بخشی از مقاله
چکیده
بیماری پوسیدگی ذغالی سویا که به وسیله قارچ Macrophomina phaseolina ایجاد میشود یکی از مخربترین بیماریهای آفتابگردان در سطح جهان میباشد. هدف از این تحقیق بررسی تاثیر جمعیت قارچ در خاک بر میزان بیماری پوسیدگی ذغالی آفتابگردان و عملکرد دانه در شرایط گلخانه میباشد. میزان خسارت بیماری روی رقم حساس فرخ، تحت تاثیر مایهزنی مصنوعی خاک با جمعیتهای مختلف بیمارگر، در دانشگاه گنبد کاووس و در سال زراعی 1395 مورد ارزیابی قرار گرفت.
آزمایش درقالب طرح کاملا تصادفی با چهار تکرار انجام شد. زادمایهی قارچ M. Phaseolina در جمعیتهای 0، 10، 20 و40 میکرواسکلروت بر گرم خاک، به خاک ضدعفونی شده، افزوده شد. پس از رسیدگی فیزیولوژیک، کلیه بوتهها از گلدان خارج گردید و برای ارزیابی صفات به آزمایشگاه منتقل شد. نتایج نشان داد که تراکم جمعیت قارچ در خاک تاثیر معنی داری - P<0.01 - بر ارتفاع بوته، وزن تر ساقه و ریشه، تعداد دانه در طبق و وزن هزار دانه داشت. همچنین عملکرد دانه و عملکرد روغن نیز تحت تاثیر افزایش جمعیت قارچ در خاک کاهش یافت.
-1مقدمه
بیماری پوسیدگی ذغالی از مخربترین بیماریهای گیاهان روغنی، حبوبات و صیفیجات است و معمولا هرساله باعث خسارت زیادی به مزارع آفتابگردان و سویا وسایر گیاهان میزبان قارچ Macrophomina phaseolina وارد میکند . - 10 - قارچ موجود در خاک در شرایط گرم و رطوبت کم و به ویژه تنش آبی پس از آبیاری خسارت زیادی به محصول وارد میکند و عدم رعایت تناوب زراعی، خاک های ماسه ای، کمبود رطوبت، دمای بالای منطقه و رقم میزبان حساس سبب افزایش بیماری و افزایش خسارت به محصول میشود .
ممکن است بیماری پوسیدگی 23 الی 100 درصد محصول را از بین می برد. آب وهوای گرم وخشک و دمای بالای 28 درجه سانتیگراد به مدت دو الی سه هفته بعد از کاشت، باعث افزایش وقوع و شدت بیماری شده و عملکرد محصول را به طور چشمگیری کاهش می دهد .
جلیل و همکاران گزارش نمودند که تاثیرات قارچ M. phaseolina در ساقه گیاهان در مرحلهی بلوغ فیزیولوژیک اتفاق میافتد و سبب مرگ زودرس بوته، کاهش قطر طبق، چروکیدگی دانهها و کاهش روغن دانهها میشود. همچنین وجود همبستگی منفی و معنیدار بین جمعیت M. phaseolina در خاک و ارتفاع و وزن نهالهای سوزنی برگان را تایید شده است به طوری که افزایش جمعیت قارچ بر اندام های هوایی و زمینی سوزنی برگان تاثیر داشته است .تا کنون مطالعه ای در خصوص ارتباط بین تراکم جمعیت M. phaseolina در خاک و عملکرد و اجزای آن در آفتابگردان در ایران انجام نشده است.
-2مواد و روشها
برای ارزیابی خسارت بیماری و تعیین ارتباط بین جمعیت قارچ در خاک و شاخص آلودگی گیاه و میزان کاهش محصول این آزمایش در گلخانه دانشگاه گنبد کاووس و با استفاده از گلدان های دایره ای شکل 30 کیلویی با قطر دهانه 40 سانتی متر و ارتفاع 50 سانتی متر استفاده شد. خاک گلدان ها با استفاده از اتوکلاو ضد عفونی گردید. قارچ عامل بیماری از بوته های آفتابگردان جداسازی شده و در محیط کشت PDA کشت و به روش نوک ریسه خالص سازی شد. آزمون بیماری زایی جدایه به دست آمده روی رقم حساس فرخ با سه تکرار انجام شد. پیش از کاشت گیاهان، خاک گلدان ها با سطوح مختلف زادمایه قارچ 40-20- 10-0 - عدد میکرواسکلروت بر گرم خاک - که روی برنج استریل تهیه شده بود مایه زنی گردید. بذور آفتابگردان رقم حساس و زودرس فرخ پس از ضدعفونی خاک گلدان ها با اتوکلاو، در فواصل 20 سانتی متر کاشته شد. در مرحله ی بلوغ کامل،کلیهی بوتهها بطور کامل از خاک خارج شده و به آزمایشگاه انتقال یافت.
شاخصهای بیماری شامل شدت بیماری - DS - و درصد وقوع بیماری - DI - ثبت گردید. همچنین صفات مورفولوژیک شامل ارتفاع بوته، وزن تر و خشگ ریشه و ساقه، عملکرد دانه و اجزای عملکرد شامل، وزن هزاردانه، درصد روغن، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت اندازهگیری شد. آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی با 4تکرار اجرا گردید .تجزیه واریانس و مقایسه میانگین با استفاده از نرم افزار Statgraphics انجام شد.
-3نتایج و بحث
نتایج تجزیه ی واریانس شدت و وقوع بیماری نشان می دهد که بین سطوح مختلف جمعیت قارچ در خاک اختلاف معنی داری - P<0/01 - وجود دارد - جدول - 1 علایم بیماری در تیمار شاهد - صفر میکرواسکلروت بر گرم خاک - یافت نشد. اما اختلاف معنی داری در سطح احتمال %1 در میزان شدت و وقوع بیماری بین تیمار شاهد و خاک آلوده شده با جمعیتهای مختلف میکروسکلرت M. phaseolina مشاهده گردید. بررسی ها نشان میدهد که درصد و شدت بیماری با افزایش جمعیت قارچ در خاک افزایش می یابد . - 4 - با مطالعه ی تاثیر سطوح مختلف 3، 14 و 30 عدد میکروسکلرت قارچ بر گرم خاک بر میزان آلودگی بوتههای آفتابگردان نشان دادند که میزان آلودگی ریشه و همچنین میزان کلونیزاسیون ریشهها توسط قارچ، تفاوت معنیداری در جمعیت های مختلف قارچ در خاک داشت . - 6 - بیشترین میزان شدت بیماری در سطح زادمایه 40 میکروسکلرت بر گرم خاک است و از 87 تا 100 درصد متغیر بود - جدول . - 2
جدول-1 تجزیه واریانس شدت و وقوع بیماری حاصل از سطوح
جدول -2 آمار توصیفی مقادیر شدت و وقوع اندازه گیری شده
جدول - 3 تجزیه واریانس صفات زراعی اندازهگیری شده تحت تاثیر سطوح مختلف آلودگی خاک به قارچ M. phaseolina
جدول -4 مقایسه میانگین صفات زراعی اندازهگیری شده تحت تاثیر سطوح مختلف آلودگی خاک به قارچ M. phaseolina
