بخشی از مقاله
چکیده
ناحیه به منزله ی یک سیستم جغرافیایی که متشکل ازشهرها و روستاهای پیرامون آنها است ، ضمن داشتن جریانات اقتصادی-اجتماعی و سیاسی- مذهبی با نواحی سکونتگاهی بالادست ، عناصر و قسمت های مختلف آن ناحیه به شکلی نظاموار دارای ارتباط و پیوندهای متقابل با یکدیگر می باشند . روابط موجود بین شهرها و روستاها برشکل پذیری رشد وتوسعه روستاها و روابط درونی و بیرونی آنها اثرمی گذارد .این پژوهش برآن است بابهره گیری از چارچوب نظری ، به درک بهتری از روابط متفاوت شهر خرم آباد با روستاهای پیرامون شهری ازبعد اجتماعی در زمان و مکان مختلف بپردازد .
برای دستیابی به این هدف ، روش تحقیق دراین پژوهش توصیفی- تحلیلی است . روش جمع آوری اطلاعات مبتنی بر مطالعات کتابخانه ومیدانی می باشد . درتجزیه وتحلیل اطلاعات نیز از روشهای کمی - آمارتوصیفی واستنباطی،GIS، - SPSS وکیفی استفاده شده است .
در این پژوهش از میان روستاهای پیرامون شهر خرم آباد 4 روستا در سه جهت شهر مشخص و با استفاده از فرمول کوکران تعداد 253 خانوار که به تناسب حجم جمعیتی هر روستا سهمیه هر یک تعیین و مورد ارزیابی قرار گرفته شد .
به منظور بررسی تحولات ساختاری - کارکردی در این روستاها بعد اجتماعی آن انتخاب گردید و پس از تهیه و تکمیل پرسشنامه ، تجزیه و تحلیل اطلاعات و آزمون فرضیه ها - روستاهای پیرامونی از نظر میزان مهاجرفرستی ومهاجرپذیری بایکدیگرتفاوت معناداری دارند - با استفاده از آزمون کای اسکور پرداخته شد و معنادار بودن تفاوت میان روستاها مورد ارزیابی قرار گرفته شد .
نتایج تحقیق نشان می دهد که تعداد و نرخ رشد جمعیت در روستاهای پیرامونی مؤید مهاجرپذیر بودن این روستاها می باشد بیشترین وکمترین میزان مهاجرپذیری در بین روستاهای مورد مطالعه مربوط به روستای ده محسن و کهریز می باشد . روستای پاپی خالدار علیا کمترین ودر مقابل روستای کهریز بالاترین درصد مهاجرفرستی راشامل می شود.
مقدمه
جغرافیا علمی است که تنوع فضایی - مکانی نواحی گوناگون و روابط موجود بین متغیرهای فضایی- مکانی را بررسی می کند . شهر وشهرنشینی و روابط متقابل آن با پیرامون و جوامع اطراف یکی از بحثهای مهم درعلم جغرافیا به خصوص شاخه انسانی آن می باشد .
اعتقاد بعضی از جغرافیدانان از جمله پل سینجر براین است که برای درک مسئله پیدایشی شهر ابتدا باید تفاوت ورابطه شهر وروستا را بررسی کرد . بررسی روابط شهر وروستا درگذشته نشان می دهدکه این روابط چند جانبه بوده وکنشهای متعدد و دوجانبه ای میان آنها وجود داشته است . ازسوی دیگراهمیت بررسی روابط شهر وروستا بیش از هر چیز نیاز به توسعه ی اجتماعی - اقتصادی در ناحیه را نشان می دهد. گرچه سکونتگاههای شهری و روستایی با پذیرفتن نقش های متفاوت در زمینه های تولید و خدمات به حیات خود ادامه می دهند اما لزوم باور این تفکر که حیات شهر وروستا در یکدیگر تنیده شده است نیاز به برنامه ریزی همه جانبه را ایجاب می کند .
به نظر می رسد نابرابری های موجود در کشورهای در حال توسعه و به ویژه ایران را می توان در بطن روابط شهر و روستا جستجو کرد . تنها در قالب تأکید بر نحوه روابط متقابل و دامنه تعامل میان عرصه های روستایی و شهری است که می توان به توسعه ی پایدار دست یافت .
نمونه مطالعات صورت گرفته در این زمینه از جمله رضوانی [1] درمقاله ای با عنوان تحلیل الگوهای روابط و مناسبات شهر و روستا درنواحی روستایی اطراف تهران نشان می دهد که تنوع وگستردگی روابط موجب یکپارچگی عملکردی و فضایی شهر و روستا ، تبدیل نواحی روستایی به نواحی روستایی و شهری مختلط وکم رنگ شدن مرزهای تفکیک شهر و روستا شده است .
رهنمایی [2] در مقاله ای با عنوان" توسعه تهران و دگرگونی در ساختارهای نواحی روستایی اطراف" به بررسی نقش عوامل جغرافیایی بر روندگسترش شهر تهران پرداخته و اثرات توسعه این شهر بر نواحی روستایی اطراف را مورد تحلیل قرارداده است . در این مقاله تغییرات فیزیکی روستاهای اطراف از لحاظ فرم وکارکرد مساکن ، ایجاد سکونتگاههای جدید روستایی وشهری ، افزایش شدید جمعیت روستاهای موجود وگسترش راههای ارتباطی به عنوان پیامدهای زیست فیزیکی وکالبدی ذکرشده است .
وپریشان به تحولات ساختاری-کارکردی ناشی ازتبدیل نقاط روستایی به شهر در سکونتگاههای کانی سور پرداخته و به این نتیجه رسیده است که گرچه تحولات به وجودآمده پس ازنقش پذیری شهری ، جنبه های منفی ازجمله افزایش هزینه های زندگی ، افزایش بورس بازی زمین را بوجودآورده است اما باعث جنبه های مثبتی همچون افزایش کمی وکیفی خدمات ،کاهش مهاجرفرستی و افزایش مهاجرپذیری نیز شده است .
نوع و روش تحقیق
تحقیق حاضر از نظر هدف از نوع کاربردی بوده و روش جمع آوری اطلاعات آن کتابخانه ای - میدانی می باشد .
اطلاعات از دو روش کتابخانه ای ،اسنادی وروش میدانی که مهمترین ابزارگردآوری اطلاعات پرسشنامه - با سوالات دوگزینه ای وچندگزینه ای - است .که به صورت طیف درجه بندی شده است .
جامعه آماری و روش نمونه گیری
جامعهآماری طرح تحقیق عبارت است از روستاهای پیرامونی شهر خرم آباد می باشدکه از بین آنها 4 روستا - پاپی خالدارعلیا-چغاخندق - ده محسن و کهریز - که درسه جهت جغرافیایی به عنوان نمونه های مورد مطالعه انتخاب گردیده اند . تعداد خانوار این روستاها براساس سرشماری سال 1385 برابر 1175 خانوار می باشد
با توجه به موقعیت قرارگیری چهار روستای پیرامونی در جهت های مختلف جغرافیایی شهر خرم آباد ابتدا با استفاده از فرمول کوکران تعداد 253 خانوار انتخاب شد و سپس به تناسب حجم جمعیتی هر روستا ، سهمیه هر یک از روستاها از تعداد نمونه ها معین و با استفاده از نمونه گیری تصادفی ساده اقدام به توزیع پرسشنامه ها از سوی شورای اسلامی ، دهیار ، مطلعین محلی و سرپرستان خانوارها گردید .
روش تجزیه وتحلیل اطلاعات
داده های بدست آمده در این پژوهش به دو روش کمی و کیفی مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفته است در مرحله بعد جهت آزمون فرضیه ها ازآزمون کای اسکوراستفاده خواهد شد .
جهت تعیین اعتبارابزار اندازه گیری از روش اعتبار محتوایی از نظرات کارشناسان بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و برای ارزشیابی قابلیت اعتماد ابزار اندازه گیری ، از روش آلفای کرونباخ استفاده شده است . نتیجه میزان پایایی - 0/861 - یا 0/8 به دست آمد و ابزار اندازه گیری از پایایی خوبی برخوردار است .
در این پژوهش سعی شده است که روابط شهر و روستاهای پیرامونی مورد مطالعه براساس مدلهای بازماندگی و حوزه نفوذ بررسی شود .
موقعیت جغرافیایی شهرستان خرم آباد و روستاهای مورد مطالعه
شهرستان خرم آباد بین 48 درجه و 21 دقیقه طول جغرافیایی و 33 درجه و 29دقیقه عرض جغرافیایی ، تقریباً در مرکز استان لرستان واقع شده است .روستاهای نمونه در طول شرقی 48 19 تا 24 48 وعرض شمالی 33 28 تا 33 35 قرار دارند . ارتفاع روستاهای نمونه بین 1170-1254 متر از سطح دریا می باشد . محل جغرافیایی روستاهای مورد مطالعه دهستانهای رباط ، ده پیر جنوبی و کره گاغربی واقع در بخش مرکزی شهرستان خرم آباد می باشد.
شکل :1 نقشه منطقه مورد مطالعه
ویژگیهای جمعیتی روستاهای مورد مطالعه
براساس اطلاعات مرکزآمار ایران در سال 1385 تعداد جمعیت روستای پاپی خالدار 858 نفر وتعداد خانوارآن 182 خانوار بوده است . بعد خانوار نیز 6/1 و نرخ رشد سالانه برابر 2,61 درصد می باشد .تعداد جمعیت روستای چغاخندق 1466 وتعداد خانوارآن 266 خانوار می باشد . بعد خانوار 5/5 و نرخ رشد سالانه آن برابر -0/58 درصد می باشد . تعداد جمعیت روستای ده محسن 3267 نفر ، تعداد خانوار611 خانوار می باشد . بعد خانوار آن 5/3 ، نرخ رشد سالانه جمعیت 2,95 درصد می باشد . تعداد جمعیت روستای کهریز 525 نفر ، تعداد خانوارآن 116 خانوار و بعد خانوارآن 4/5 خانوار ورشد سالانه جمعیت نیز 3,89 درصد است
براین اساس تعداد جمعیت وخانوار روستاهای پیرامونی مورد مطالعه در طی دوره های 1365 - 1385 با افزایش جمعیت روبرو بوده است ،که گذشته از زاد و ولد آن معلول مهاجرپذیری روستاهای پیرامونی می باشد .
توزیع جنسی جمعیت نیز درسال1385 ، در روستاهای پاپی خالدارعلیا برابر با 50,64 درصد مرد و 49,36 درصد زن می باشد . این رقم در روستای چغاخندق معادل 51,16 درصد مرد و 48,36 درصد زن ، در روستای ده محسن 51,94 درصد مرد و 45,05 درصد زن و در روستای کهریز برابر با 46,66 درصد مرد و 53,30 درصد زن می باشد . نسبت جنسی آنها نیز به ترتیب معادل 102 ، 105 ، 108 ، 87 می باشد
مهاجرت
مهاجرت فعل و انفعالی از پراکندگی مجدد جمعیت است و در ورای شکل ظاهری آن یک ارتباط پرمعنی بین جمعیت و پراکندگی آن نهفته است . به بیان دیگر مهاجرت عبارتست از تغییرات دائمی و نیمه دائمی مسکن بدون هیچ محدودیتی در مورد فاصله ی حرکت و ماهیت اختیاری یا اجباری مهاجرت ، همچنین بدون هیچگونه تمایزی بین مهاجرت داخلی یا خارجی در این پژوهش وضعیت مهاجرفرستی، وضعیت مهاجرپذیری، دیدگاه ساکنین روستا در مورد مهاجرت، ساختار سنی افراد متمایل به مهاجرت ، ساختار سنی افراد متمایل به سکونت و انگیزه های ماندگاری در روستاهای پیرامونی بررسی می شود .
وضعیت مهاجرفرستی روستاهای پیرامونی و فرضیه آماری مربوطه
براساس پیمایش های میدانی ، در بین روستاهای پیرامونی مورد مطالعه ، بیشترین و کمترین مهاجرفرستی مربوط به روستای کهریز و پاپی خالدار علیا می باشد . در ادامه به بررسی فرضیه آماری در روستاهای پیرامونی از نظر میزان مهاجرفرستی بایکدیگرتفاوت معناداری دارند می پردازیم.
جدول :1 وضعیت مهاجرفرستی در روستاهای نمونه پیرامونی
نتایج به دست آمده بین روستاهای پیرامونی از نظر میزان روستای پاپی خالدار علیا در 4 کیلومتری شمال خرم آباد قرار مهاجرفرستی طی دو دهه ی گذشته نشان می دهد که نتیجه کای دارد و با توجه به دسترسی آسان به مراکز اصلی شهر ، موقعیت اسکور به دست آمده برای فرضیه فوق برابر با 32/76 با سطح مناسب نسبت به محلات گران قیمت شهر ، اقلیم مناسب ، منابع معناداری 0/000 می باشد که از میزان 7/82 موردنظر ما بسیار آب بیشتر نسبت به سه روستای دیگر ، اراضی حاصلخیز و درصد بیشتر است و با توجه به سطح معناداری یا توان آزمون میتوان بالاتر شاغلین بخش کشاورزی و وابستگی به زمین ، ساکنین ترجیح گفت با اطمینان %95 که تفاوت یا اختلاف معناداری بین روستاهای می دهند با توجه به پایین تر بودن هزینه های زندگی به ویژه در پیرامونی - پاپی خالدار علیا، چغا خندق، ده محسن، کهریز - از نظر بخش مسکن در روستا ماندگار شوند . در نتیجه ی این روستا درصد میزان مهاجرفرستی وجود دارد . میانگین رتبه محاسبه شده برای مهاجرفرستی کمتری دارد .
روستای پاپی خالدار علیا 2/17 ، چغاخندق 2/27 ، ده محسن 2/69 در مقابل روستای کهریز گرچه از فاصله کمتری با شهر برخوردار و کهریز 2/87 می باشد که نشانگر این موضوع است . به دلیل وجود مانع طبیعی بین این روستا و شهر پاپی خالدار علیا به نسبت سه روستای دیگر مهاجرفرستی کمتری - وجود ناهمواری های تپه ای شکل - موقعیت قرارگیری نسبت به و روستای کهریز میزان مهاجرفرستی بیشتری دارد
