بخشی از مقاله
چکیده
در اغلب نوشته هاي باستانی و در طب قدیم از شیر به عنوان دارو در درمان بعضی بیماري ها یاد شده است. امروزه نیز این عقیده وجود دارد که شیر، بهترین غذا براي بیماران است. شیر به عنوان یک ماده ي مغذي در رشد جسمی و فکري افراد,
بسیار مفید بوده و مصرف آن از دوران کودکی به افزایش تمرکز و حواس کمک کرده و سبب پیشگیري از بسیاري از بیماري ها همچون پوسیدگی دندان ها و استخوان ها در دوران بزرگسالی می شود. آنتی بیوتیکهاي که در درمان امراض دامی به کار میروند، یکی از عوامل اصلی آلوده کننده شیر محسوب میشوند و وجود باقیماندههاي آنتی بیوتیک در شیر میتواند عوارض فراوانی داشته باشد. در این طرح به بررسی میزان باقی مانده آنتی بیوتیکی در شیر پرداخته شد. در این مطالعه 40 نمونه شیر پاستوریزه از 4 برند مختلف از جهت وجود آنتی بیوتیک توسط آزمون جستجوي آنتی بیوتیک در شیر توسط تست کوپن مورد ارزیابی قرار گرفت. از مجموع 40 نمونه 3 نمونه از شیر ها داراي باقی مانده آنتی بیوتیکی بودند. با توجه به اینکه شیر خام جهت تهیه سایر فر آورده هاي لبنی بخصوص فرآورده هاي تخمیري شیر مورد استفاده قرار می گیرد باقیمانده داروهاي آنتی بیوتیکی در شیر خام، ضررهاي اقتصادي جبران ناپذیري به صنایع لبنی تحمیل می کند پس وجود روش هاي آزمایشگاهی با حساسیت بالا ضروري به نظر می رسد.
کلمات کلیدي:
باقی مانده آنتی بیوتیکی، شیرپاستوریزه، لرستان، آزمون کوپن
١
مقدمه
شیر با ارزش ترین ماده غذایی است و تقریبا تمامی مواد لازم براي رشد و ادامه زندگی انسان را داراست . شیر تنها ماده غذایی است ، که می تواند به طور متعادل بیشتر نیازهاي غذایی انسان را تأمین کند و به عنوان یکی از مهمترین منابع پروتئین هاي حیوانی محسوب می شود و حاوي انواعی از ویتامین هاي با ارزش و انواعی از مواد معدنی است،که مهمترین آنها کلسیم می باشد. با توجه به مصرف شیر در برنامه غذایی روزانه انسان به عنوان یکی از گرو ههاي ا صلی غذایی، بهداشت و سلامت این محصول ا زاهمیت ویژه اي برخورداراست .(1)آنتی بیوتیک ها نوعی مواد ضد میکروبی هستند که محصول متابولیسم ثانویه میکروارگانیسم ها می باشند که در غلظت هاي پایین قادر به تخریب باکتري ها یا ممانعت از رشد آنها از طریق تاثیر بر عناصر
ساختمانی یا متابولیکی مورد نیاز براي زندگی آنها هستند.
متابولیتهاي ثانویه ترکیباتی هستند که برخلاف متابولیت ها ي اولیه براي رشد و تولید مثل ضروري نیستند و به دلایل متنوعی توسط میکروارگانیسم ها تولید می شوند. استفاده از آنتی بیوتیک ها جهت کنترل و درمان بیماري هاي عفونی و
همچنین به منظور تحریک رشد در دامداریها رایج است . بیماري ورم پستان شایع ترین مورد مصرف آنتی بیوتیک در گاوداري
به حساب می آید .طبق بررسی هاي به عمل آمده معمولاً 40 درصد گاوهاي گله د ر طول سال به این عارضه مبتلا می شوند(.(2
آنتی بیوتیکها روي واکنشهاي بنیادي یک سلول اثر می کنند. بعضی از آنها خاصیت ضد سرطانی دارند زیرا اثر آنها بیشتر روي سلولهایی است که در حال تقسیم سریع هستند و به همین دلیل باکتریها و سلولهاي مغز استخوان که سازنده گویچه هاي سفید خون و گویچه هاي قرمز خون می باشند و همچنین سلولهاي سرطانی در مقابل آنتی بیوتیک ها حساسیت بیشتري دارند . آنتی بیوتیک ها از جمله ترکیباتی هستند که در صنعت پرورش دام ، طیور ، آبزیان جهت پیشگیري ، تحریک رشد و یا درمان بیماریها به فراوانی مورد استفاده قرار میگیرند و مصرف بیش از حد ، بدون نظارت کنترل شده ، باعث ایجـاد مقـاومت در دامهـا و افراد مصـرف کننده می شود و افراد به مـرور زمان در معـرض دریافـت باقیمانده آنتی بیوتیکها از طریق مصـرف این فـرآورده ها قرار می گیرند و این منجر به افزایش مقاومت باکتریهاي بیماریزاي انسانی می گردد حتی بدون اینکه عامل بیماریزاي دامی مستقیماً براي انسان بیمـاریزا باشد . مثـلاً زمـانی که انسـان به علت عفـونـت ، آنتی بیوتیک درمانی می شود و نتیجه مطلوبی از این درمان دریافت نمی کند این امر می تواند نتیجه مقاومت دارویی در اثر وجود باقیمانده هاي دارویی در غذاي مصـرفی باشد . وجود باقیمانده هاي دارویی بر میکروفلور روده اي انسان نیز اثرات نامطلوبی می گذارد و باعث تجزیه و فروپاشی کلونی میکرو فلورها میگردد
٢
بقایاي داروهاي دامپزشکی در مواد غذایی می توانند در انسان سرطان زا، جهش زا، عجیب الخلقه زا، حساسیت زا و یا مسموم
کننده باشند .طی سالهاي زیادي بهداشت مواد غذایی منحصر به تحقیقات در زمینه میکروب شناسی مواد غذایی و آلودگیهاي
میکروبی بوده و اکثر استانداردها دررابطه با عوامل فوق تدوین می شدند .در یکی دو دهه اخیر توجه دانشمندان و محققین بیشتر به مواد شیمیائی عامل بیماري ها و ضایعات و مسمومیتهاي شیمیائی معطوف گشته و براي مواد مختلفی که کم و بیش مواد غذایی به ویژه مواد غذایی با منشا دامی را آلوده می سازند و موجب مخاطراتی براي سلامت مصرف کنندگان میشوند، استانداردهایی تدوین و به مورد اجرا گذارده می شود. بنابراین کنترل کیفی و بهداشتی شیر از نظر باقیمانده آنتی بیوتیک ها
ضروري به نظر می رسد . براي این منظور آزمون هاي مختلفی تاکنون ارائه شده اند که هر یک داراي معایب و محاسنی
هستند .انتخاب روش آنالیز به نوع آنتی بیوتیک ، محدودیت هاي زمانی مورد انتظار، حساسیت روش و هزینه آن بستگی دارد(.(4
با توجه به مشکلات بهداشت عمومی و زیان هاي اقتصادي ایجاد شده به سبب استفاده ناصحیح از آنتی بیوتیک ها، این مطالعه به منظور تعیین باقی مانده آنتی بیوتیکی در شیرهاي پاستوریزه توزیع شده در استان لرستان صورت گرفت.
مواد و روش ها
ضمن هماهنگی با سازمان جهاد کشاورزي وشناسایی کارخانجات تولید شیر پاستوریزه دراستان دراین مطالعه 40 نمونه شیرپاستوریزه از 10 کارخانه تولید فرآورده هاي لبنی در استان لرستان به صورت تصادفی جمع آوري و از نظر وجود باقیمانده آنتی بیوتیک مورد بررسی قرار گرفت نمونه ها پس از انتقال به آزمایشگاه توسط آزمون جستجوي آنتی بیوتیک در شیر توسط
تست شیر کوپن (P&S) Chr.hansen انجام گرفت. این کیت یک کیت آزمایشگاهی جهت پایش حضور آنتی بیوتیک ها در شیر بصورت کیفی می باشد. براي انجام آزمون ابتدا با پیپت 100 میکرولیتر از نمونه شیر را برداشته و داخل لوله کیت
ریخته و لوله در بن ماري 1±64 درجه سانتی گراد به مدت 3 ساعت قرار گرفته سپس نتایج با توجه به راهنماي کیت قرائت می گردید. حساسیت کیت کیت کوپن به نوع و میزان آنتی بیوتیک هاي موجود در شیر بستگی دارد این کیت توانایی
تشخیص آنتی بیوتیک هاي پنی سیلین، آمپی سیلین- آموکسی سیلین – کلوکساسیلین- دیکلوکساسیلین-اکساسیلین-
نفسیلین -سفتی فور-سفالکسین -سفورکسیم سفازولین - کلرتتراسایکلین اکسی تتراسایکلین – تتراسایکلین- دیوکسی
سایکلین –سولفاتیازول-سولفامتازین- سولفادوکسین-سولفادي متوکسین-سولفادیازین-سولفامتوکسازول- سترپتومایسین-
نئومایسین– جنتامایسین-اسپکتینومایسین اریترومایسین‐اسپیرامایسین- لوزین-تایلومیکوزین—داپسون- تري متو پریم-
تیامفنیکول -کلرامفنیکل را دارد(.(5
٣
نتایج
در این مطالعه 40 نمونه شیرپاستوریزه از 10 کارخانه تولید فرآورده هاي لبنی در استان لرستان به صورت تصادفی جمع آوري
و از نظر وجود باقیمانده آنتی بیوتیک مورد بررسی قرار گرفت که از کل نمونه ها در %7.5نمونه ها باقیمانده داروهاي آنتی
بیوتیک مشاهده گردید که درصد نسبتا بالایی را نشان می دهد.
بحث و نتیجه گیري
بطور کلی در کشورهاي پیشرفته بقایاي باقیمانده هاي آنتی بیوتیکی اغلب در شیر دام هایی دیده میشود که با در بیش از حد مجاز درمان شده باشند در حالیکه در کشورهاي در حال توسعه و کشورهاي جهان سوم بعلت عدم رعایت زمان پرهیز از مصرف شیر و گوشت متعاقب مصرف آنتی بیوتیکها و سایر داروهاي دامی، در اغلب نمونه ها بقایاي داروهاي دامی قابل مشاهده میباشد. تا کنون بررسی هایی درخصوص باقیمانده آنتی بیوتیک درشیر انجام پذیرفته که درزیر تعدادي از آنها ذکر می شود .
تحقیقات انجام شده درسال1382که توسط غنوي وهمکاران طی طرح جامعی درموسسه استانداردها و تحقیقات صنعتی کشوردرارتباط باآلودگی شیربه بقایاي آنتی بیوتیک ها درمحل دریافت شیر درکارخانه هاي صنایع شیرایران درسطح کشور انجام گرفت علاوه بربررسی میزان آلودگی شیر،روش هاي تشخیص نیز با هم مقایسه شدند.دراین مطالعه روش هاي دلوو،کوپن ، بتا استار وآزمون سیلندرپلیت براي تشخیص پنی سیلین درشیر با یکدیگر مقایسه شدند. نتایج به دست آمده نشان دهنده آلودگی به میزان 27 درصد درشیر خام و53 درصد در شیر پاستوریزه بود.دراین تحقیق پاسخ هاي مشکوك نیز آلوده قلمداد شده ودرمحاسبه درصد آلودگی در نظر گرفته شده است.با توجه به نتایج حاصل، شیرپاستوریزه تقریبا دو برابر بیشتر از شیر خام آلوده است .دراین تحقیق که داراي گستره وسیع کشوري است در11درصد از موارد آلودگی شیرخام با بقایاي آنتی بیوتیک هاي بتا لاکتام مشاهده گردید وبهمین ترتیب 25 درصد ازنمونه هاي آلوده شیر پاستوریزه نیز آلوده به بقایاي آنتی بیوتیک هاي بتا لاکتام بودند. بنا براین بیشترین میزان آلودگی 50)درصد) درشیرخام وپاستوریزه مربوط به آنتی بیوتیک بتا لاکتام است.این گروه از آنتی بیوتیک ها از نظر سلامت و بهداشت انسان اهمیت فرآوانی داشته وبیشترین استفاده را درموارد ورم پستان وتجویز داخل پستانی دارو دردامپزشکی دارند.
یک بررسی با استفاده از آزمون کوپن دراستان خراسان برروي 196 نمونه شیر 7دامداري درمنطقه از نظر جستجوي باقیمانده آنتی بیوتیک ها نشان دهنده وجود این ترکیبات در40/8 درصد ازنمونه ها بود(.(6 که میزان باقی مانده آنتی بیوتیک در تحقیق حاضر کمتر بود.
۴
علاوه بر این، در مطالعه اي که توسط رسولی و همکاران انجام شد ( 8/ 7( 1388 درصد از نمونه هاي شیر پاستوریزه ي آزمایش شده، داراي تتراسایکلین و اکسی تتراسایکلین بودند(.(7 حدودا مشابه تحقیق حاضر بود.
فلاح راد و همکاران ( 1384 )نیز 7/ 11 درصد از کل نمونه هاي شیر خام و پاستوریزه ي جمع آوري شده از سطح شهر مشهد را، داراي بقایاي جنتامایسین گزارش کردند(.(8 نتایج این تحقیق نیز تقریبا مشابه تحقیق حاضر بود.
در مطالعه اي دیگر که توسط قایم مقامی و همکاران روي نمونه هاي تحویلی شیر پگاه انجام ،82 درصد از 77 نمونه ي آزمایش شده، داراي میانگین 5 میکروگرم در کیلوگرم تتراسایکلین بود(.(9 که بسیار بیشتر از تحقیق حاضر بود.
در مطالعه اي که در سال 2004 میلادي توسط یاماکی و همکاران در اسپانیا انجام شد 7/ 1 درصد از 2686 نمونه ي آزمایش شده ي شیر خام گوسفندي حاوي بقایاي آنتی بیوتیکی بودند(.(10
در مطالعه اي که توسط فقیهی و همکاران در 220 مزرعه پرورش گاو شیري در دو استان تهران و قم انجام شد علت مصرف
بالاي آنتی بیوتیک ها، تراکم زیاد دام در مزرعه، وضعیت بهداشتی نامناسب و مدیریت ضعیف مزرعه گزارش شده است .این مطلب نشان دهنده اثر مدیریت مزرعه بر سلامت جامعه است(.(11
اي کی کانگ ات در سال 2005 میلادي در کنیا میزان تتراسایکلینها و بتا لاکتام ها را در 854 نمونه شیر خام و 110 نمونه
شیر پاستوریزه توسط روش غربالگري سریع میکروبی بررسی نمود .نتایج این بررسی نشان داد که تقریباً در 16 درصد از نمونه هاي شیر، آلودگی وجود داشت(.(12
آنتی بیوتیک ها علاوه بر آنکه به عنوان دارو جهت درمان برخی از بیماریها بکار می روند، بصورت مکمل غذایی و به همراه
جیره غذایی به عنوان افزایش دهنده رشد و بازدهی دام نیز به مقادیر زیادي مصرف می گردند .وجود باقیمانده آنت یبیوتیک
در شیر نامطلوب است .بحث هاي فراوانی وجود دارد که نشان می دهد مصرف خوراکی منظم آنتی بیوتیک ها ممکن است احتمال به وجود آوردن سویه هاي مقاوم به ارگانیس مهاي مختلف را در انسان افزایش دهد و منجر به عدم پاسخ دزهاي آنتی
بیوتیکی در درمان بعدي گردد.همچنین برخی افراد به شدت به برخی آنتی بیوتیک ها حساسیت نشان م یدهند که بعنوان
