بخشی از مقاله
چکیده
تعیین روند تغییرات مولفههاي تولید، عملکرد و سطح زیر کشت محصولات باغی در شناخت پتانسیل تولید و مدیریت تولید بسیار مهم است. در این تحقیق تجزیه و تحلیل روند تغییرات تولید سالانه ، عملکرد و سطح زیرکشت انگور آبی 17 شهرستان استان خراسان رضوي با آزمون ناپارامتري منکندال مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد در 24 درصد موارد، روند سطح زیر کشت انگور آبی این استان افزایشی معنیدار و در 18 درصد موارد، کاهشی معنیدار بود. کاهش تولید انگور آبی در 11 شهرستان از 17 شهرستان مورد مطالعه مشاهده شد که در 5 شهرستان، این کاهش معنیدار بود. روند تغییرات عملکرد انگور آبی در 24 درصد موارد، افزایشی معنیدار و تنها در شهرستان اسفراین بصورت معنیدار کاهش یافته بود. نتایج کلی نشان داد که در وضعیت فعلی، خطري از جانب کاهش سطح زیرکشت و کاهش عملکرد انگور آبی وجود ندارد. لیکن در صورت استمرار شرایط فوق در آینده میتواند مشکلزا باشد.
واژگان کلیدي: اسفراین، انگور آبی، تولید، عملکرد، من کندال.
-1 مقدمه
بررسی روند تغییرات کمی تولیدات کشاورزي با توجهبه هدف آزمون روند که نشاندهندهي تغییرات افزایشی یا کاهشی در سري دادهها و یا عدم وجود تغییرات است اهمیت فراوانی دارد. افزایش روزافزون جمعیت و نیازمندي به تولیدات بیشتر، از یک سو و رشد تکنولوژيهاي نوین و فنآوريهاي جدید تولیدات کشاورزي از سوي دیگر، کمیت محصولات کشاورزي در دهههاي اخیر را تحت تاثیر قرار داده است. کمیت محصولات باغبانی متاثر از تغییر کاربري زمین هاي کشاورزي، کمبود منابع آب و فقدان صنایع تبدیلی مناسب است. اغلب محصولات درختان زود گلده نظیر آلو، هلو، بادام و محصولاتی مشابه، بهدلیل وجود مشکلاتی در کشت، عمل- آوري، سرماهاي اوایل بهار و نبود امکانات نگهداري موقت محصول تا زمان عرضه به بازار یا کارخانه فرآوري موجب ایجاد ضابعاتی از برداشت تا پس از برداشت میشود - خوشخویی و همکاران، . - 1387
فلات ایران با وجود گوناگونی آب و هوا و محدودیتهاي محیطی رشد ناشی از کوهستانی و کویري بودن و کشور ایران به- علت موقعیت خاص جغرافیایی و داشتن اقلیمهاي مختلف یکی از قطبهاي مهم تولید محصولات باغی گرمسیري، نیمهگرمسیري و سردسیري دنیا است - سایت آماري فائو، 2011، خوشخویی و همکاران، . - 1387 بررسی هاي صورت گرفته حاکی از آن است که ایران در زمینه تولید انار و بادام پس از آمریکا و اسپانیا مقام سوم تولید جهانی را در اختیار دارد - مجاوریان و رسولی، ;1390 آقابابایی و رئیسی، . - 1390 بههمین ترتیب در گزارش طباطبایی - 1386 - ایران اولین تولیدکننده پسته و خرماي دنیا، دومین تولید کننده زردآلو، مقام سوم تولید گردو و کشمش، چهارمین تولید کننده انجیر و ششمین مقام جهانی در تولید سیب است. از بررسی آمار حجم و ارزش صادرات محصولات باغی ایران که عموما از دهه 1960 در منابع آماري موجود میباشند این نتیجه بهدست میآید که محصولسات باغی بهصورت تازهخوري، خشکبار و فرآوري شده بیشترین حجم صادرات را دارا میباشند که اهمیت تولیدات باغبانی را بیشتر آشکار میسازد. به همین دلیل فرجزاده و شاهولی - 1387 - اعتقاد دارند که مشارکت مطلوب بخش کشاورزي در زمینهي ارزآوري و تجارت میتواند این بخش را بهعنوان موتور رشد مطرح نماید و بخش باغبانی در این میان سهم بالایی از ارزش صادرات را در اختیار دارد.
از آنجایی که توزیع متغیرهاي اقلیمی بهصورت تصادفی است بنابراین میتوان بخشی از تولید محصولات باغی را نیز بهدلیل تاثیرپذیري از متغیرهاي اقلیمی تصادفی دانست و براي تحلیل روند آن از آزمونهاي ناپارامتریک1 بهره گرفت. در آزمونهاي ناپارامتریک وجود دادههاي پرت، نتیجه روند دادهها را کمتر تحت تاثیر قرار داده و براي دادههایی با طول دوره آماري کم مناسب است - کومار و همکاران، . - 2009 اساس بیشتر آزمونهاي ناپارامتریک برازاندن مدلهاي ریاضی بر داده هاي تاریخی میباشد که در دسته روشهاي گذشتهنگر هستند. پیش فرض اولیه براي چنین مطالعاتی، وجود نوعی پیوستگی و پایداري نهفته در دادههاي سري زمانی است که با قانونمندسازي آن، میتوان مدلی قابل تعمیم به آینده را ایجاد نمود. بنابراین اهداف اصلی این پژوهش عبارت است از بررسی روند تغییرات تولید، سطح زیر کشت و عملکرد انگور آبی استان خراسان رضوي با روش ناپارامتري منکندال میباشد.
-2 مواد و روش ها
استان خراسان رضوي بهعنوان چهارمین استان پهناور ایران در شمال شرق کشور قرار دارد. اهمیت این استان علاوه بر همجواري با دو کشور ترکمنستان و افغانستان از این موضوع ناشی میشود که مساحت آن حدود 7/4 درصد از وسعت کشور ایران و بخش کشاورزي آن 12/1 درصد از تولید ناخالص ملی کشور را در اختیار دارد. تولیدات کشاورزي استان متنوع است که از میان آنها،تغییرات روند تولید و سطح زیرکشت محصولات باغی در پایه زمانی سالانه بهجهت اهمیت هر یک از آنها از دیدگاههاي مختلف اجتماعی، اقتصادي، صادراتی و صنایع تبدیلی انتخاب گردید. محصول مورد بررسی شامل انگور آبی بود که مقادیر تولید آن در سطح 17شهرستان اسفراین، بحنورد، بیرجند، شیروان، طبس، قائن، درگز، قوچان، مشهد، نیشابور، سبزوار، تربتجام، تربت حیدریه، کاشمر، تایباد، گناباد و فردوس جمعآوري گردید. تمامی اطلاعات مورد نیاز بهتفکیک سالهاي زراعی در پایگاه اطلاعاتی سازمان جهادکشاورزي استان خراسان رضوي قابل دسترس است. آماده- سازي دادهها در محیط نرمافزار SPSS صورت گرفت.
روشهاي متفاوتی براي تعیین روند وجود دارد که در این مطالعه از دو روش ناپارامتري منکندال براي بررسی روند تغییرات تولید و سطح زیرکشت انگور آبی استفاده شد. براي انجام آزمون منکندال ابتدا پارامتر منکندال - S - براساس تفاضل هر داده سري زمانی - xi - با تمامی دادههاي بعد از خود - xk - با لحاظ قیودات لازم از رابطه 1، بهتفکیک تولید و سطح زیرکشت محاسبه شد - سونمز و همکاران، . - 2005 در روابط فوق، Xi و Xk دادههاي iام و kام سري دادهها و n تعداد دادههاي سري زمانی است.
براي محاسبه S از دادههاي سري زمانی ماتریس تولید و ماتریس سطح زیرکشت محصولات استفاده شد. فرض صفر آزمون، H0: ZMK=0 بهمعنی تصادفی بودن و عدم وجود روند در سري دادهها و پذیرش فرض یک، H1: ZMK ≠0 یعنی وجود روند در سري دادهها میباشد. فرض صفر در مقابل فرض یک زمانی رد میشود که شرط |ZMK|≤ZMKα/2 برقرار باشد. α سطح معنیداري آزمون منکندال براي سطوح اطمینان %95 و %99 و مقادیر +ZMK و -ZMK بهترتیب موید روند افزایشی و کاهشی سري زمانی دادههاي تولید، عملکرد و سطح زیرکشت است. آماره ZMK براي سطوح اطمینان 95 درصد، 1 /96 و 99 درصد، 2 /58 در نظر گرفته شد و مقدار آن از رابطه 2 به دست آمد. بدین ترتیب آن دسته از ZMK هایی که در بین دو محدوده یاد شده واقع شوند بهمعناي معنیداري روند در سطح اطمینان 95 یا 99 درصد و در صورتیکه ZMK هاي محاسباتی در خارج از دو محدوده باشند نشانه
