بخشی از مقاله
چکیده
به منظور تعیین مناطق طبیعی رویشی زعفران مشبک زیر گونه ی دمشق در شهرستان گلپایگان استان اصفهان، پارامترهای اقلیمی دما و بارش از سازمان هواشناسی اخذ و در نرم افزار Arc GIS میانیابی شد. همچنین شیپ فایل های شوری خاک،اقلیم، زمین شناسی و بافت خاک از سازمان نقشه برداری تهیه گشت.از مجموع نقشه های تهیه شده در نرم افزار، جهت تصمیم گیری و تهیه ی نقشه ی نهایی پراکنش استفاده شد .در نقشه ی نهایی، مناطق با قابلیت خوب برای رویش زعفران مشبک مشخص شدند. در این مناطق به دلیل مساعد بودن بارندگی ، شرایط کشت دیم زعفران مشبک به عنوان گونه ای دارویی وجود دارد.
واژگان کلیدی: پارامترهای اقلیمی،Arc GIS ، میانیابی
مقدمه
امروزه با پیشرفته شدن جوامع ، به تدریج از اهمیت طب سنتی کاسته و بعضا به دست فراموشی سپرده شده است. در حالی که پزشکان نامی در قرون گذشته از گیاهان با مصارف دارویی در درمان بیماری ها بهره می بردند. زعفران مشبک زیر گونه دمشق نیز دارای ترکیبات فنولی، فلاونوییدی، و ترکیبات ضد سرطانی است و از این نظر خاصیت دارویی دارد - - 10 ودر کوه الوند گلپایگان گزارش شده است - . - 1رویشگاه اولیه ی زعفران در دامنه کوه های زاگرس و به ویژه در ناحیه الوند ایران می باشد - . - 9 امکان سنجی نواحی مستعد کشت زعفران مزروعی به کمک GIS در دشت نیشابور - - 5 و دشت کاشمر - - 4 و ارزیابی پتانسیل های اقلیمی کشت زعفران در شهرستان مرودشت - 12 - نمونه هایی از بررسی های مشابه با این تحقیق هستند. هدف از این مطالعه، بررسی پتانسیل رویشگاهی گونه ی دارویی زعفران مشبک زیرگونه دمشق Crocus consellatus subsp. damascenus در شهرستان گلپایگان استان اصفهان است.
مواد و روش ها
شهرستان گلپایگان در شمال غربی استان اصفهان و در ارتفاع 1000 تا 3400 متری از سطح دریا قرار دارد. کوه الوند در شمال گلپایگان و در ارتفاع 2000 تا 3000 متری از سطح دریا واقع است. منطقه ی مورد مطالعه ، کوه الوند گلپایگان با مساحت 4545 هکتار می باشد - شکل. - 1 طی بازدید از مناطق مذکور ، این گونه دارویی در کوه الوند مشاهده شد. داده های 4 ایستگاه هواشناسی گلپایگان ، خمین ، میمه و خوانسار از سازمان هواشناسی کشور اخذ ، نمودارهای اقلیمی ترسیم و اقدام به تجزیه و تحلیل داده ها در Excel شد. DEM شهرستان گلپایگان، در نرم افزار ArcGIS ، طبقه بندی و فایل وکتوری طبقات ارتفاعی - هیپسومتری - و نیز طبقات شیب گلپایگان تهیه شد. همچنین شیپ فایل،اقلیم ، شوری خاک - - EC، زمین شناسی و بافت خاک ، ازسازمان نقشه برداری کشور اخذ شد و در نهایت منطقه ی مورد مطالعه برش داده شد. به منظور تهیه نقشه ی بارش و دما، میانگین بارش سالانه و میانگین دمای سالانه ی 4 ایستگاه هواشناسی مذکور - در بازه ی زمانی 10 ساله - ،به طور جداگانه به جدول اطلاعات توصیفی شیپ فایل نقطه ای ایستگاههای هواشناسی که دارای طول و عرض جغرافیایی بود افزوده شد و سپس فایل نقطه ای حاصل در نرم افزار Arc GIS با دستور Kriging میانیابی شد.
نتایج و بحث
نیاز های اکولوژیک جنس های مختلف زعفران از جمله نیاز های دمایی، رطوبتی، خاکشناسی و بسیاری دیگر، در اغلب موارد همپوشانی دارند. بدین جهت نتایج به دست آمده درمورد زعفران مزروعی در منابع مختلف می تواند تاییدی بر نتایج این بررسی باشد.
گیاه شناسی
این گونه با نام علمی Crocus consellatus subsp. damascenus و نام فارسی زعفران مشبک زیر گونه ی دمشق متعلق به خانواده ی زنبق Iridaceae می باشد. دارای 5-4 و گاهی 6 برگ سبز مایل به خاکستری ،3-1 گل،و قطعات گل مساوی می باشند.رنگ گل ها سفید تا آبی یاسی تغییر کرده معمولا دارای رگه های تیره تر پرمانند بنفش در سطح بیرونی و در گلوگاه سفید یا زرد کمرنگ است. خامه زرد تا نارنجی، بلند تر یا مساوی پرچم ها بوده و به انشعابات بسیار متعدد استوانه ای کلاله تقسیم می گردد . - 1 - ازلحاظ کروموزومی نیزدر رقم های 2n=8 و 2n=10 و 2n=12 یافت می شود - . - 11
اقلیم
براساس آمار 10 ساله ی هواشناسی ایستگاه گلپایگان، میانگین دمای سالانه 15/55 درجه ی سانتی گراد ومیانگین بارش سالانه 220/47 میلی متر است. بهترین دمای مساعد برای رویش زعفران زراعی 15 -5 درجه ی سانتی گراد - - 4 و میزان بارش مناسب حدود 200 میلی متر است - 8 - که نتایج این تحقیق هم ، دما و بارش مناسب رویش زعفران مشبک را در همین محدوده نشان می دهد. نقشه ی پهنه بندی شده ی دما و بارش در نرم افزار Arc GIS تهیه شد - شکل2و. - 3 نیاز آبی در ایستگاه گلپایگان 187/8 میلی متر است - - 6 که با توجه به بارش 220/47 میلی متری منطقه ، این نیاز آبی تامین می گردد. بنا بر نقشه های اقلیمی در دسترس، اقلیم منطقه نیمه خشک فراسرد، خشک سرد ونیمه خشک سرد می باشد و غالبیت اقلیم با نیمه خشک فرا سرد با مساحتی بالغ بر4113 هکتار است - شکل. - 4
خاکشناسی
بر اساس نقشه های سازمان نقشه برداری کشور و برش منطقه ی مورد مطالعه، بافت خاک در دو کلاس بافت متوسط و بافت سنگین ارائه شد - شکل . - 5 بهترین شرایط برای گلدهی زعفران زراعی در تیمار %70 ماسه % 30 + خاک + کود است - - 2 و بیشترین عملکرد بنه و گل در خاک لوم شنی و کمترین میزان در خاک رسی است - . - 3 بر این اساس به نظر می رسد بافت خاک سبک و متوسط به دلیل داشتن خلل و فرج برای رشد و نمو بنه های زعفران مناسب تر باشد. با افزایش تنش شوری، تعداد برگ ،وزن خشک بنه و اندام های هوایی به طور معنی داری کاهش می یابند - . - 7براساس نقشه های در دسترس ، شوری خاک یا هدایت الکتریکی ، بدون محدودیت می باشد - شکل . - 6
توپوگرافی
منطقه دارای محدوده ی ارتفاعی 2000 تا 3000 متر از سطح دریاست - شکل . - 7 نقشه شیب منطقه در 4 کلاس 5-0 و 12-5 و 20-12 و 40-20 درصد ارائه گشت - شکل. - 8 بیشترین مساحت طبقات شیب مربوط به طبقه 5 تا 12 درصد با مساحت 1886/4 هکتار است.
زمین شناسی
