بخشی از مقاله
چکیده
نوشتار حاضر باهدف بررسی ارتباط میان تفکر انتقادی و کرسیهای آزاداندیشی تدوینشده است و ارتباط این دو را در جهانبینی اسلامی بهمثابه یک متن موردمطالعه قرار داده است. سامان بخشی به کرسی آزاداندیشی مستلزم رعایت قوانین و مقرراتی است که در قالب تفکر انتقادی مطرح میشوند؛ توانایی استدلال و اظهارنظر بر مبنای منطق و احترام متقابل به هنگام ایراد نظر ازجمله مواردی است که در قالب این مفهوم جای میگیرند. مفهوم تفکر انتقادی و آزاداندیشی نیز سهم بخصوصی از کتب و منابع مذهبی را به خود اختصاص داده است و بهویژه این مهم در سیره امامان شیعه از اهمیتی غیرقابلچشمپوشی برخوردار است.
در این نوشتار با بهرهگیری از شیوه اسنادی و با مطالعه منابع دینی به بررسی تفکر انتقادی زمینهساز کرسی آزاداندیشی در جهانبینی اسلامی پرداختهشده است. نتایج حاکی از آن است که میان مفاهیم آزاداندیشی و تفکر انتقادی رابطه همجهت وجود دارد؛ بدین معنا که رعایت اصول تفکر انتقادی در ایجاد کرسیهای آزاداندیشی مؤثر بوده و گسترش فضای ارتباطی عقلانیت محور و دانشگستر را فراهم نموده است.
واژگان کلیدی:تفکر انتقادی،کرسیآزاداندیشی، سیره رضوی، آزاداندیشی.
مقدمه و بیان مسئله
کرسی آزاداندیشی مفهومی است که از دهه 1380 با بیانات رهبری معظم در کشور ما به شکل رسمی مطرحشده و در راستای تقویت و نهادینهسازی فضای عقلایی و نیز لزوم آزادی اندیشه و بیان مورداستفاده قرار میگیرد. نخستین مفهومی که از این اصطلاح به ذهن متبادر میشود مفهوم تفکر انتقادی1 است. تفکر انتقادی، تفکری است که برای قضاوت و نتیجهگیری به جستوجوی شواهد، دلایل و مدارک میپردازد. این مفهوم یا به عبارت بهتر این مهارت از یک واژه یونانی به معنای سؤال، معنا دادن و تحلیل کردن گرفتهشده و با استفاده از همین سه فرآیند است که میتوان افکار خود و دیگران را بررسی کرده و بر اساس آن بهترین تصمیمها گرفته شود. تفکر انتقادی مستلزم استفاده از هوش، دانش و تواناییهای ذهنی سطح بالا برای مقابله مؤثر با واقعیتهای زندگی است.
معتقداست که آرمان اساسی تفکر انتقادی پرورش روحیه »خوداتکایی« است. تفکر انتقادی در شکل وسیع خود به دنبال آموزش قوانین منطقی یا چگونگی ارزیابی شواهد و مدارک استعمدتاً. بخشهایی از برنامه درسی بهویژه در سطوح بالاتر تحصیلی باید به چنین فعالیتهایی تخصیص یابد. آنچه جنبش تفکر انتقادی بر آن تأکید دارد این است که مهارتهای استدلالی خاصی در برنامه درسی بهعنوان یک کل که هدف عام تعلیم و تربیت به شمار میرود را پرورش دهد. مهارتها و تمایلات تفکر انتقادی باید در تمامی سطوح آموزشی در حوزه تدریس و یادگیری اشاعه یابد.
کرسی آزاد اندیشه به بیان مقام معظم رهبری عبارت است از: »نشستی که در طی آن، دانشگاهیان - بهطور اعم صاحبنظران - بهصورت آزاد، نظاممند، منطقی و عالمانه به اظهارنظر، تبادل آراء و گفتگو در موضوعی خاص باهدف کسب آگاهی از دیدگاههای یکدیگر و رفع سوءتفاهمها میپردازند. مفهوم کرسی آزاداندیشی در هر جامعه بهتناسب مقتضیات آن نضج و درنهایت توسعه مییابد؛ و در کشور ما با توجه به سابقه ملی مذهبی آن تحت تأثیر فرهنگ ایرانی- اسلامی و خاصه فرهنگ تشیع قرار میگیرد و میتوان این سازه را با توجه به مفاهیم دینی و ملی سامان بخشید.
در این زمینه سؤالاتی چون چیستی تفکر انتقادی و همچنین کرسیهای آزاداندیشی مطرح میگردد و از سوی دیگر چگونگی نسبت بین تفکر انتقادی و کرسیهای آزاداندیشی و اینکه در جهانبینی اسلامی این امر به چه صورتی است، مورد سؤال هستند. لذا نوشتار حاضر باهدف پاسخگویی دقیق و مشخص به سؤالات زیر تدوینیافته است:1تفکر انتقادی چیست؟2کرسیهای آزاداندیشی چگونه تعریف میشوند؟3تفکر انتقادی چگونه میتواند به تشکیل کرسیهای آزاداندیشی بینجامد؟ ونهایتاً 4 این مهم در بستر جهانبینی اسلامی چگونه اتفاق میافتد؟بدین ترتیب در تحقیق حاضر باهدف واکاوی مفهوم تفکر انتقادی و شناسایی هرچه دقیقتر کرسیهای آزاداندیشی، به تفحص ارتباط بین این دو مفهوم با عنایت به جهانبینی اسلامی پرداخته میشود.
در این راستا پژوهشهایی در داخل و خارج از کشور به انجام رسیده است: در بین پژوهشهای خارجی میتوان به کارهای؛ استیون گراهام و پم بن وایت اشاره کرد؛ که چهار نقش عمدهی صاحبان کرسی را در دانشکده شناسایی کردند که عبارتاند از: نقش اداری، رهبری، میان فردی - اجتماعی - و توسعهی نیروی انسانی. جی میلچ و میسکین کرسی را در دانشگاهها و کالجها موردمطالعه قراردادند و نقش و مسئولیتهای آن را مشخص کردند، چهار نقش جامع و اصلی کرسیها که از این مطالعات بهدستآمده ازاینقرار است: نقش رهبری، دانشپژوهی، توسعهی بهسازی هیئتعلمی و نقش مدیریتی. همچنین ادواردز به اهمیت کرسیها در دانشگاهها اشاره میکند و آن را بهعنوان تسهیلکنندهی مقالات در سطوح مختلف میداند.
در داخل کشور نیز پژوهشهای چندی در این زمینه صورت گرفته است بهعنوانمثال: در مقالهای تحت عنوان »کرسیهای نظریهپردازی، نقد و مناظره بهمنظور ارائه چارچوب ادراکی مناسب برای نظام آموزش عالی کشور به بررسی وضعیت کرسیهای نظریهپردازی در ایران و جهان و ارائه چارچوب ادراکی مناسب برای نظام آموزش عالی ایران به منظور نظریهپردازی و تولید پرداختهاند. مرتضوی و همکاران در مقالهای تحت عنوان شاخصه های کرسی آزاداندیشی از منظر قرآن به تعیین ملاکها و شاخصه های کرسی آزاداندیشی بر اساس آیات قرآن پرداختند.
جدی در مقالهای تحت عنوان ابعاد علمی مناظرات رضوی: الگویی مناسب برای تحقق کرسیهای آزاداندیشی به بررسی اصول و روشهای امام رضا - ع - در مناظرات و ویژگیها و سطح فکری ایشان در این خصوص بهمنظور ارائه الگویی مناسب برای تحقق کرسیهای آزاداندیشی و تشکیل مناظرات پرداخته است.
در مقالهای تحت عنوان آزاداندیشی و آداب مناظره در سیره امام رضا - ع - به بررسی اهمیت و ضرورت آزاداندیشی و مناظره در قرآن و سیره اهلبیت پرداختند و همچنین چگونگی روشهای مناظره امام رضا - ع - را با سران ادیان و سایر گروهها موردبررسی قراردادند. در مقالهای تحت عنوان مؤلفه های گفتمان مبتنی بر آزاداندیشی در مناظرههای رضوی - ع - ، راهبرد آرمانی برای آسیبشناسی چالشها و موانع تحقق کرسیهای آزاداندیشی به بررسی مناظرات امام رضا - ع - و تحلیل مؤلفه های آن بهمنظور آسیبشناسی چالشهای پیش روی کرسیهای آزاداندیشی پرداختند.
امیریان در مقالهای تحت عنوان مناظرات امام رضا - ع - و تئوری آزاداندیشی به بررسی مناظرات امام رضا - ع - و ویژگیهای اخلاقی و سیره فکری ایشان در این خصوص پرداخت. محمودی و خاکپور در مقالهای تحت عنوان اصول حاکم بر مناظرات امام رضا - ع - و شیوه بهکارگیری آن در کرسیهای آزاداندیشی به بررسی مهمترین اصول حاکم بر مناظره و کرسیهای آزاداندیشی در سیره امام رضا - ع - پرداختند.
