بخشی از مقاله
چکیده
پارکهای شهری و فضاهای سبز مستقیم و غیر مستقیم بر سلامت انسان تاثیر بسزایی دارند، امروزه علیرغم افزایش خصوصی سازی ها ، فرسایش فضاهای عمومی و همچنین برجسته شدن برخی از محلات ، در بسیاری از مواقع پارکها به مکان هایی خنثی در شهرها تبدیل شده اند . پارکها برای بسیاری از اهداف توسط مردمی با پیشینه های مختلف و جهت فعالیت های تفریحی فعال و منفعل استفاده می شوند از آنجایی که تنها تجربه یک محیط سبز می تواند تاثیری آرامش بخش بر روی بازدید کنندگان خود دارد .
دسترسی به فضاهای سبز با کیفیت برای همه افراد جامعه مهم و ضروریست . اندازه گیری کیفیت پارک همسایگی توسط هر دو شاخص های ذهنی با استفاده از نظر سنجی هایی از انتظارات ساکنان ، همچنین ارزیابی و رضایت از زندگی شهری است که به عنوان کیفیت پارک همسایگی شناخته شده است . رابطه متقابل و قوی بین مردم ، محیط اجتماعی و فیزیکی آنها وجود دارد
بنابراین در این مقاله عوامل موثر فیزیکی و اجتماعی در فضاهای عمومی که عامل جذب و جلب رضایت مردم در این فضاهاست بررسی شده اند . روش پژوهش یک چهارچوب کیفی و کمی است و پارک همسایگی - مولانا - واقع در محدوده مرکزی شهر تبریز به عنوان منطقه مورد مطالعه انتخاب گردید . هدف از تجزیه و تحلیل تعیین رابطه میان ویژگی های اجتماعی و فیزیکی پارک همسایگی به عنوان یک فضای عمومی جهت استفاده و فعالیت افراد است .
نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که ارتباط مثبتی بین میزان رضایت استفاده کننده از پارکها با ویژگی های پارک - امکانات می توان به نبود بوفه ، تابلوهای اطلاع رسانی - مثلا نبود نام پارک - ، نبود آبنما ، قرارگیری در محدوه مسیر اصلی در پی ایجاد آلودگی های صوتی و هوا ، نبود وسایل بازی کودکان ، گلخانه و کتابخانه در فضای باز موجود در محدوده پارک با توجه به دسترسی مناسب در محدوده مسیر اصلی و فرعی شهر - وجود ندارد و از لحاظ معیار های - نزدیکی به مراکز تجاری و فرهنگی ، تراکم جمعیت ، نزدیکی به بازار، وجود خدمات بانکی - خودپردازها - ، مسیر پیاده در محدوده پارک ، جذب گردشگر ، دارای مجسمه هایی نمادین که نشانگر تاریخ و فرهنگ و هویت یک شهر ، میزان تعامل اجتماعی ، حس امنیت و آسایش از جنبه های بصری فضاهای عمومی و متغییر های دسترسی ، نور مناسب محیط ، مبلمان پارک و کیفیت آنها - از جنبه های فیزیکی این فضاها محسوب می شود .
-1 مقدمه
امروزه توسعه و گسترش شهرنشینی و دوری از طبیعت - عناصر طبیعی و زیست محیطی - باعث بروز آسیب های فراوانی به انسان شده است . هجوم به شهرها و کمبود فضا باعث از بین رفتن فضاهای طبیعی - حتی در حیاط منازل - و شکل جدید شهرنشینی یعنی آپارتمان نشینی شده است . این مسئله یکی از عوامل مهم افزایش فشار بر روی انسان هاست
پژوهش های مختلف نشان داده است که عدم کنترل فرد بر محیط بر اثر عدم وجود امکانات تفریحی ، فضای سبز و وجود اشکالاتی در سیستم طراحی مهندسی ساختمانها ، باعث ایجاد حس ازدحام انزوای اجتماعی است که منجر به بروز زمینه های بزهکاری و اعتیاد ، ایجاد مشکلات در زمینه های تحصیلی ، اخلاق و رفتاری و نیز ایجاد اختلال در روابط بین والدین و فرزندان می شود و در نتیجه وجود این عوامل سلامت روانی فرد را به خطر می اندازد
لذا نگرانی درباره کیفیت زندگی مدرن از خصوصیات جامعه معاصر است - Pacione, 2003 - که می تواند تابعی از کیفیت محیط شهری باشد . همچنین تنزل در کیفیت محیط شهری می تواند نتیجه بعضی فعالیت های اقتصادی باشد . زمانی که جمعیت شهری افزایش می یابد افزایش فعالیت ها از محدوده های قابل تحمل در مناطق شهری تجاوز می کند که به ناچار با تخریب محیط شهری همراه است .
بنابراین، اگر فضای سبز به عنوان جزئی از بافت شهرها و نیز بخشی از خدمات شهری ضرورت داشته باشد، نمی تواند جدا از نیازهای جامعه شهری باشد. از این رو، فضای سبز باید از نظر کمی و کیفی متناسب با حجم فیزیکی شهر - ساختمانها، خیابانها و جادهها - و نیازهای جامعه - از دید روانی، گذران اوقات فراغت و نیازهای بهداشتی - با توجه به شرایط اکولوژیکی شهروندان و روند گسترش آینده ی آن ساخته شوند تا فضای سبز فعال وبازدهیِ زیستمحیطیِ مستمری داشته باشد و از آن جاکه اهداف برنامه ریزی شهری، سلامت، آسایش، زیبایی و احساس امنیت در محیط شهر است، داشتن یک پارک شهری مناسب با خواسته های خود مردم می تواند سهم زیادی در دلخواه بودن و دلنشین بودن فضای زندگی شهروندان داشته باشد - حضور فضای سبز هرچه نزدیکتر به مجتمع های سکونتی، تجاری و فرهنگی، مردم را به مصاحبت دائمی و تماشای نمایش مکرر از طبیعت جایگزین، دعوت می کند .دستیابی به چنین فضاهایی در قالب ایجاد شبکه های سبز شهری در بیرون سکونتگاههای مردم امکانپذیر خواهد شد - .
-2 مفاهیم
-1-2نقش پارک همسایگی در کیفیت محیط
امروزه نقش و اهمیت فضاهای باز و سبز در محیط زیست و کیفیت زندگی مجتمع های زیستی به طور چشمگیری رو به افزایش است. به همین جهت ، در اکثر کشور ها ، فضای باز و سبز جزء لاینفک تصمیمات برنامه ریزی کاربری زمین به شمار می آیند. - به طور کلی بازدهی فضاهای سبز شهری در سه گروه بازدهی اکولوژیک و محیط زیستی، بازدهی کالبدی - شهرسازی و بازدهی اجتماعی - روانی قابل تقسیم بندی می باشد. در بررسی اثرات روانی - اجتماعی فضای سبز باید گفت که انسان ، در هر شرایطی روزانه به چند ساعت فضای ساکت و آرام نیاز دارد.که فضای سبز می تواند این فضا را تامین نماید.
کیفیت بهترین درجه برای تشخیص میزان رضایت از تامین نیازهای کسانی است که از امکانات استفاده می کنند . پارک همسایگی را می توان به عنوان یک فضای باز تعریف کرد که شامل تفریحات منفعل و فعالیت های ورزشی است .
اندازه گیری کیفیت پارک همسایگی توسط هر دو شاخص های ذهنی با استفاده از نظر سنجی هایی از انتظارات ساکنان ، همچنین ارزیابی و رضایت از زندگی شهری است که به عنوان کیفیت پارک همسایگی شناخته شده است . هیچ تعریف خاصی برای کیفیت یک پارک همسایگی در محله وجود ندارد . در واقع هیچ معیار برای تعیین کیفیت یک پارک همسایگی وجود ندارد .
-2-2کیفیت محیط کالبدی
کیفیت محیط کالبدی از جمله مفاهیمی است که در دهه های اخیر مورد توجه قرار گرفته است ؟ شاید بتوان گفت برای اولین بار توجه به کیفیت محیط کالبدی در نوشته های » کوین لینچ … مطرح شد ؟ ولی در مورد کیفیت محیط شهرها می گوید برای سکونت و زندگی ، شهر خانه ای است بزرگ و همان گونه که خانه باید از صفات و مزایایی برخوردار باشد تا سکونت و زندگی را مطلوب و آسایش بخش سازد ، شهر نیز باید دارای کیفیات و ویژگی هایی برای تامین آسایش و راحتی باشد و نیز مانند خانه محیطی گرم و صمیمی و دلپذیر که زندگی را مرفه و مطلوب سازدوی رابطه متقابل و تاثیر کیفیت محیط شهری بر کیفیت - زندگی ساکنان شهرها را مورد تاکید قرار داده است
-5 دلایل رفتن به پارک
آشنایی با دلایل رفتن به پارک باعث آگاهی از خواسته های مردم می شود و این امر به طراحی پارک و فضای سبز و کاربردی بودن آن کمک شایانی می کنند
هدف مردم از رفتن به پارک و فضای سبز بیانگر توقع آن ها از این مکان و نیازهایی است که باید توسط این مکان برآورده شود بر اساس تحقیقات انجام شده ، دلایل مختلفی برای استفاده از پارک و فضای سبز ارائه شده است که مهمترین این دلایل بر اساس اولویت به شرح زیر است برای آرامش پیدا کردن ، در بستر شهری نیاز به آرامش پیدا کردن و دور شدن از ریتم تند زندگی شهری همیشه وجود دارد
در جوی آرام که زمان کند می گذرد انسان می تواند دغدغه های روزمره را فراموش کند ، هوای تمیز استنشاق کند و آرامش یابد ؛ بودن با خانواده و بازی بچه ها ؛ نیاز به بودن در طبیعت ، انسان به حضور در طبیعت ، حس ، مشاهده و تجربه کردن آن از طریق حواس نیاز دارد ؛ تمرکز پیدا کردن ،انسان نیازی مبرم به خلوت کردن با خود و ارزیابی عملکردهای خود دارد ؛ راه رفتن
-6 فضای سبز برای گذران اوقات فراغت
در مباحث اولیه در زمینه گذران اوقات فراغت ، مفهوم اوقات فراغت به عنوان مفهوم متقابل کار مطرح می شد و اوقات فراغت ، خود محصول فرآیند صنعتی شدن شیوه تولید ، قطب بندی و تفکیک عملکردهای سکونت و اوقات فراغت از یک سو و کار از سوی دیگر ، به شمار می آمد از این دیدگاه چنین استدلال می شد که چگونگی گذران اوقات فراغت ، تا حدود زیادی به نوع و محیط کار شخص بر می گردد از دیدگاه برنامه ریزی ، فعالیت های گذران اوقات فراغت به دو گروه طبقه بندی می شوند
1. گذران اوقات فراغت در فضاهای بسته مانند سینما ، تئاتر ، موزه های هنری و تاریخی و ....
2. گذران اوقات فراغت در فضاهای باز
محیط زیست عمدتا به موضوع گذران اوقات فراغت در فضاهای آزاد و چگونگی برنامه ریزی و سازماندهی فضای مناسب برای گذران اوقات فراغت به نحوی سازنده ، می پردازد در محیط های شهری این فضاها عبارتند از پارکها ، ورزشگاههای عمومی ، باغهای گیاه شناسی و جانور شناسی و مانند آن گذران اوقات فراغت در فضاهای آزاد و سبز ، افزون بر جنبه های مثبت روانی که ممکن است نزد افراد مختلف متفاوت باشد ، آثار مثبت فیزیولوزیک نیز دارد ، بهره گیری از اشعه ماورا بنفش خورشید ، جذب اکسیژن هوا و افزایش مقاومت بدن در برابر شرایط اقلیمی از این جمله اند مضاف بر آن انسان در فضاهای آزاد و سبز بر خلاف محیط های ساخته با آسودگی و آرامش حرکت می کند
بنابراین باید در تعیین اهداف برنامه ریزی و طراحی فضاهای آزاد و سبز شهری ویژه گذران اوقات فراغت ، تغییراتی بنیادی صورت گیرد بدین منظور ضروری است ، به جای مقدم قرار دادن اهداف تزیینی ، عملکردهای اکولوژیک اجتماعی فضای سبز به عنوان هدف اصلی انتخاب شوند البته واضح است که سازماندهی فضای سبز به منظور دستیابی به حداکثر بازدهی اکولوژیک و اجتماعی روانی هیچ مغایرتی با اهداف تزیینی ندارد
