بخشی از مقاله
چکیده
مهمترین عامل محدود کننده در توسعه کشاورزی، به منظور تولید بیشتر و تامین نیازهای غذایی، محدودیت منابع آب می باشد. بنابراین هر گونه صرفه جویی در مصرف آب و بهینه سازی آن در طراحی و اجرا، نقش موثری در پیشرفت و توسعه پایدار کشاورزی منطقه آذرشهر خواهد داشت. الزمه بهره گیری موثر از آب کشاورزی انتخاب روش مناسب و بهبود مدیریت آبیاری است. زیرا در سیستم آبیاری قطره ای سطحی به دلیل تبخیر، نمک ها در سطح خاک تجمع حاصل می کنند. این تحقیق از سال 9919، با هدف کاهش و حذف مولفه تبخیر از سطح خاک پای درختان با رویکرد تغییر الگوی مصرف آب به روش ساده تر و کم هزینه تر به صورت آبیاری قطره ای زیر سطحی - هدایت مستقیم آب به محیط ریشه - به مساحت یک هکتار در منطقه آذرشهر اجرا گردید.
در این تحقیق، صفات رویشی و زایشی درختان، صفات کمی و کیفی محصول، تعرق از سطح علف های هرز، راندمان مصرف آب و چگونگی توزیع رطوبت و تجمع شوری در محدوده ریشه درختان از فاکتورهای مهم اندازه گیری شده بودند. به نظر می رسد که آبیاری قطره ای زیر سطحی - هدایت مستقیم آب به محیط ریشه - در عمق حوزه فعالیت ریشه درختان بهترین وضعیت را داشت. کاربرد هدایت مستقیم آب به محیط ریشه نسبت به آبیاری قطره ای سطحی بر روی اغلب فاکتورهای مورد ارزیابی اثر مثبت و معنی داری را نشان می دهد. از مهمترین مشخصه های این روش افزایش بهره وری مصرف آب به واسطه کاهش تلفات تبخیر از سطح خاک و نفوذ عمقی، شرایط تهویه رطوبتی مناسب تری نیز در نیمرخ خاک برای رشد و نمو گیاهان فراهم می شود. در این تحقیق، به دلیل حذف مؤلفه تبخیر سطحی و عدم تجمع امالح نمک در سطح خاک تشتک درختان بهترین تیمار شناخته شد و قابل توصیه می باشد.
مقدمه
کاهش میزان نزوالت جوی و منابع آب و پایین رفتن سطح آبهای زیر زمینی و خشکسالی های اخیر از یک طرف و رشد روز افزون جمعیت و نیاز بیشتر به مواد غذایی و محصوالت کشاورزی از طرف دیگر، بهینه سازی در مصرف آب کشاورزی به خصوص در کشور ایران که جزو مناطق خشک دنیا به حساب می آید، از اهمیت خاصی برخوردار است. در دهه های اخیر مصرف آب در کشاورزی ایران به 57 میلیارد متر مکعب در سال رسیده است.
با توجه به سطح زیر کشت آبی، به نظر می رسد، ساالنه در حدود پانزده هزار متر مکعب در هر هکتار مصرف می شودکه ناشی از نبود یک مدیریت آبیاری کارا و مناسب در مزارع دارد - . - 5 با وجود انواع سیستم های آبیاری، متداول ترین شیوه های آبیاری در کشور مورد بررسی قرار گرفته است. سیستم های آبیاری، مجموعه روش ها و امکاناتی که آب به وسیله آنها در دسترس گیاه قرار می گیرد. موفقیت یک سیستم آبیاری بستگی به طراحی مناسب و دقیق آن دارد و برای هر نوع خاک و اقلیم و شرایط فنی- اجتماعی موجود باید سیستمی مناسب با آن طراحی گردد تا کارایی الزم را داشته باشد - . - 2
در سیستم آبیاری قطره ای سطحی به دلیل تبخیر، نمک ها و امالح دیگر در سطح خاک تجمع حاصل می کنند، برای شستشوی این نمکهای تجمع یافته بایستی که هر چند وقت یک بار آبیاری کرتی انجام شود که در نهایت منجر به افزایش هزینه و کاهش راندمان آبیاری می شود - . - 9 شهرستان آذرشهر نیز با سطح زیر کشت 2712 هکتار باغات در امر تولید و صادرات انواع محصوالت باغی و فرآورده های آن در سطح استان و کشور سهم عمده ای دارد.
متاسفانه در سالهای اخیر از یک طرف با در نظر گرفتن شرایط فوق با مشکل کم آبی مواجه هست که تغییر الگوی مصرف آب و روش های آبیاری و استفاده از آبیاری مدرن به جای سنتی و نیز صرفه جویی در مصرف آب در جهت افزایش بهره وری و کاهش اثرات خشکسالی درباغات از اقدامات الزم و ضروری می باشد و از طرفی به علت پس روی دریاچه ارومیه و خشکیدگی اکثر باغات در حوزه آن منجر به تخریب یا از بین رفتن 088 هکتار از باغات شهرستان آذرشهر و شور شدن منابع آبی و خاکی شده که نیازمند تغییر الگوی کشت و مصرف آب، جهت حفظ کشاورزی پایدار و رونق اقتصادی منطقه می باشد که ضمن جایگزین نمودن گونه های مناسب و سازگار با شرایط منطقه، با رعایت روشهای اصالح و تغییر الگوی مصرف آب و روشهای صحیح مدیریت آب و خاک و تغذیه باغات از افزایش شوری خاکها جلوگیری می شود .
- 0 - بررسی ده گام موثر در مدیریت خشکسالی در کشور امریکا در مواجه با پدیده خشکسالی که برای هر کشور قابل اجرا می باشد گام های موثر این ده اصول عبارتند از: تعیین یک گروه مبارزه با خشکسالی، تعیین استراتژی و هدف از خشکسالی، به دنبال مشارکت ذینفعان و حل مناقشات، منابع موجود و شناسایی گروه های در معرض خطر، توسعه ساختار سازمانی و تهیه طرح خشکسالی، ادغام علم و سیاست، بستن شکاف های نهادی، انتشار طرح پیشنهادی، در خواست واکنش، اجرای برنامه، توسعه برنامه های آموزشی، ارزیابی بعد از خشکسالی. تصمیم گیری در انتخاب این راهکارها و یا مجموعه ای از آنها بسته به شرایط منطقه دارد که باید مورد توجه مسئولین و برنامه ریزان قرار گیرد - . - 92
ارائه راهکارهای آموزشی- ترویجی به منظور کاهش اثرات خشکسالی، از قبیل: ترویج عملیات زراعی مناسب، آموزش های مدیریت مزرعه، ترغیب کشاورزان به مقابله با خشکسالی، آموزش و توانمندسازی کشاورزان و ایجاد پایگاه دانش خشکسالی دسته بندی شدند . - 0 - این پژوهش، روی سیستم آبیاری قطره ای زیر سطحی - هدایت مستقیم آب به محیط ریشه - برای دستیابی به بهترین راندمان محصول و بهره وری آب، جهت مدیریت تغییر ات الگوی کشت و مصرف آب می باشد که برای نجات منطقه از بحران کمبود آب با حفظ حداکثرعملکرد، سیستم آبیاری زیر سطحی با پلیکا - هدایت مستقیم آب به محیط ریشه - در منطقه آذرشهر اجراگردید.
مواد و روش
منطقه مورد مطالعه بخشی از حوضه آبریز دریاچه اورمیه است. این محدوده از نظر مختصات UTM در محور طولها بین 757888 تا 718788 متر شرقی و در محور عرض ها بین 2952788 تا 2917888 متر شمال قرار گرفته و با وسعت کل 272 کیلو متر مربع در28 کیلو متری جنوب غرب تبریز و در ساحل شرقی دریاچه ارومیه واقع شده است. مساحت دشت و ارتفاعات به ترتیب حدود 997/6 و 990/2 کیلو متر می باشد.
دشت آذرشهر با میانگین بارش ساالنه 278 میلی متر و متوسط درجه حرارت ساالنه 99 درجه سانتی گراد - برای یک دوره شاخص 28 ساله - ، جزء مناطق سرد و خشک محسوب می شود. از نظر توپوگرافی مرتفع ترین نقطه آن 9588 متر و پست ترین نقطه 9252 متر باالتر از سطح دریاهای آزاد قرار دارد - . - 9 در سال زراعی 9919 با وجود انواع سیستم های آبیاری، شیوه آبیاری قطره ای زیر سطحی - هدایت مستقیم آب به محیط ریشه - در زمین یک هکتاری جهت احداث باغ پسته در آذرشهر مورد بررسی قرار گرفت.
در این طرح ابتدا در یک سوم بیرونی سایه انداز درخت دو عدد چاله حفر نموده و مقداری ماده سوپر جاذب و یا کود دامی پوسیده و گوگرد جهت جذب و نگهداری آب آبیاری به این چاله اضافه نموده و لوله های پلیکا را به طور عمودی روی آن با در نظر گرفتن عمق حوزه فعالیت ریشه درخت قرار داده و باقی مانده چاله ها را از خاک پر می کنند و در زمان آبیاری با روش آبیاری قطره ای، با تعبیه نمودن قطره چکانها درست باالی آنها - طبق تصاویر زمینه ضمیمه شده - آب را با استفاده از این لوله ها مستقیما به محیط ریشه هدایت می شود æ نیز سر لوله ها با درپوش مناسب جهت مانع ورود گرد و خاک و حشرات خسارات زا پوشانده شدند.
همچنین با این روش امکان کوددهی بهتر و تغذیه نبات امکانپذیر بوده و همچنین جهت تعیین زمان دقیق آبیاری از دستگاه تانسیومتر استفاده گردید. در این طرح به علت کوچک بودن سایز نهال ها به جای چند عدد برای هر درخت 2 عدد لوله پلی اتیلنی یا پلیکا به قطر 2 الی 2 اینچ به ارتفاع78 سانتی متر که در باغات تازه تاسیس با توجه به عمق حوزه فعالیت ریشه درخت در دو طرف آن به عمق 27-28 سانتی متر قرار داده می شود و با افزایش سن درخت فاصله آن از تنه بیشتر شده و ارتفاع و عمق نفوذ لوله در خاک افزایش می یابد. در سر لوله های پلیکا از دو طرف به شکل U جهت نشیمنگاه لوله های حامل قطره چکان و قسمت پایین لوله ها به طرف ریشه درخت، مطابق شکل زیر چند شیار به صورت عمودی یا افقی جهت نفوذ بهتر آب به خاک تعبیه شده است.
شیار های ایجاد به صورت عمودی
بحث و نتایج تغییر الگوی کشت الزمه توسعه منطقه
با توجه به محدودیت منابع آبی و خاکی، با مطالعه و بررسی خصوصیات فیزیولوژیکی و مورفولوژیکی و نیازهای آب و هوای انواع درختان مثمره که نسبت به شوری خاک و آب و کم آبی مقاوم بوده و کشت آن در منطقه آذرشهر از جمله اراضی حاشیه دریاچه ارومیه امکانپذیر می باشد. نتایج بررسی ها نشان داد که کشت درخت پسته و عناب و سنجد می تواند بهترین گزینه برای تغییر الگوی کشت و جایگزین نمودن باغات و درختان میوه حساس به شوری در این منطقه باشد. به طوری که سطح زیر کشت درخت پسته در حال حاضر در شهرستان آذرشهر نزدیک به 08 هکتار می باشد که این روند روز به روز در حال گسترش می باشد.
