بخشی از مقاله
چکیده
کوه مورو که با وسعتی بیش از 180کیلومترمربع با روند تقریبی شرقی _ غربی در 33 کیلومتري شمالغرب شهر تبریز قرار گرفته است با داشتن پوشش قابل توجهی از واحدهاي آهکی کرتاسه مهمترین منبع تامین آب در منطقه بوده و چشمهها و قنات هاي متعددي که از آن خارج می گردد، تامین کننده ي بخش عمده اي از آب شرب روستاهاي منطقه می باشد. رخنمون سازندهاي آهکی، دولومیتی و گسترش فعالیت هاي تکتونیکی در منطقه منجر به توسعه کارست در منطقه شده است.
جهت بررسی شرایط هیدروژنولوژیکی، آمار دبی و مقادیر هدایت الکتریکی - EC - چشمه چله خانه علیا بصورت ماهانه اندازه گیري شد. با استفاده از منحنی زمان – لگاریتمی آبدهی، ضریب فروکش در رژیم هاي مختلف بررسی شده است. تجزیه و تحلیل هیدروگراف چشمه در سال آبی 1393-1394 و مقدار ضریب فرود بدست آمده در دراز مدت بیانگر غالب بودن سیستم جریان افشان می باشد که از تراکم بالاي درز و شکستگی منطقه ناشی می گردد.
بدلیل وجود دولومیت در آهک هاي کرتاسه و در نتیجه عدم خلوص آهک در منطقه توسعه مجاري کارستی ضعیف بوده است که بصورت تاخیري آب باران را از طریق مجاري ریزتر کارستی تخلیه می کند. تغییرات زمانی دبی و هدایت الکتریکی در چشمه مورد مطالعه حاکی از نوسانات بیشتر این پارامتر بوده که با تغییرات مربوط به چشمه هاي کارستی افشان همخوانی دارد. همچنین نسبت دبی حداکثر به حداقل به همراه نتایج فوق نشان د اد که جریان غالب در چشمه فوق عمدتا افشان می باشد.
مقدمه
اولین تقسیم بندي صورت گرفته در خصوص تعیین نوع جریان آب در سفره هاي کارستی توسط توسط وایت و اشمیت - ۶۶١٩ - White & Schmidt, و وایت - ۶۶١٩ - White, بر مبناي تغییرات متنی رفتار چشمه ها صورت پذیرفت. بر اساس این مطالعات جریان کارستی به دو نوع مجرایی - Conduit - و افشان - Diffuse - تقسیم گردید - شکل . - 1 در سیستم هاي با جریان افشان آب به صورت خطی از میان شکستگیهاي متصل به هم کوچکتر از یک سانتیمتر حرکت می کند، در این نوع جریان خروجی چشمه ها متعدد، پراکنده و با آبدهی کم می باشند .
تغذیه سیستم به طور مستقیم از طریق درزه ها و شکاف هاي کوچک موجود در سنگ هاي کربناته و توده هاي خاك روي آنها صورت می گیرد. در حوضه آبگیر این چشمه ها هیچ نوع پدیده ژئومرفولوژیکی کارستی از قبیل غار و فروچاله مشاهده نمی شود. در حالیکه در سیستمهاي با جریان مجرایی آب از درون مجاري و کانال هاي بزرگتر از یک سانتی متر به صورت متلاطم حرکت میکندو معمولاً به صورت یک چشمه بزرگ تخلیه می شوند.
تغذیه این جریان ها از طریق فروچاله ها و درزه هاي بزرگ موجود در سنگ هاي فاقد پوشش خاك و گیاه صورت می گیرد. شکل هیدروگراف یک چشمه نشان دهنده ي خصوصیات هیدرولیکی آبخوان تغذیه کننده آن است. بویژه شکل و نرخ افت منحنی فروکش - Recession curve - اطلاعات با ارزشی از خصوصیات هیدرودینامیکی آبخوان زهکش شده توسط چشمه فراهم می کند. از آنجا که در یک سیستم کارستی دو نوع جریان آشفته و خطی اتفاق می افتد از طریق مطالعه هیدروگراف چشمه هاي کارستی می توان سهم هر یک از این دو نوع جریان را در آبخوان مورد مطالعه براورد نمود
میزان ضریب آلفا که بیانگر ضریب تخلیه یا توانایی تخلیه آب زیرزمینی است، خصوصیات هیدرولوژیکی منطقه را که منتج از پارامترهایی همچون تخلخل و ضریب انتقال آبخوان است بیان می دارد. در این چارچوب هرچه میزان فاکتور α بیشتر باشد، نشان دهنده شیب بیشتر آبنمود، فروکشی جریان و درنتیجه بیانگر سرعت تأثیرپذیري دبی جریان از بارش خواهد بود و میزان تخلخل و کارست شدگی حوضه را نشان می دهد. حال آنکه در حالت عکس، عدم کارست شدگی یا کارست شدگی پایین حوضه مشاهده می شود.
از انجا که تمام آب عبوري از یک سفره ي کارستی به طور معمول از چشمه خارج می شود بنابراین تحزیه و تحلیل تغییرات دبی و غلظت یونهاي محلول در این چشمه ها و عوامل هیدروژئولوژیکی کنترل کننده وابسته به آنها می توانند منعکس کننده خصوصیات کل سیستم کارستی باشد و به ارزیابی ذخیره، پتانسیل زهکشی، درجه کارستی شدن کمک نماید,
مواد و روش ها
محدوده مطالعاتی کوه مورو با وسعتی بیش از180 کیلومتر مربع، با روند تقریبی شرقی _ غربی در 25 کیلومتري شمال غرب شهر تبریز و شمال شرقی دریاچه ارومیه، بعنوان یکی از پیچیدهترین پدیدههاي زمین شناسی آذزبایجان شرقی میباشد. بالاترین نقطه ارتفاعی در کوههاي مورو با 2200 متر از سطح دریا در مرکز این مجموعه و پستترین نقطه ارتفاعی 1300 متر از سطح دریا در کنار جاده تبریز – صوفیان قرار دارد - شکل1و. . - 2 متوسط بارش سالانه آن طبق داده هاي سینوپتیک مرند و تبریز - سالهاي بین - 92_80 معادل 304 میلیمتر در سال بوده و طبق طبقه بندي اقلیمی آمبرژه داراي اقلیم نیمه مرطوب و سرد است. همچنین میانگین میزان سالانه تبخیر نیز 244/5میباشد.
شکل.1 موقعیت منطقه مورد مطالعه و راه هاي ارتباطی
