه تولید نمی کند. یا حداکثر تفرجی است که در قالب تعداد و فعالیت هایی که در یک ناحیه با یک اکوسیستم قبل از کاهش غیر قابل قبول یا غیرقابل برگشت در ارزشهای اکولوژیکی می تواند رخ دهد.
در برآورد ظرفیت برد روشهای مختلفی وجود دارد که معتبرترین روش ارائه شده دستورالعمل پیشنهادی توسط اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی - IUCN - است. در برنامه ریزی توسعه توریسم برای ظرفیت برد دو عنصر اصلی یعنی عنصر رفتاری که مشخص کننده کیفیت تجربه ای است که بازدیدکنندگان و یا گردشگران از ناحیه تفرجگاهی با توجه به رفتار گردشگران می باشد در نظر گرفته می شود. بر این اساس در روش شناسی معرفی شده توسط - IUCN - برای برآورد ظرفیت برد نواحی طبیعی برای مقاصد گردشگری سه نوع ظرفیت برد فیزیکی - - PCC، واقعی - - RCC و موثر یا مجاز - ECC - مهم است که در ادامه به آن پرداخته می شود.[4]
-4 ظرفیت برد تفریحی: مراحل آنالیز 4
پایش یکی از اجزاء مهم ظرفیت برد است که به برنامه ریزی و توسعه، سیاستگذاری و بررسی عملکرد مدیریت کمک می کند . شاخص های اختصاصی فرصتهای مهمی را برای تعیین و اجرای ظرفیت برد مهیا می کند. هسته ی شاخص منعکس کننده فشار و عوامل کلیدی مثل آب، آلودگی دریا است که برای شناسایی تجاوز از حد مجاز ظرفیت مورد استفاده قرار می گیرد. [7] آنالیز عناصر کلیدی برای تعیین ظرفیت برد تفریحی یک تالاب یا هر اکوسیستم دیگر لازم است. عناصر کلیدی شامل فضای گردشگری، منابع، وضعیت گردشگر و گردشگران می باشد. ایآنالیز در سه فاز ظرفیت برد فیزیکی، ظرفیت برد واقعی و ظرفیت برد مجاز یا موثر انجام می گیرد.[4]
-1-4 فضای گردشگری:
فضا به دو نوع فضای باز و بسته تقسیم می شود که هر کدام به سه قلمروی طبیعی، روستایی و شهری تقسیم می شوند. محدودیت بهره برداری از فضای بسته بعلت ظرفیت محدود فضا وجود دارد بنابراین تعیین ماکزیمم استفاده از این اماکن راحت تر و ساده تر انجام می گیرد. در این اماکن، معمولا جنبه ی ادراکی منطقه که انتظار بازدیدکنندگان از کیفیت تفریح، ظرفیت برد را تعیین می کند. چراکه برخی بازدیدکنندگان بازدید سریع مد نظرشان است و برخی دیگر بازدید جزئی و تفسیری را انتظار دارند. آنالیز فضاهای باز به جهت وسعت و تنوع بیشتر ، فوق العاده پیچیده تر از مناظر کوچک است . تقریبا تمام فعالیت های مناطق تفریحی تالابی، در محیط روباز است بغیر از برخی موارد از قبیل بوم موزه ها، آموزشگاه های طبیعی، ساختمانهای تاریخی که در فضای بسته انجام میشود. تعیین منطقه مورد مطالعه اولین قدم در آنالیز ظرفیت برد است.
-2-4 منابع:
منابع نیز اساس تعیین ظرفیت برد را تشکیل می دهد. از اول باید به حساسیت و آسیب پذیری منطقه توجه خاص شود، به همان اندازه که به فون و فلور تالاب توجه میشود، باید میراث فرهنگی و منابع نژادشناسی نیز مد نظر قرار گیرد . توسعه بی رویه مناطق گردشگری اغلب باعث تنزل ارزش منابع آنها می شود. [4]
3-4 -فعالیت - وضعیت گردشگر - 5
در تعیین ظرفیت برد، باید از اثراتی که بر قلمرو و منابع آن منطقه ناشی از گردشگری به وجود می آید اطلاع داشته باشیم. برای این منظور تهیه موجودی ها و آنالیز فعالیت های تیپیک تفریحی ضروری است .بطور مثال گروه های آموزشی حداقل آسیب را به محیط تالابی می رسانند. بنابراین گروه های آموزشی نزدیکترین گروه به مفهوم پایداری هستند. در تالابها فعالیت هایی از قبیل شکار، ماهی گیری هنوز به عنوان ورزش در برخی اماکن انجام می شود. از طرفی فعالیت های تفریحی به مهارت خاص نیاز ندارد. فضایی خاص برای محل بازار تعیین شود بنابراین بازار نباید در سطح فعالیت های دیگر - اکوتوریسم،گردشگری فرهنگی،ورزشها و غیره - قرار بگیرد. برای انجام این فعالیت ها، باید زون بندی منطقه انجام گیرد.[4]
-4-4 گردشگران - کاربرها - 6
بررسی نمودار گردشگران برای تعیین سطح اثرات سوء آنها بر محیط زیست، ضروری است. روش بررسی بستگی به شکل گردشگری دارد. اثر گردشگران می تواند از طریق بررسی و مشاهده مستقیم رفتار گردشگران تعیین شود.[4]
-5ظرفیت برد فیزیکی - PCC - 7
ظرفیت برد فیزیکی با ترکیب " فضای قابل استفاده" و " فضای متوسط بازدیدکننده" بدست می آید که بر اساس نیازهای روان شناسی انواع گردشگری تعریف می شود . به عبارت دیگر ظرفیت برد فیزیکی ،حداکثر تعداد گردشگرانی که میتوانند به طور فیزیکی در یک محیط آبی در زمان مشخص حضور داشته باشند. در این نوع ظرفیت برد تنها مساحت مورد نیاز از لحاظ فیزیکی در نظر گرفته می شود و سایر عوامل تاثیر گذار همانند تخریب محیط زیست یا رفاه گردشگران در نظر گرفته نمی شود.[4]
برای ارزیابی اکوسیستم خاص دو جنبه اساسی مد نظر است. اول " شناسایی سطح مفید فعالیت های تفریحی" می باشدکه با تفسیر تصاویر ماهواره ای و عکس های هوایی بدست می آید، که با زون بندی فضاهای خاص، بدون درنظر گرفتن موارد اکولوژیکی، با ویژگی های فیزیکی منطقه که فعالیت های روباز قابل انجام است، تکمیل می شود. بدین معنی که از مناطق تحت این زون بندی ، از قبیل زون هایی با ریسک سیل - با تصاویر مادون قرمز ماهواره ای - ، زون هایی با تراکم رویش و غیره باید فاصله گرفت.
نقشه زون بندی با امکانات مختلف تفریح، به اشکال متفاوت گردشگری بستگی دارد. فاکتور دوم که از اهمیت کمتر از فاکتور اول برخوردار نیست، برای آنالیز به روان شناسی بستگی دارد. معمولا درنظر گرفتن این پارامترها خیلی مشکل است زیرا این موارد به ویژگی های فردی بر می گردد که ممکن است برای بازدیدکنندگان یکسان نباشد. لذا گردشگران نیاز به فضای مناسب برای انجام تفریح با شرایط کافی، یا " فضای متوسط بازدید کننده" دارند.
بنابراین تعداد ماکزیمم افراد می توانند در یک منطقه تفریحی حضور داشته باشند بدون اینکه در کیفیت تفریح تغییر قابل ملاحظه ای بوجود آید. بازدیدکنندگانی که به گردشگری تفسیری می پردازند اغلب ظرفیت دریافتی خیلی کم دارند. بنابراین پذیرای تعداد خیلی زیاد بازدیدکننده تفسیری نیست. گردشگرانی همچون دانش آموزان آموزش دیده می توانند در گروه های بزرگ در محیط تالابی حضور داشته باشند ولی افرادی که برای شکار و ماهی گیری به تالاب می روند باید طبق ضوابط خاص و به تعداد محدود حضور داشته باشند تا این فعالیت ها کنترل شود.
