بخشی از مقاله
چکیده
به منظور تعیین اثر دوزهای مختلف علف کش ها وتراکم برعملکرد،اجزاء عملکردو خصوصیات زراعی آفتابگردان، آزمایشی در سال1390 در ایستگاه تحقیقات جهاد کشاورزی شهرستان خوی انجام شد. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل ت صادفی با سه تکرار انجام شد. در این طرح م صرف علف کش ها در پنج سطح آزمای شی شامل سوپرگالانت %100، %75 توصیه شده و نابواس %100، %75 توصیه شده نتایج نشان دادبه جز تعداد برگ و درصد پروتئین که تحت تأثیر تیمارهای آزمایشی قرار گرفت.
کلمات کلیدی: آفتابگردان ، تراکم 55000 و 70000، دوز های علف کش های سوپرگالانت و نابواس
.1 مقدمه
آفتابگردان به عنوان یکی از منابع عمده برای تولید روغن نباتی بوده و در سطح دنیا از اهمیت خاصی برخوردار است. این گیاه در گذشتهعموماً جهت استفاده از دانه آن به عنوان آجیلکشت میگردید، اما امروزه اینگیاه در گروه گیاهان روغنی مهم قرار گرفته است - ناصری، . - 1381آفتابگردان زراعی پس از سویا، کلزا و بادام زمینی چهارمین زراعت یک ساله جهان است که به خاطر روغن خوراکی آن کشت میشود - میر شکاری و همکاران، . - 1380 در دهه های اخیر تولید و گسترش آن در دنیا قابل توجه بوده، به طوری که تولید و سطح کشت این محصول به چندین برابر افزایش یافته است - آلیاری و همکاران، . - 1379
اما با وجود این همه مزایا، به نظر میرسد 10 الی 20 سال آینده اهمیت کنترل شیمیایی علفهای هرز به دلایل مختلف از جمله آلودگی آبهای آشامیدنی، هزینه بالای سموم علفکشها، کاربرد روشهای نوین و غیر شیمیاییکنترل علفهای هرز،ایجاد مقاومت در برابر علفکشها درگونههای مختلف علفهای هرز و بر هم خوردن توازن اکولوژیک محیط زیست کاهش یابد - میر کمالی، 1374؛زند و همکاران،. - 1383 با توجه به اهمیت و ارزش غذاییآفتابگردان در تغذیه انسان به عنوان منبع تأمین روغن گیاهی و نیز اهمیت علفهای هرز به عنوان عوامل کاهش دهنده محصول این گیاه زراعی، تعیین تراکم گیاهی مناسب و بهترین روش کنترل علفهای هرز برای افزایش عملکرد آن مطلوب خواهد بود.
اهداف تحقیق
- مقایسه تأثیر سم پاشی با وجین دستی.
- مطالعه اثر نوع و دوز سم یا علف کش مصرفی برای اجزای عملکرد آفتابگردان.
- بررسی اثر متقابل و روشهای مختلف مبارزه با علف های هرز با تراکم بر اجزاء عملکرد آفتابگردان آجیلی رقم کانفتا .
تئوری:
-1وضعیت تولید دانه های روغنی - 1-1 درسطح جهان: تولید دانه های روغنی در دنیا که به مصرف روغن کشی میرسند، بیش از 390میلیون تن در سال زراعی 2004-2005 بود،که از این میان سویا با 56، کلزا با 12، دانه کتان با 11 وبادام زمینی،آفتابگردان، کرنل پالم - نخل روغنی - و نارگیل به ترتیب با9، 6، 2، 1 درصد از مهمتریندانه های روغنی کاشته شده در سطح جهان به شمار می آیند - 2-1 ایران: دانه روغنی قابل کشت در ایران علاوه بر پنبه دانه که به صورت سنتی کشت شده و محصول فرعی حاصل از زراعت پنبه است،عمدتاً شامل سویا، آفتابگردان، کلزا و گلرنگ میباشد. از میان میوه های روغنی، زیتون از میوههایی است که سالهای اخیر مورد توجه خاص قرار گرفته است. سطح کشت و تولید این میوه با اجرای طرح طوبی توسط معاونت زراعت وزارت جهاد کشاورزی افزایش یافته است. با توجه به اهمیت تأمین روغن مورد نیاز کشور، وزارت جهاد کشاورزی با اجرای برنامه های بلند مدت 10 - ساله - و کوتاه مدت 5 - ساله - سعی در کاهشواردات روغنخام وخودکفاییدر تأمین منابع روغنی دارد - راد فر، - 1386، ولی آمار نشان میدهد که کشت دانه های روغنی با اجرای این برنامهها و تحت پوشش قرار دادن کشاورزان طی سالیان اخیر روند ثابتی داشته است.
-2-1منشاء گیاهی و اهمیت اقتصادی آفتابگردان
آفتابگردان - Helianthus annus - از گیاهان بومی نواحی مرکزی آمریکا بوده و منشاء آن پرو یا مکزیکمیباشد. والد احتمالی آفتابگردان زراعی هلیانتوس آگروفیلوس است که آننیز بومی جنوب غربی ایالات متحده امریکا و مکزیک است - خواجه پور،. - 1383 قدیمیترینکاوشهای باستان شناسی مبنی بر پیدایش طبق و بذر آفتابگردان،مربوط به نیومکزیکو و کلرادو بوده که به حدود 2500 سال قبل از میلاد بر میگردد - عرشی، 1373؛ آلیاری و همکاران 1379؛ خواجه پور . - 1383
این دانه روغنی در سال 1510 میلادی توسط اسپانیاییها به اروپا برده شد و تا آخر قرن 16 آفتابگردان به عنوان گیاه زینتی سراسر اروپای غربی و شرقی را گرفت. استخراج روغن از دانه آفتابگردان طی سال 1716 در روسیه عملی گردید و از سال 1829 تولید انبوه از این دانه روغنی شروع شد - ناصری، 1375؛سپهر، . - 1376 زمان و تاریخ ورود آفتابگردان به ایران مشخص نیست، ولی کشت آن به منظور آجیل از 80 سال پیش در خوی - آذربایجان غربی - معمول بوده است. کشت آن به عنوان دانه روغنی از سال 1344 با ورود دو رقم آرماویرسکی و وینمک 8931 از اتحاد جماهیر شوروی سابق آغاز شده و با تشکیل شرکت سهامی خاص کشت و توسعه دانه های روغنی در سال 1347 نسبت به کشت آن در سطح وسیع اقدام شد - خواجه پور، . - 1383 دانه آفتابگردان حاوی 48تا53درصدروغن،14 تا19 درصد پروتئین، 25 درصد کربوهیدراتو4درصد مواد معدنی میباشد - احمدی،. - 1378
-3-1ویژگیهای گیاهشناسی آفتابگردان
آفتابگردان زراعی گیاهی یک ساله، متعلق به جنس - - Heliunthus SPوتیره - - Asteraceaیا کاسنی میباشد - خواجه پور،. - 1383 آفتابگردان گیاهی دیپلوئید - - 2n=34و یک ساله از تیرهگل ستارگان می باشد. طول دوره رشد آن بسته به رقم، ژنوتیپ و عوامل محیطی حدود90-130 روز متغیر است - خواجه پور،. - 1383 میوه آفتابگردان نوعی فندقه میباشد و از مغز و پوسته تشکیل شده است. رنگ پوسته دانهها از سفید تا خاکستری خط دار و بسته به رقم تغییر میکند.معمولاًبزرگترین دانهها درحاشیه طبق و کوچکترین آنها در مرکز طبق قرار دارند. وزن هزار دانه آن حدود 40-200 گرم میباشد. قسمت اعظم دانه در لپهها - 78 درصد وزن لپهها - ذخیره شده است و مقدار پروتئین آن 10-25 درصد گزارش شده است - غفاری، 1385؛ کوچکی،. - 1375 در هر طبق ابتدا گلهای زبانه ای باز شده وتقریباً همزمان با آن گلهای مرکزی نیز باز میشوند. گلهای آفتابگردان پروتاندری هستند، بدین معنی که اندام نر زودتر از مادگیمیرسد، به همین دلیل اکثر گلها دگرگشن هستند و برای باروری به حشرات و باد زیادی دارند.تقریباً در مدت 5 - 7روز هر روز 1-4 ردیف از گلهای مرکزی باز میشوند - غفاری، . - 1385 فریزر و همکاران - 1986 - طی آزمایشی گزارش کردند که بهترین راندمان محصول آفتابگردان در شرایط نیمه خشک زمانی به دست میآید که آبیاریها قبل از گل دهی در بقاء 35 درصد رطوبت قابل دسترس و پس از گل دهی در 55 درصد رطوبت قابل دسترس، تنظیم شود. برای تعیین دور آبیاری توجهبه مسئله تبخیر و تعرق حائز اهمیت است. در مناطق معتدله ایران آفتابگردان 5-10 نوبت آبیاری میگردد، البته فاصله آبیاریها در مناطق سرد سیر بیشتر و مناطق گرمسیر کوتاه تر است - ناصری، . - 1375
پیشینه تحقیق:
قلی نژاد و همکاران - 1385 - اعلام نمودند مناسبترین تراکم بوته برای آفتابگردان رقمآذرگل با عملکرد دانه حدود 4469 کیلوگرم در هکتار و تراکم 53475 بوته در هکتار به علت داشتن وزن هزار دانه بیشتر و تعداد دانه بیشتر در طبق با ترکیب 25×75 میباشد که برای مناطق آب و هوایی ارومیه و مشابه آن قابل توصیه است. هیبرید آذر گل در منطقه خوی بالاترین عملکرد دانه را در فواصل ردیفی 75 سانتی متر و تراکم 100000 بوته در هکتار تولید نمود - غفاری، . - 1385 جنتی در سال 1381 در مطالعه خود گزارش کردند که با افزایش تراکم بوته، عملکرد دانه علیرغم کاهش تعداد دانه در طبق و وزن هزار دانه افزایش یافت.ایشان در این تحقیق نشان داد که با افزایش تراکم، درصد روغن افزایش جزئی داشت، ولی در حالت کلی انتظار میرود که با افزایش تراکم بوته و نیز فاصله ردیف، به علت کوچک شدندانهها و کاهش ضخامت پوست دانه، درصد روغن دانه افزایش مییابد.
اسدی و شمس - 1383 - در تحقیقخود که بر روی چهار تراکم 50،30، 70 و90 هزار بوته در هکتار صورت گرفت، بیشترین عملکرد را از تراکم 70 هزار بوته در هکتار به دست آوردند.
در آزمایش زافارونی و اشنایدر - 1991 - با افزایش تراکم بوته، شاخص برداشت در هر دو نوع هیبرید نیمه پا کوتاه معمولی آفتابگردان کاهش یافت. در آزمایش آنان وزن خشک ساقه و گل آذین به طور معنی داری با افزایش تراکم کاهش یافت، به علاوه شاخص برداشت در هیبریدهاییبا ارتفاع معمولی بیشتر از شاخص برداشت در هیبرید های نیمه پا کوتاه بود و این مسئله ناشی از سنگینتر بودن طبق در این طبقها گزارش شد. به طور کلی علت تغییر در شاخص برداشت را میتوان با تجزیه به اجزاء بیولوژیک آن تعیین کرد.
مارینکوویچ - 1999 - اعلام کرد که با افزایش تراکم گیاهی از 20 هزار به 60 هزار بوته درهکتار، عملکرد دانه به طور معنی داری از 1667 به 2839 کیلوگرم در هکتار افزایش یافت، ولی با وجود این تراکمهای بالا عملکرد هر طبق، وزن هزار دانه، قطر طبق و درصد روغن کاهش یافت.
براساسگزارش امامی و همکاران - 1381 - بیشترین تعداد دانه در متر مربع از بین سه تراکم 70000،50000و140000 بوته در هکتار متعلق به بیشترین تراکم 140000 - بوته در هکتار - بود.
در آزمایش خراگاخارات و نیروال - 1991 - بر روی فواصل مختلف کاشت در شرایط موسمی هند، تراکم 74 هزار بوته در هکتار به عنوان مناسبترین تراکم به دست آمد.
در شرایط محیطی مطلوب با افزایش تراکم عملکرد دانه افزایش یافته و در تراکمهای بالا ثابت میماند، ولی در شرایط نامطلوب در تراکم بالا عملکرد دانه کاهش مییابد.با توجه به این امر در اروپای مرکزی تراکم 6 تا8/5 بوته در متر مربع اعمال میشود - دیپن بوک و همکاران، . - 2001
علف های هرز موجود در منطقه
سلمه تره - Chenopodium album -
سوروف - - Echinochloa crus-galli
