بخشی از مقاله
چکیده
مدیریت ناب، فلسفه و نگرشی جدید است که در آن تلاش می شود اتلاف به حداقل برسد و حداکثر بهره وری از تسهیلات و منابع انسانی به دست آید. این رویکرد در کشور ژاپن و در صنعت خودرو شکل گرفته است ولی به مرور زمان به صنایع دیگر و سازمان های خدماتی هم نفوذ کرده و نتایج شایان ذکری برجا گذاشته است. برای اجرای موفق ناب و اصلاح سازما ها ارزیابی سطح ناب بودن سازمان ها ضروری است. برای ارزیابی سازمان ها شناسایی و تعیین معیارها و تعیین اهمیت آن ها لازم است. به همین جهت پژوهش حاضر، به دنبال تعیین عوامل موثر در ارزیابی نابی در سازمان های خدماتی به خصوص بیمارستان ها می باشد. در این تحقیق برای رسیدن به این هدف ابتدا مدلی از عوامل نابی که شامل 4 معیار اصلی و 23 معیار فرعی می باشد، از مرور ادبیات استخراج شده، سپس توسط پرسشنامه و آزمون تی استودنت و نرم افزار SPSS تناسب آن ها با بیمارستان مورد مطالعه سنجیده می شود، که براساس آن 4 عامل فرعی پوکایوکه، سیستم های کششی، مهندسی مجدد و تحقیق و توسعه نامناسب تشخیص داده شده و برای ادامه کار حذف می شوند. در آخر عوامل باقیمانده توسط روش تحلیل سلسله مراتبی - AHP - و نرم افزار Expert choice وزن دهی می شوند. از 4 عامل اصلی عامل زیرساخت بیشترین و عامل تکنولوژی کمترین اهمیت را دارا بودند.
-1 مقدمه
برای فعالیت در بازار رقابتی امروز، ارائه محصولات و خدمات با بالاترین کیفیت و کمترین هزینه نقش اساسی دارد. روش ها و استراتژی های زیادی به این مساله پرداخته اند اما یکی از روش هایی که در این دو دهه ی اخیر خیلی به آن پرداخته شده است، تولید ناب1 می باشد. استراتژی تولید ناب بر افزایش بهره وری، بهبود کیفیت و کاهش زمان با حذف فعالیت های غیر ارزش افزا تاکید دارد . - Azadeh et al, 2015 - بر این اساس استراتژی ناب با کمک مجموعه ابزارهای خود می تواند نقش بنیادی در اصلاح و بهبود فرایندها داشته باشد. سیستم تولید ناب بر خلاف کاربرد اولیه ی آن، تنها به حوزه تولید محدود نمی شود بلکه تفکر حذف اتلاف ها و توجه به مشتری در سازمان های خدماتی، تجاری و اداری هم کاربرد دارد - امیرخانی و فقیه، . - 1391 ارزیابی عملکرد یکی از مهمترین مسائل در سیستم های تولیدی و خدماتی می باشد . - Azadeh et al, 2015 - بنابراین ارزیابی نابی در سازمان ها یک امر ضروری برای اجرا و پیاده سازی موفق مفاهیم ناب است. بخش خدمات به ویژه بهداشت و درمان و بیمارستان ها در کشور ما در حال توسعه و رو به رشد است و به دلیل اینکه با عموم مردم و سلامت جسم و جان آن ها در ارتباط است از اهمیت ویژه ای برخوردار است. همچنین چون با اقشار مختلف جامعه اعم از متوسط، ضعیف و سطح عالی سر و کار دارد؛ باید بتواند خدماتی در سطح عالی و قیمت مناسب ارائه کند.
برای دستیابی به این اهداف لازم است به ابزارهای سیستم تولید ناب مسلح شود. اجرای ناب وقت گیر و پر هزینه است، بنابراین باید قبل از اجرای آن سطح نابی سازمان و اینکه قابلیت پیاده سازی ناب را دارد یا نه، مشخص شود. برای انجام این امر شناسایی و تعیین عوامل و معیارهای موثر و اهمیت هر یک از آن ها در اجرای ناب ضروری است. با توجه به موارد ذکر شده، این پژوهش قصد دارد به شناسایی و تعیین عوامل و معیارهای موثر در ارزیابی سازمان های خدماتی در به کارگیری مفاهیم تولید ناب به صورت مطالعه موردی در بخش بیمارستانی بپردازد. هدف کلی از انجام این پژوهش، شناسایی عوامل اثرگذار بر ارزیابی سازمان های خدماتی - بیمارستان - در اجرای مفاهیم تولید ناب و همچنین تعیین و بررسی میزان اثرگذاری هر یک از این عوامل می باشد؛ که این امر می تواند کار محققین را در ارزیابی سازمانهای خدماتی ترجیحاً بیمارستان ها تسهیل نماید.
-2 مرورمنابع
یکی از مباحثی که متناسب با موضوع تحقیق یعنی تعیین عوامل موثر در ارزیابی نابی است، ارزیابی و اندازه گیری نابی در سازمان ها می باشد. در این راستا Hosseini nasab و همکارانش - 2012 - ابتدا با مرور ادبیات 9 عامل اصلی موثر بر ارزیابی را شناسایی می کنند. سپس توسط روش تحلیل سلسله مراتبی عوامل شناساییشده را رتبه بندی می کنند . در آخر توسط روش شبکه عصبی مصنوعی سطح نابی شرکت خودروسازی در ایران را محاسبه می کنند. در تحقیقی دیگر Ravikumar و همکارانش - 2013 - اقدام به ارزیابی نابی در 6 شرکت تولیدی کوچک و متوسط در هند می کنند. آن ها ابتدا 11 عامل موثر بر اجرای ناب را از طریق ادبیات و کارشناسان شناسایی و تعیین می کنند. پس از شناسایی عوامل با استفاده از تکنیک مدل سازی معادلات ساختاری رابطه بین عوامل و تولید ناب را میسنجند و به این نتیجه میرسند که هر 11 عامل با ناب ارتباط معناداری دارند. سپس با استفاده از روش AHP شرکت های مورد مطالعه را بر اساس ناب بودنشان رتبه بندی کردند. Elnadi و - 2014 - shehab در شرکت های تولیدی انگلستان با استفاده از ادبیات موضوع یک مدل اولیه از عوامل نابی ایجاده کرده، سپس با مصاحبه با کارشناسان صنعتی و دانشگاهی و حذف و اضافه کردن یک سری عوامل، مدل خود را نهایی می کنند . مدل نهایی شامل 3 سطح است که سطح یک توانمندسازهای ناب، سطح دوم 21 معیار ناب و سطح سوم 73 ویژگی ناب است. Azadeh و همکارانش - 2015 - در این زمینه ابتدا با بررسی ادبیات موضوع عوامل و معیارهای موثر بر ناب را استخراج می کنند. در این مقاله هم مانند مقاله قبل 5 توانمندساز ناب و 20 عامل را در نظر می گیرند. بعد از مشخص شدن معیارها با روش های تحلیل پوششی فازی داده ها و نقشه فازی وزن هر عامل را به دست می آورند.
در زمستان سال90 اسدی و همکارانش، تحقیقی در زمینهی ارزیابی نابی انجام دادند، با این تفاوت که این ارزیابی فقط در خط تولید دوغ در کارخانه شیر انجام گرفت. بر اساس ادبیات و مصاحبه با کارشناسان عوامل نابی برای این خط تولید استخراج گردید، که شامل 6 عامل اصلی و 42 عامل فرعی می باشد. در پاییز سال91 امیرخانی و فقیه، تحقیقی با عنوان بررسی میزان ناب بودن شرکت ایرانخودرو بر اساس مدل جکسون و جونز انجام دادند و سپس برای تعیین اهمیت عوامل از آزمون فریدمن استفاده کردند آخرین تحقیقات داخلی که در زمینه ی ارزیابی عوامل نابی انجام شده است، توسط پویا و سلطانی - 1394 - با عنوان مدلی جهت ارزیابی تولید ناب در صنایع متوسط و کوچک تولیدکننده فلزات در آذربایجان شرقی می باشد. برای وزن دهی به عوامل از روش آنتروپی شانون استفاده شده است. تحقیقاتی که در در زمینهی ارزیابی عوامل ناب انجام شده است تماماً مربوط به حوزه تولید می باشد و فقط یک تحقیق توسط فاطمه رحمانی و همکارانش - 1393 - در حوزه خدمات و در بخش بیمارستانی انجام شده است، که به ارزیابی نابی در بیمارستان امام خمینی کرمانشاه پرداخته است. ابتدا با مرور ادبیات عوامل نابی برای خدمات را شناسایی کرده، سپس با روش اعداد فازی اهمیت عوامل و مقدار عملکرد هر کدام را برای بیمارستان محاسبه می کنند.
-3 روش شناسی تحقیق
نوع و روش پژوهش حاضر توصیفی- پیمایشی و کاربردی است. از آن جهت توصیفی و کاربردی می باشد که به توصیف و بررسی دنیای واقعی می پردازد و از آن جهت پیمایشی است که برای انجام کار از پرسشنامه استفاده شده است. برای انجام این پژوهش و تعیین عوامل نابی موثر بر ارزیابی عملکرد بیمارستان ها 3 گام طراحی شده است. در گام یک عوامل عام نابی موثر بر ارزیابی با استفاده از مطالعه مقالات و ادبیات و همچنین نظر استاتید استخراج میگردد. بعد از تعیین عوامل نابی به صورت عام، در گام بعدی باید مشخص شود که کدام عوامل و معیارها برای ارزیابی نابی سازمان های خدماتی به خصوص بیمارستان ها مناسب هستند. برای انجام این کار باید دو مرحله طی شود. اول اینکه برای شناسایی عوامل نابی در ارزیابی سازمان های خدماتی و بیمارستان ها، باید یک سازمانی به عنوان مطالعه موردی انتخاب شود. در این پژوهش بیمارستان شهید انصاری رودسر انتخاب می شود. سپس باید مشخص شود که کدام یک از عوامل عام نابی استخراج شده برای ارزیابی ناب بودن در بیمارستان مناسب هستند. برای این کار ابتدا پرسشنامه تناسب سنجی براساس مقیاس 5 درجه ای لیکرت طراحی می شود. سپس از طریق آزمون تی استودنت تک نمونه ای تناسب هر عامل سنجیده می شود. این آزمون توسط نرم افزار آماری SPSS انجام می شود. در گام آخر پژوهش اهمیت و وزن هر کدام از عوامل نابی باقیمانده از گام دوم توسط روش AHP مشخص می شود. برای انجام روش AHP از نرم افزار Expert choice که نرم افزار تخصصی این روش می باشد، استفاده شده است.
-4 عوامل و معیارهای نابی
با مطالعه مقالات معتبر داخلی و خارجی و ادبیات ارزیابی عوامل نابی در بخش های تولیدی و خدماتی، معیارها و عوامل عام نابی به صورت مدل سلسله مراتبی از عوامل استخراج گردید. این عوامل در نمودار 1 آورده شده اند. این مدل دارای 4 عامل اصلی و 23 عامل فرعی می باشد. در این مدل سعی شده است عوامل اصلی و فرعی طوری انتخاب شوند که تقریبا تمام معیارهای نابی را پوشش دهند و مدل نسبت به مدل های موجود در تحقیقات قبلی کاملتر باشد. 4 عامل اصلی بهشرح زیر می باشند:
· معیار یا عامل ابزار و تکنیک ها: یکی از عواملی که هم در اجرا و هم در ارزیابی نابی سازمان موثر است، استفاده از ابزار و تکنیک های نابی است. شاید در خیلی از تحقیقات به طور مستقیم از آن یاد نشده باشد ولی در تعیین عوامل بسیاری از تکنیک های نابی را نام برده اند. در واقع با به کارگیری هر یک از این ابزارها در سازمان یک یا چند هدف ناب محقق می شود
· زیرساخت ها: یکی دیگر از عواملی که در ارزیابی و اجرای ناب در سازمان ها تاثیرگذار است، عامل زیرساخت می باشد. برای اینکه اصول ناب و ابزارهای آن بتوانند به درستی اثرگذار باشند، باید در سازمان توسط عوامل انسانی بستر مناسب ایجاد شود.
· عامل تکنولوژی: یکی دیگر از عوامل برای دستیابی به ناب و عملکردهای جهانی مجهز بودن به انواع تکنولوژی های روز دنیاست.
· ارتباطات سازمانی: برای اینکه ناب در یک سازمان به درستی وکامل پیاده سازی شود، علاوه بر ناب سازی دورن سازمانی باید عوامل بیرونی که سازمان با آن ها در ارتباط است نیز ناب سازی شوند.
نمودار:1 مدل سلسله مراتبی از عوامل و معیارهای نابی
