بخشی از مقاله
چکیده
آفتابگردان یکی از گیاهان روغنی مهم است که به علت شکل و آرایش برگ هاي این گیاه افزایش تراکم در آن با محدودیت مواجه است. بر همین اساس آزمایشی در شرایط آب و هوایی اهواز - ملاثانی - به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوك هاي کاملا تصادفی با 3 تکرار بر روي گیاه آفتابگردان در سال زراعی 1395-96 در دانشگاه کشاورزي و منابع طبیعی رامین خوزستان انجام شد. فاکتورهاي آزمایشی شامل تراکم بوته در واحد سطح - 60، 110 و 160 هزار بوته در هکتار - و حذف برگ - شاهد بدون حذف برگ، یک چهارم، دو چهارم و سه چهارم حذف برگ - بود.
نتایج نشان داد تراکم بر عملکرد روغن و شاخص برداشت روغن در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. برهمکنش تراکم و حذف برگ بر درصد روغن و شاخص برداشت روغن در سطح احتمال یک درصد معنی دار شد. درصد روغن با افزایش تراکم بوته از 60 هزار بوته به 110هزار بوته اختلاف معنیداري نشان نداد بطوريکه مقدار آن 30/74 - درصد - و 28/86 - درصد - بهترتیب در 60 هزار و 110 هزار بوته کاهش یافت ولی با افزایش تراکم به 160 هزار بوته کمی افزایش یافت و به مقدار - 30/05 درصد - رسید.
مقدمه
با توجه به مصرف زیاد روغن در کشور و واردات بیش از 90 درصد آن از خارج، توجه دولت به حمایت از بخش خصوصی لازم است تا بهتوان بخشهاي کشاورزي و صنعتی را در راستاي اهداف عدم وابستگی به واردات روغن تشویق کرد. در آزمایشات هولتو کمپل - 1984 - نیز بر روي 4 واریته آفتابگردان تحت تاثیر تراکمهاي 40، 55، 70 و 85 هزار بوته در هکتار مورد آزمایش قرار دادند، گزارش نموداند که تراکم بوته اثر معنیداري بر کلیه صفات بجز عملکرد داشت.
طی آزمایشی در شرایط آب و هوایی کرج اثر تاریخ کاشت و تراکم بوته بر روي گیاه آفتابگردان رقم هیبرید 103*R-26*CMS مورد مطالعه قرار گرفت نتایج نشان داد که افزایش تراکم بوته، عملکرد دانه و تعداد دانه در واحد سطح را افزایش داد و بر درصد روغن تاثیر معنیداري نداشت. هر چند روند کاهش ملایمی در میزان روغن با افزایش تراکم مشاهده شد
تحقیق عباسپور و همکاران - 2005 - بیانگر آن بود که درصد روغن با حذف یک سوم برگهاي ساقه در مرحله
گلدهی در قسمتهاي فوقانی، میانی و تحتانی تحت تاثیر قرار نگرفت، ولی حذف تمام برگها درصد روغن را تا 16/28 درصد کاهش داد. نتایج آزمایشهاي مربوط به اثرات حذف برگ بر عملکرد دانه در آفتابگردان نشان داده است که هر چه سطح حذف برگ بهمراحل گلدهی نزدیکتر شود، کاهش عملکرد دانه بهدلیل کاهش سطح فتوسنتري گیاه بیشتر خواهد بود.
مواد و روشها
این تحقیق در اسفند ماه سال 1395 در مزرعهي تحقیقاتی دانشگاه علوم کشاورزي و منابع طبیعی خوزستان در شهر ملاثانی واقع در 36 کیلومتري شمال شرقی اهواز انجام شد. این منطقه در حاشیه شرقی رودخانه کارون قرار دارد و ارتفاع 22 متر از سطح دریا به مورد اجرا گذارده شد. این آزمایش بهصورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد.
فاکتورهاي این آزمایش شامل تراکم کاشت در سه سطح - 60 ، 110 و 160 هزار بوته در هکتار - و حذف برگ در چهار سطح - بدون حذف برگ، حذف برگ یک چهارم، حذف برگ دو چهارم و حذف برگ سه چهارم برگهاي پایینی گیاه در مرحله آغاز گلدهی است. فاصله خطوط کاشت 75 سانتیمتر و فاصله بر روي ردیفهاي کاشت بر اساس تیمار تراکم 24 - ، 13 و 9 سانتیمتر - بوده است.
هر کرت فرعی شامل5 پشته و طول هر پشته 3/5 متر در نظر گرفته شد. عمق کاشت 3 سانتیمتر در نظر گرفته شد و براي حصول اطمینان از سبز شدن بذور در هر حفره 3 الی 5 بذر قرار گرفت و در مرحله 4 برگی نسبت به حذف گیاهان اضافه اقدام شد. با توجه به تاریخ کاشت گیاه آفتابگردان در تاریخ 95/12/22 و رسیدگی محصولات منطقه هیچگونه خسارت پرندگان به بذور سبز شده مشاهده نشد.
در مرحله 4 و 6 برگی گیاه پس از انجام تنک به منظور تامین کود ازت مورد نیاز مقدار در این مرحله 50 درصد آن بهصورت سرك در پاي بوتهها در درون شیار پاشیده شد. نمونه برداري پس از حذف حاشیه ها، جهت تعیین صفات کمی گیاه از یک متر مربع، با توجه به تراکم کاشت انجام شد. براي محاسبه درصد روغن دانه از دستگاه سوکسله استفاده شد - عیوض زاده، - 2010 و عملکرد روغن از رابطه زیر محاسبه شد:
عملکرد دانه × درصد روغن= عملکرد روغن
تجزیه آماري دادهها، شامل تجزیه واریانس، مقایسه میانگینها با استفاده از نرم افزار SAS و مقایسه میانگین دادهها با آزمون LSD انجام و جهت رسم نمودارها نیز از نرم افزار Excel استفاده شد.
نتایج
درصد روغن: بررسی نتایج - جدول - 1 تجزیه واریانس نشان داد که اثر متقابل تیمار تراکم با حذف برگ در سطح یک درصد روغن معنیدار شد ولی اثر سایر عوامل معنیدار نشد. در بررسی - جدول - 2 مقایسه میانگین درصد روغن تحت تاثیر تراکم ، با افزایش تراکم بوته از 60 هزار بوته به 110هزار بوته اختلاف معنیداري نشان نداد بطوريکه مقدار آن 30/74 - درصد - و 28/86 - درصد - بهترتیب در 60 هزار و 110 هزار بوته کاهش یافت ولی با افزایش تراکم به 160 هزار بوته کمی افزایش یافت و به مقدار - 30/05 درصد - رسید.
در - جدول - 3 مقایسه میانگین اثر متقابل تیمار تراکم با افزایش تراکم و حذف برگ تا سه چهارم شاهد کاهش درصد روغن هستیم ولی مشاهده جدول اختلاف کمی بین تیمارها وجود دارد احتمالا دلیل کاهش درصد روغن در حذف برگ در سه چهارم در تراکم بالا افزایش عملکرد دانه و وجود رابطه عکس بین عملکرد دانه و درصد روغن باشد در جدول بررشدهی با افزایش تراکم و حذف برگ درصد روغن افزایش یافت به طوري که میانگین تراکم هاي 60 هزار بوته با 25/75 - درصد - و 110 هزار بوته با 28/87 - درصد - و تراکم 160 هزار بوته با 30/25 - درصد - مشخص شد.
عملکرد روغن:
بررسی نتایج - جدول - 1 تجزیه واریانس در سطح یک درصد تحت تیمار تراکم قرار گرفت ولی بر تیمار حذف برگ و اثر متقابل آنها اثر معنیداري نداشت. در - جدول - 2 مقایسه عملکرد روغن در تیمار تراکم با افزایش تراکم از 60 هزار به 160 هزار بوته به ترتیب از - 878/32 - به - 1252/89 - کیلو گرم در هکتار افزایش نشان داد زیرا عملکرد روغن همبستگی معنیداري با عملکرد دانه دارد. با افزایش تراکم علاوه بر افزایش درصد روغن عملکرد دانه هم افزایش نشان داد.
شاخص برداشت روغن: شاخص برداشت روغن حاصل تقسیم عملکرد روغن بر عملکرد بیولوژیک گیاه ضربدر 100 است. نتایج حاصله در - جدول - 1 تجزیه واریانس به احتمال خطا در تیمار اصلی تراکم و اثر متقابل در سطح یک درصد مشاهده شد.
در - جدول - 2 نتایج اثر متقابل مقایسه میانگینها با افزایش تراکم در تیمار شاهد باعث افزایش شاخص برداشت روغن از 24 - درصد - به 35 - درصد - شد. ولی در همه تیمارهاي حذف برگ با افزایش تراکم، شاخص برداشت کم شد. که بیشترین درصد شاخص در تراکم 60 هزار بوته در حذف یک چهارم برگ ها با 34 - درصد - و کمترین آنها با 20 - درصد - در حذف دو چهارم حذف برگها همراه است
جدول -1تجزیه واریانس درصد روغن، عملکرد روغن و شاخص برداشت روغن
جدول-2 مقایسه میانگین عملکرد روغن آفتابگردان تحت تیمار تراکم
