بخشی از مقاله
چکیده
وجود فضای سبز با کیفیت مناسب در محیط شهری نشان از مدیریت شهری مطلوب دارد، درختان در فضای سبز اهمیت راهبردی در ارتقاء کیفیت جوامع و فضاهای شهری دارند و نیاز است که بهعنوان اصلیترین جزو فضای سبز شهری به صورت جدی مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته شود و در جهت بهبود روشهای کاشت و نگهداری بهینه مورد پردازش قرار گیرند. نتایج نشان داده است که با بررسی ویژگیهای درختان و شرایط مطلوب رشد و نگهداری آنها امکان توسعه پایدار در فضای سبز فراهم خواهد آمد.
کاشت درختان در محیط های مناسب و نگهداری بهینه آنها موجب افزایش طول عمر درختان و همچنین ایجاد محیط مناسب در فضاهای شهری می گردد در همین راستا پیشنهاد می گردد در انتخاب مکان های کاشت درختان به نکات اصولی و فنی مانند چگونگی مکان یابی با درنظر گرفتن اصول معماری شهری، انتخاب نوع درختان و کاشت آن ها متناسب با اقلیم و موقعیت مکانی توجه گردد.
واژههای کلیدی جنگلداری، گونه درختان، معماری شهری
مقدمه
شهرها بارزترین بومسازگانهای انسانساخت هستند که همانند هر سامانه نیازمند جریان دائمی ماده و انرژی میباشند. شهرها در مقایسه با سیستمهای طبیعی، سیستمی باز بهحساب میآیند زیرا در راستای حفظ و یکپارچگی آنها باید حجم قابل توجهی از مواد و منابع انرژی وارد آن شده پس از فرایندی کوتاه بهصورت مواد زائد و یا آلودگی هوا به محیط پس داده شود. مهمترین اثر فضای سبز و جنگلداری شهری در شهرها، کارکردهای زیستمحیطی آنهاست که شهرها را بهعنوان محیط زیست جامعه انسانی معنیدار کرده است و با آثار سوء گسترش صنعت و کاربرد نادرست تکنولوژی مقابله نموده و سبب افزایش کیفیت زیستی شهرها میشوند.
فضای سبز مناسب در شهرها یکی از عوامل موثر در کاهش این اثرهای سو هستند و بهویژه در ارتباط با گردوغبار و آلودگیهای هوا، فضای سبز شبه جنگلی، ریههای تنفسی شهرها به شمار میروند دیگر تاثیرهای فضای سبز در شهرها نقش نسبی دارند. بهطور کلی وجود فضای سبز و تاثیر آنها در شهرها اجتنابناپذیر است، بهطوریکه بدون آن ممکن نیست شهرها پایدار باقی بمانند.
بنابراین اگر فضای سبز بهعنوان جزئی از بافت شهرها و نیز بخشی از خدمات شهری ضرورت یافته باشد، نمیتواند جدا از نیازهای جامعه شهری باشد. از این رو فضای سبز باید از نظر کمی و کیفی متناسب با حجم فیزیکی شهر - ساختمانها، خیابانها و جاده-ها - نیازهای جامعه - از لحاظ روانی، گذران اوقات فراغت و نیازهای بهداشتی - و با توجه به شرایط اکولوژیکی شهر ساخته شود تا بتواند بهعنوان فضای سبز فعال، بازدهی زیست محیطی مستمری داشته باشد.
درختان به عنوان یکی از مهمترین عناصر فضاهای سبز شهری، از جایگاه بسیار والایی در تأمین کیفیتهای مطلوب محیطی در این فضاها برخوردارند. به گونه ای که وجود آنها در فضاهای شهری موجب کاهش میزان پرخاشگری و تنش های شخصی و در عوض لطافت محیط و آرامش روحی میگردد امروزه در عرصههای عمومی مختلف شهرها، درخت به عنوان یک عامل حیات بخش نادیده گرفته شده است.
در همین چارچوب میتوان به خشک شدن و کندن درختان سالم به علت مکانیابی نامناسب، شکسته شدن شاخ و برگ درختان به علت تنگی جا و عدم هرس به موقع، برخورد با جداره ساختمانها، تخریب سنگ فرشها، مبلمان شهری و جدول خیابانها توسط درختان و مواردی از این قبیل اشاره نمود. همچنین در موارد زیادی کاشت درختان در فضاهای شهر بهگونه ای صورت پذیرفته است که موجب بروز تعارض و ناسازگاری درخت با تأسیسات شهری چه در بالای درخت و چه در زیر زمین و در کنار ساقه و ریشه آن گردیده است و در نتیجه بهمنظور کاهش میزان برخوردهای فیزیکی درخت با این تأسیسات و در جهت افزایش ایمنی و نیز سلامت تأسیسات، میبایست شاخ و برگ و ریشه درختان بریده شود.
بنابراین به نظر میرسد که بهمنظور استفاده هرچه مناسبتر از درختان در سطح شهر، استفاده از اصولی که انتخاب نوع درختان، چگونگی مکان یابی و کاشت آن ها و نیز محافظت از آن ها را ضابطه مندتر و مدون تر نماید، الزامی میباشد. بنابراین با توجه به اهمیت کاشت درختان و اجرای پروژههای درختکاری در راستای توسعه جنگلداری شهری و سوق به سوی توسعه پایدار می-بایست چگونگی جانمایی، کاشت و محافظت از درختان در فضاهای شهری به صورت فنی و اصولی مورد مطالعه قرار گیرد.
مواد و روشها
نقش درخت در فضاهای سبز شهری از اهمیت راهبردی در ارتقاء کیفیت جوامع شهری برخوردارند. وجود اماکن طبیعی - مانند پارک ها و جنگل های شهری - و اجزای طبیعی - مثل درختان - در فضاهای شهری علاوه بر خدمات مهم زیست محیطی، خدمات فیزیولوژیکی و اجتماعی قابل توجهی را به شهرها ارائه مینمایند. حضور درختان در فضاهای شهری بهمنظور داشتن مناظر با کیفیت بالا ضروری به نظر میرسد.درختهای ثابت و سالم، موجب ایجاد میراثی ماندگار برای جامعه میگردند.
میتوان موقعیت باارزش شمار زیادی از خیابانها و اماکن به یاد ماندنی را به حضور درختان بزرگ و سالم نسبت داد، همچنین حضور درختان و علفزارها در فضاهای عمومی بیرون از خانه، وابستگی های اجتماعی که در شهرهای امروزی روز به روز از هم گسسته تر میشوند را قوت میبخشد و برای کاهش پرخاشگری و رسیدن به آرامش روحی بسیار مؤثرند و عاملی برای صمیمیت میشوند یکی از ملاکهای توسعه یافتگی شهر و معیار مهم شهرهای پایدار، دسترسی کافی به فضای سبز عمومی و وجود جنگلهای شهری است. پارکهای جنگلی شهری بهعنوان مهمترین بخش از جنگلهای شهری نقش بزرگی را در اجرای کارکردهای آن دارد.
با توجه به وجود شرایط مساعد در پارکها، کاشت درختان بتحت عنوان طرحهای درختکاری میتوان نقش بسزایی در توسعه فضای سبز پایدار ایفا نماید. همچنین در محیطهای شهری با درنظرگرفتن اصول معماری شهری باید تا حد ممکن سعی گردد نسبت به مکانیابی و کاشت درختان با توجه به اقلیم و نوع گونه درختی، مدیریت لازم صورت پذیرد.
نتایج
با توجه به ویژگی های بصری، زیست محیطی و عملکردی درختان، برخی از اساسیترین نکاتی که در مورد جانمایی درختان در فضاهای شهری میبایست مد نظر داشت، به شرح زیر میباشند: کاشت درختان در خاک و خرد اقلیمی که بیشترین مطلوبیت را برای تندرستی و دوام دراز مدت دارا میباشند، قرارگیری درختان در محلهایی که بیشترین مساعدت را در کاهش میزان فشار و تنش بر درخت و تأمین نور خورشید کافی دارا باشند، رعایت فاصله مناسب از تقاطع خیابانها، لبه پیادهرو، ورودی ساختمانها، محل عبور عابرین پیاده، آبروها، پایه تأسیسات و .... درختان باید به نحوی در فضای شهری کاشته شوند که به جای تخریب و غلبه بر کیفیتهای فضایی و کالبدی موجود، در هماهنگی با آنها باشند.
هماهنگی با تأسیساتی که در زیر زمین واقع شده اند همانند؛ انشعابات آب و فاضلاب، شبکه مخابرات و خطوط انتقال گاز، همچنین رعایت فاصله مطلوب درختان از یکدیگر با مد نظر قرار دادن شرایط فیزیکی آن ها پس از بلوغ کامل. مکان یابی درختان باید به گونه ای باشد که میزان فضای لازم برای رشد تا زمان بلوغ کامل داشته باشند محافظت از درختان به علت جایگاه مهمی که در ساختار فضایی شهری دارند، به صورت خاصی به نگهداری نیاز دارند.
اما محافظت نادرست و یا قصور و کم کاری در نگهداری از درختان نه تنها ممکن است آسیب های جبران ناپذیری را به درختان وارد کند، بلکه خسارت های مالی و یا جانی را برای مردم در فضاهای شهری در پی خواهد داشت .بنابراین حفاظت از درختان به عنوان جزئی لاینفک از محیط زندگی شهری و همچنین یک دارایی ارزشمند همگانی، رعایت ملاحظات مختلف به منظور اجتناب از تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم بر درختان ضروری به نظر می رسد.
نتیجه گیری
با توجه به موارد ذکرشده میبایست در محیطهای شهری با درنظرگرفتن اصول معماری شهری و طرح جامع و تفصیلی و رعایت عرض معابر و خیابانها اقدام به کاشت اصولی درختان گردد. از انجام عملیات عمرانی مانند کفپوشگذاری، ایجاد لاین کندرو و ... در حیطه فعالیت درختان اجتناب گردد و با برنامهریزی اصولی با تطابق اصول معماری شهری در زمان طراحی جهت اجرا در آینده میزان فضای مناسب جهت کاشت درخت در نظر گرفته شود و همچنین در زمان اجرای پروژههای کاشت درخت و ایجاد طرحهای فضای سبز نکات اصولی در جانمایی و غرس درختان رعایت گردد.
باید توجه گردد پس از اتخاب مکان کاشت مناسب، نوع گونه انتخابی با شرایط حاکم بر مکان کاشت انطباق داشته باشد و مواردی همچون اندازه نهایی تاج درختان، شکل تاج درخت، ارتفاع نهایی پس از بلوغ، میزان برگ ریزبودن یا همیشه سبز بودن، آفات و بیماریها و سایر شاخصهای مدیریتی مدنظر قرار گیرد.
